احتمال تغيير در دكترين هسته‌اي كشور
عارف دهقاندار
دكتر كمال خرازي، مشاور رهبري انقلاب و رييس شوراي راهبردي روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران در مصاحبه اخير خود با الميادين لبنان بيان داشته است كه «اگر ايران با تهديد موجوديتي مواجه شود و بقاي آن مورد مخاطره قرار گيرد، احتمال تغيير در دكترين هسته‌اي كشور وجود دارد». اين براي سومين بار است كه خرازي مطالبي بدين مضمون را بيان مي‌كند. وي پيش‌تر دو بار در مصاحبه با الجزيره قطر، سخناني شبيه به اين را بيان كرده بود. وي اولين‌بار در تير ماه 1401 و در مصاحبه با الجزيره عنوان داشته بود كه «مي‌توانيم به راحتي اورانيوم با غناي 90 درصد توليد كنيم. بر كسي پوشيده نيست كه ما توانايي فني ساخت بمب هسته‌اي را داريم، اما تصميم به انجام چنين كاري نداريم.» همچنين خرازي دومين بار در ارديبهشت ماه امسال در مصاحبه با الجزيره مباشر اذعان داشته بود كه «ما تصميمي براي توليد بمب اتم نداريم. اما اگر موجوديت ايران تهديد شود، دكترين هسته‌اي خود را تغيير مي‌دهيم.» بيان اين سخنان از سوي يك ديپلمات كاركشته و ميانه‌رو، آن هم در شرايطي كه سطح نزاع و درگيري ميان ايران و اسراييل به بالاترين حد خود طي سال‌هاي اخير رسيده، پيام مشخصي براي دولت راستگراي نتانياهو داشته كه در طول ماه‌هاي اخير ماجراجويي‌هاي زيادي را انجام داده و از بسياري خطوط قرمز ايران عبور كرده است. دو موج درگيري مستقيم ميان ايران و اسراييل در طول يك‌سال گذشته تا حد زيادي معادلات را تغيير داده و بيان اين دست سخنان از سوي مقامات ارشد جمهوري اسلامي، با هدف تاثير‌گذاري بر محاسبات هزينه- فايده مقامات اسراييل و ايالات متحده امريكا انجام مي‌گيرد. اين سخنان از سوي شخصي بيان مي‌شود كه جايگاه حقوقي‌اش بر كسي پوشيده نيست. دكتر كمال خرازي اكنون رياست شورايي را بر عهده دارد كه به دستور شخص آيت‌الله خامنه‌اي ايجاد شده و زيرنظر ايشان اداره مي‌شود. طبيعي است كه دكتر خرازي در جايگاه مشاور رهبري جمهوري اسلامي، بدون هماهنگي با مقامات بالاتر چنين سخناني را آن هم سه بار در طول دو سال اخير بيان نمي‌كند. همچنين نبايد فراموش كرد كه خرازي 8 سال مسووليت وزارت خارجه ايران در دوره موسوم به اصلاحات را بر عهده داشته و شخصيتي ميانه‌رو و واقع‌گراست و برچسب ايدئولوژيك و تندرو به وي نمي‌چسبد و نمي‌توان سخنان وي را دستاويز جدال‌هاي سياسي در داخل كشور قرار داد. بيان اين سخنان از سوي وي نشان‌دهنده اين است كه جمهوري اسلامي ايران با توجه به سطح تهديدات و روندهاي كلان نظام بين‌الملل و منطقه خاورميانه، دكترين دفاعي خود را تنظيم مي‌كند و اگر شرايط امنيتي و ژئوپليتيكي تغيير كند، دستگاه تصميم‌گيري جمهوري اسلامي از اين پويايي برخوردار است كه در دكترين دفاعي خود تجديدنظر كند.
آيت‌الله خامنه‌اي، رهبر انقلاب اسلامي نيز در ديدار اخير دانش‌آموزان و دانشجويان با تاسي از آيه «وأعِدّوا لهُم ما استطعتُم مِن قُوّةٍ» كه از لزوم آمادگي نظامي در برابر دشمنان متجاوز سخن مي‌گويد، بيان داشتند كه «در مقابله با استكبار، همه آنچه بايد و شايد براي آمادگي ملت ايران انجام بگيرد، چه از لحاظ نظامي، چه از لحاظ تسليحات و چه از لحاظ كارهاي سياسي حتما انجام مي‌دهيم». بيان اين سخنان در شرايط فعلي منطقه، نشان از رويكرد واقع‌گرايانه ايشان داشته و اين پيام را به طرف اسراييلي منتقل مي‌كند كه جمهوري اسلامي متناسب با شرايط ميداني، راهبرد‌هاي كلان دفاعي خود را تنظيم مي‌كند.
بهره سخن : همان‌طور كه پيش‌تر در يادداشت‌هاي گذشته نيز بيان شد، جمهوري اسلامي در شرايط فعلي راهبرد «بازدارندگي هسته‌اي نهفته» يا «بازدارندگي هسته‌اي در آستانه» را در پيش گرفته است و سعي دارد تا با بهره‌گيري از اين اهرم، رفتار‌هاي تهاجمي رژيم اسراييل را كنترل كند. اين راهبرد تاكنون تا حد زيادي موفق و كامياب بوده و توانسته از يك سو بر محاسبات هزينه-فايده دشمن در نوع مواجهه مستقيم با ايران اثر بگذارد و رفتار او را در چارچوب قواعد بازي حفظ كند و از سوي ديگر اين جسارت را به ايران بدهد كه در پاسخ به اقدامات اسراييل، عمليات‌هاي «وعده صادق 1»و «وعده صادق 2» را انجام دهد. اما با توجه به شرايط امنيتي و ژئوپليتيكي منطقه و تهديدات روزافزون اسراييل به نظر مي‌رسد كه نشانه‌هاي عدم كاميابي و شكست راهبرد «بازدارندگي هسته‌اي نهفته»ي ايران در برابر اسراييل در حال ظهور بوده و احتمال انجام هرگونه اقدام نابخردانه و خارج از چارچوب قواعد بازي از سوي اسراييل وجود دارد. لذا با توجه به پويايي فقه شيعه و لزوم حفظ بقاي كشور در برابر دشمنان، بعيد نيست كه در صورت پيچيده‌تر شدن معادلات و افزايش تعداد عمليات‌هاي رفت و برگشتي ميان ايران و اسراييل، شاهد تغيير در دكترين هسته‌اي و دفاعي كشور باشيم.
پژوهشگر امنيت بين‌الملل