چند راه ساده و شدني براي كاهش مصرف آنتيبيوتيكها
مرجان يشايايي
فائو ، سازمان غذا و كشاورزي ملل متحد، گزارش خود درباره يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي سلامت را با اين جمله كليدي آغاز مي‌كند: «وقتي صحبت از سلامت مردم، جانوران، گياهان و كره خاكي باشد، ما همگي بايد به دنبال راه‌هايي باشيم كه نياز به مصرف آنتي‌بيوتيك را كاهش دهد.»
الكساندر فلمينگ در سال 1928.م به‌طور تصادفي كشف كرد از نوعي كپك، ماده‌اي ترشح مي‌شود كه مي‌تواند ميكروب‌ها را از بين ببرد و همين كشف منجر به ساختن آنتيبيوتيكها شد، همانكه در بين مردم كوچه و خيابان به «چرك خشك‌كن» معروف است و انقلابي در درمان بيماري‌هاي عفوني پديد آورد. ضدميكروب‌ها، شامل ضدباكتري‌ها، ضدويروس‌ها، ضدقارچ‌ها و ضدانگل‌ها نقش مهمي در درمان بيماري‌هاي عفوني در انسان و حيوانات و گياهان بازي مي‌كنند، اما در كمتر از صد سال از ساختن اين داروهاي معجزه‌گر، مصرف بيش‌ازحد و نادرست آنها در انسان و حيوان و گياه، به موضوعي بدل شده كه امروز سلامت كره زمين را به چالشي جدي كشيده و آن «مقاومت به آنتيبيوتيكها»ست و اين يعني ديگر باكتري‌ها، ويروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها به داروهاي ضدميكروبي پاسخ نمي‌دهند و به بيان ديگر مصرف اين نوع داروها يا اقدامات مشابه درماني يا نمي‌تواند عفونت‌ها را درمان كند يا درمان آنها را با دشواري همراه كرده و اين باعث افزايش خطر گسترش و شدت بيماري‌هاي عفوني شده. اين چالش در كشور ما بسيار جدي است و مدتي است زنگ‌ها به صدا درآمده‌اند. سال گذشته سازمان غذا و داروي ايران با تاكيد بر لزوم آموزش همگاني در خصوص عوارض ناشي از مصرف خودسرانه آنتيبيوتيكها اعلام كرد: «ميانگين مصرف سالانه آنتيبيوتيكها در كشور ما ۳برابر بيشتر از كشورهاي عضو اكو (سازمان همكاري و توسعه اقتصادي)[1] است.»
اما در جهان به هم پيوسته ما كه هر بيماري عفوني در عرض كوتاهي امكان دارد همه‌گير شود، نمي‌توان جداگانه برنامه ريخت و عمل كرد. سازمان جهاني بهداشت، سازمان غذا و كشاورزي ملل متحد و سازمان جهاني سلامت حيوانات عقيده دارند براي آنكه اين داروها بتوانند در حال و آينده موثر باقي بمانند، بايد نگاهي منسجم و يكپارچه و همه‌جانبه به موضوع كنترل مصرف و مصرف درست آنتيبيوتيكها در همه جهان داشته باشيم و كار را ابتدا از سطح بهداشت و سلامت فردي و مزارع شروع كنيم.
اين سازمان‌ها چند راهكار ساده و شدني و مهم را براي كنترل مصرف آنتيبيوتيكها پيشنهاد مي‌كنند. روش اول كه به‌خصوص در همه‌گيري كرونا سخت مهم شد و به كار آمد، تقويت راه‌هاي جلوگيري از ايجاد عفونت است كه ساده‌ترين و مهم‌ترين و شناخته‌شده‌ترين آن شستن دست‌ها و بعد از آن، كنترل بهداشت در اماكن بهداشتي و مزرعه‌هاست. روش دوم كه مربوط به كادر درمان مي‌شود، تجويز درست و به اندازه آنتي‌بيوتيك و نيز نظارت بر نحوه مصرف آنهاست. روش سوم كه آن هم در دسته پيشگيري‌ها قرار مي‌گيرد، دسترسي به واكسن و آب پاكيزه و رعايت بهداشت و پاكيزگي از سوي همه مردم است. كارشناسان عقيده دارند، اين چند روش ساده و مهم مي‌توانند مصرف آنتيبيوتيكها در جهان را تا حد قابل‌قبولي پايين بياورند. در جهاني كه بهداشت انسان‌ها، حيوانات و گياهان به هم گره خورده، يكي از راه‌هاي جلوگيري از بالا گرفتن مقاومت آنتي‌‌بيوتيكي، انجام بهترين اقدامات براي كاهش مصرف آنتيبيوتيكها در غذاها و محصولات كشاورزي است. براي اين كار بايد اقدامات فرابخشي و چندجانبه انجام شوند.
[1] سازمان همكاري اقتصادي (اكو) در ابتدا با مشاركت سه كشور ايران، تركيه و پاكستان بر اساس معاهده ازمير و با هدف اعتلاي سطح زندگي اقتصادي مردم منطقه در 1984 تاسيس شد. افغانستان، تاجيكستان، آذربايجان، ازبكستان، تركمنستان، قزاقستان و قرقيزستان در 1992 به اين سازمان ملحق شدند.