بحران شام؛ مقاومت عراق به كمك نظاميان روس آمد
تغيير آرايش ميدان جنگ؟
حديث روشني
خبرگزاري رويترز مدعي شد كه ده‌ها عضو مقاومت عراق روز دوشنبه براي كمك به دولت سوريه در مبارزه با شورشياني كه هفته گذشته حلب را تصرف كردند، وارد سوريه شدند. با اين حال، طبق ادعاي اين منبع، حزب‌الله لبنان فعلا برنامه‌اي براي پيوستن به آنها ندارد. گروه‌هاي عضو محور مقاومت در منطقه كه از پشتيباني نيروي هوايي روسيه برخوردار است، در موفقيت نيروهاي طرفدار دولت سوريه سال 2011 در سركوب تروريست‌ها نقشي برجسته ايفا كردند.اما اين ائتلاف پس از پيشروي برق‌آساي هفته گذشته شورشيان در شمال غرب سوريه، با آزمون جديدي روبه‌رو است؛ به‌ويژه با تمركز روسيه بر جنگ در اوكراين و تضعيف رهبري حزب‌الله در پي جنگ اخير با اسراييل كه هفته گذشته به آتش‌بس انجاميد. همزمان منابع عراقي و سوري تاييد كردند كه تعداد بيشتري از جنگجويان عراقي مورد حمايت ايران به سوريه اعزام شده‌اند. وزير امور خارجه ايران گفت: تهران «هر حمايتي كه لازم باشد، ارايه خواهد داد» و به گفته «گروه‌هاي مقاومت» به كمك دولت سوريه مي‌آيند. در اين ميان دو منبع امنيتي عراقي گفتند كه دست‌كم ۳۰۰ عضو مقاومت، عمدتا از گروه‌هاي بدر و نجباء عراق، اواخر روز يكشنبه با استفاده از يك جاده خاكي براي اجتناب از گذرگاه رسمي مرزي، وارد سوريه شدند و افزودند كه هدف آنها دفاع از يك زيارتگاه شيعيان است.يك منبع ارشد نظامي سوري اعلام كرد كه اعضاي مقاومت از گروه‌هاي كوچك عبور كرده‌اند تا از حملات هوايي جلوگيري شود. اين منبع افزود: «اين نيروهاي تازه‌نفس براي كمك به همرزمان ما در خطوط مقدم در شمال اعزام شده‌اند.» در اين ميان رييس نيروهاي بسيج مردمي عراق كه شامل گروه‌هاي بزرگ شبه‌نظامي شيعه متحد با ايران است، گفت كه هيچ گروهي تحت نظارت اين سازمان وارد سوريه نشده و آنها خارج از عراق فعاليت نمي‌كنند.در همين حال، سخنگوي گروه مسلح عراقي كتائب حزب‌الله نيز روز دوشنبه در بيانيه‌اي اعلام كرد كه اين گروه «تهاجم گروه‌هاي جنايتكار عليه سوريه» را از نزديك رصد مي‌كند، اما هنوز تصميمي براي اعزام نيروها نگرفته است.همزمان رويترز مدعي است كه حزب‌الله لبنان كه مدت‌ها قدرتمندترين نيروي تحت حمايت جمهوري اسلامي ايران در ميدان نبرد و بازيگري كليدي در ائتلاف نظامي سوريه بوده، هنوز براي مشاركت در فرآيند رويارويي‌ها گامي برنداشته است.به ادعاي رويترز، يكي از اين منابع گفت كه حزب‌الله فرماندهان ارشد مسوول عمليات در حلب را از شمال سوريه خارج كرده تا در جنگ زميني عليه اسراييل كه تا آتش‌بس هفته گذشته ادامه داشت، مشاركت داشته باشند. دو منبع ديگر، يكي لبناني و ديگري سوري گفتند كه حزب‌الله نيروهاي خود را در اواسط اكتبر، زماني كه درگيري‌ها با اسراييل شدت گرفت، از سوريه عقب كشيد.به ادعاي ناظران، كشورهاي عربي و واشنگتن رويكرد حزب‌الله را فرصتي بالقوه براي جدا كردن دولت سوريه از ائتلاف با ايران مي‌دانند. منابعي در گفت‌وگو با رويترز مدعي شدند كه امارات متحده عربي و ايالات متحده در حال بررسي امكان رفع تحريم‌ها عليه بشار اسد است مشروط بر اينكه او از تهران فاصله بگيرد. اين ادعا هنوز اثبات نشده، اما پيشروي شورشيان ممكن است معادلات را پيچيده كند، زيرا ممكن است رييس‌جمهوري سوريه را براي به دست آوردن حمايت‌هاي بيشتر به ايران نزديك‌تر كند.
در همين حال روسيه كه ورودش به درگيري در سال ۲۰۱۵ توازن نظامي را به‌طور قاطع به نفع سوريه تغيير داد، همچنان از دمشق حمايت مي‌كند و به گفته كرملين، در حال تحليل اوضاع ميداني است.روز يكشنبه، طبق گزارش وبلاگ‌نويسان نظامي روسي، مسكو فرمانده نيروهاي خود در سوريه را بركنار كرد.دولت سوريه همچنين اعلام كرد كه نيروهاي هوايي سوري و روسي در حال حمله به مواضع شورشيان در مناطق روستايي شرق شهر حلب هستند.سازمان امدادرساني كلاه‌سفيدها و ساكنان مناطق تحت كنترل شورشيان در شمال سوريه اعلام كردند كه هواپيماهاي جنگي مناطق مسكوني شهر حلب و يك اردوگاه آوارگان در استان ادلب را هدف قرار داده‌اند كه در نتيجه آن هفت نفر، از جمله پنج كودك كشته شدند.دولت سوريه اعلام كرد كه نيروهاي نظامي در حال تامين امنيت رشته‌اي از شهرهايي هستند كه روز يكشنبه از شورشيان بازپس گرفته شده‌اند. اين شهرها در امتداد خط مقدم شمال شهر حماه قرار دارند، شهري مهم كه بين حلب و دمشق واقع شده است. تلويزيون دولتي اعلام كرد كه گلوله‌باران شورشيان در حماه، روز دوشنبه سه نفر را به قتل رساند.دولت سوريه همچنين گفت كه صدها شورشي را در روزهاي اخير كشته است، اما رويترز نمي‌تواند به‌طور مستقل اين ادعا را تاييد كند.شورشياني كه در استان‌هاي حلب، ادلب و حماه در شمال غرب سوريه مي‌جنگند، شامل گروه‌هاي جريان اصلي مورد حمايت تركيه و همچنين گروه راديكال عضو هيات تحريرالشام، شاخه سابق القاعده در سوريه هستند.يك مقام تركيه به رويترز گفت كه تركيه براي حمله شورشيان مجوزي صادر نكرده و هيات تحريرالشام از تركيه دستور نمي‌گيرد.وزيران خارجه تركيه و جمهوري اسلامي ايران روز دوشنبه درباره درگيري‌ها در سوريه گفت‌وگو كردند. وزير خارجه تركيه، هاكان فيدان گفت كه پيشروي شورشيان نمي‌تواند با مداخله خارجي صورت گرفته باشد و از مخالفان سوري خواست كه سازش كنند.همزمان خبرگزاري رسمي آناتولي تركيه گزارش داد كه ارتش ملي سوريه مورد حمايت تركيه، شهر تل رفعت را از شبه‌نظاميان كرد ي‌پ‌گ گرفته و در حال پيشروي در مناطق بيروني اين منطقه است.در اين ميان گروهي از ناظران با استناد به اختلاف‌هاي پيشين دمشق و آنكارا مدعي‌اند كه اين احتمال وجود دارد كه آنكارا از شورشيان به عنوان اهرم فشار استفاده كرده تا از بشار اسد بخواهد پشت ميز مذاكره بازگردد. به نوشته فارين پالسي، اين گروه در توجيه تحليل ادعايي فوق به رويكرد منفعلانه روسيه در ابتداي حمله شورشيان اشاره كرده و ادعا كرده‌اند كه شايد روسيه در اين مسير با تركيه همصداست. با اين همه هستند تحليلگراني كه چنين فرضياتي را رد كرده و مدعي‌اند شورشيان تحت رهبري تحريرالشام پيش‌تر براي حمله آماده بودند و صرفا از معادلات پيچيده حاكم بر خاورميانه سوءاستفاده كرده‌اند.ژان مارك ريكلي، رييس مركز خطرات جهاني و نوظهور در مركز امنيت ژنو، در گفت‌وگو با الجزيره مدعي شد نتايج تحركات اخير شورشيان و گروه‌هاي معارض بستگي به اين دارد كه روسيه و ايران در دفاع از دولت سوريه چگونه عمل كنند؛ حال اينكه اين بازيگران (روسيه و ايران) تا چه اندازه حاضرند نيروي كافي براي متوقف كردن گروه‌هاي معرض و تروريست‌ها به كار بگيرند، داستان متفاوتي است.
فارين پالسي: ردپاي آنكارا در شورش شام؟
نشريه فارين پالسي با انتشار يادداشتي مدعي شد، پس از نزديك به پنج سال كه تصور مي‌شود تنش‌هاي سوريه منجمد مانده، فصل جديد و بي‌سابقه‌اي در جنگ داخلي 13 ساله سوريه نوشته شد. روز چهارشنبه، شورشيان در شمال اين كشور ارتش اين كشور را هدف قرار دادند و در عرض 72 ساعت موفق شدند كلانشهر بزرگ حلب را تصرف كنند.به ادعاي فارين پالسي يك روز بعد، شورشيان تل رفعت، آخرين دژ اصلي در شمال‌غرب سوريه كه توسط گروه سوم، نيروهاي دموكراتيك سوريه (SDF) تحت كنترل كردها و تحت حمايت ايالات متحده قرار داشت را تصرف كردند. اين نشريه در ادامه مدعي شد؛ تصرف حلب نشان‌دهنده ميزان تغيير موازنه قدرت جهاني همراه با اولويت‌هاي بازيگران كليدي منطقه‌اي -به ويژه روسيه و ايران- است.برخلاف سال 2016، روسيه در طول پيشروي اوليه شورشيان، در راستاي حراست از دارايي‌هاي نظامي‌اش در اين كشور گامي برنداشت و به شورشيان اجازه داد تا 20 مايل بدون مانع به سمت حلب از سنگر ادلب پيشروي كنند.به ادعاي فارين پالسي، روسيه تنها در روزهاي پس از تصرف حلب، حملات هوايي‌اش را آغاز كرد تا از پيشروي شورشيان جلوگيري كند، زيرا اين گروه در حال حركت به سمت جنوب و نزديك شدن به ورودي‌هاي حماه در مركز كشور بودند.به ادعاي بسياري از ناظران، رويكرد مسكو در برابر پيشروي شورشيان غيرقابل توجيه است بالاخص آنكه اين كشور سال گذشته براي مقابله با شورش احتمالي تروريست‌هاي داعش نيروهاي نظامي خود را در منطقه‌اي بياباني در مركز سوريه مستقر كرد، منطقه‌اي كه از منظر استراتژيك از اهميت كمتري برخوردار است و از پايگاه هوايي بزرگ حميميم روسيه در امتداد سواحل سوريه فاصله دارد.در مقابل، حلب و ادلب با فاصله در مجاورت حميميم -يكي از بزرگ‌ترين پايگاه‌هاي نظامي روسيه در خارج از اتحاد جماهير شوروي سابق- قرار دارند و مسكو از سال 2018 براي انتقال تسليحات و نيرو به مناطق جنگي در سراسر آفريقا به اين پايگاه تكيه كرده است. حميميم كه نماد حضور مسكو در اين كشور است، مرتبا هدف حملات پهپادهاي شورشيان قرار گرفته است؛ در همين راستا مي‌توان گفت كه پيشروي شورشيان مي‌تواند تهديدي جدي عليه اين تاسيسات و ساير دارايي‌هاي كليدي روسيه در منطقه باشد.به ادعاي فارين پالسي، رويكرد منفعلانه روسيه براي جلوگيري از پيشروي شورشيان باعث شده كه بسياري در باب محاسبات مسكو سوال كنند، از جمله اينكه آيا كرملين عامدانه و با هدف تحت فشار قرار دادن سوريه جهت برقراري ارتباط نزديك‌تري با تركيه كه زمينه‌ساز تحقق اهداف مسكو است، به چنين رويكردي متوسل شده است يا نه.از سال 2022، روسيه از تلاش‌هاي ميانجيگري بين دولت سوريه و تركيه حمايت مي‌كند و در اين ميان رجب طيب اردوغان اميدوار است تا به راه‌حلي سياسي براي پايان درگيري دست يابد؛ درگيري كه به 4.7 ميليون آواره سوري ساكن تركيه اجازه مي‌دهد تا به خانه‌هاي خود بازگردند. همزمان از منظر روسيه، يك راه‌حل سياسي به رسميت شناخته شده بين‌المللي به رفع تحريم‌ها عليه سوريه كمك مي‌كند و امكان سرمايه‌گذاري بيشتر در بازسازي اين كشور را فراهم مي‌كند، برآوردها نشان مي‌دهد بازسازي سوريه چند صد ميليارد دلار هزينه خواهد داشت. شركت‌هاي روسي بر اساس توافقاتي كه از سال 2017 با دولت سوريه منعقد شده‌اند، آماده خواهند بود كه از اين تلاش‌ها سود ببرند.در اين ميان سناريوي ديگري نيز مطرح است. براساس سناريوي دوم ادعايي، روسيه به واسطه هزينه جنگ در اوكراين و خسارت‌هايي كه در اين جبهه متحمل شده، در تامين امنيت سوريه گام‌هاي محتاطانه‌تري برداشته است. با اين حال، به‌‌رغم فرضيه ادعايي اخير -پس از چندين تلاش ناموفق- اسد و اردوغان به دليل اختلافات مداوم بر سر وضعيت ده‌ها هزار سرباز تركيه‌اي كه در سوريه هستند، هنوز با يكديگر ملاقات نكرده‌اند، هرچند راه رايزني‌ها را هم مسدود نكرده‌اند.مخالفت بشار اسد با فرآيند رايزني‌ها موجب شده كه بسياري بر اين سناريوي ادعايي تاكيد كنند كه روسيه و تركيه از حمله شورشيان به حلب اطلاع داشتند و به شورشي‌ها فرصت دادند تا حمله را انجام دهند، شايد بدين طريق رييس‌جمهوري سوريه پشت ميز مذاكره بازگردد. به گزارش رويترز (به نقل از منابع مخالفان مرتبط با نهادهاي اطلاعاتي تركيه)، پيش از حمله هفته گذشته، مقامات تركيه به نيروهاي شورشي براي حمله به حلب چراغ سبز نشان دادند.اين نشريه در ادامه مدعي شد، اندكي قبل از حمله هفته گذشته شورشيان، رسانه‌هاي منطقه گزارش دادند كه رييس‌جمهوري سوريه براي گفت‌وگو درباره از‌سرگيري مذاكرات آشتي با تركيه به مسكو سفر كرده است.ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين، هنگامي كه در يك كنفرانس مطبوعاتي در 29 نوامبر از او پرسيده شد كه آيا بشار اسد واقعا در مسكو بوده، نه اين گزارش‌ها را تاييد و نه رد كرد و گفت: «من در اين باره چيزي براي گفتن ندارم.» با اين حال و به ادعاي فارين پالسي، تحولات اخير، فراتر از فعل و انفعال‌هاي روسيه و تركيه قابل تحليل است.به ادعاي اين نشريه در واقع، بارزترين عاملي كه به پيروزي شورشيان كمك كرد، جاي خالي ايران و حزب‌الله لبنان، حاميان اصلي سوريه بود. دو بازيگري كه امروز بر رويارويي با اسراييل متمركز هستند.به ادعاي فارين پالسي، پس از آغاز حمله اسراييل به لبنان در ماه سپتامبر، هزاران نفر از اعضاي مقاومت عراق تحت حمايت حزب‌الله و ايران در منطقه مستقر شدند و از خطوط مقدم اصلي در سوريه فاصله گرفتند.در اين ميان ارتش سوريه براي مقابله با شورش احتمالي گروه تروريستي داعش در صحراي مركزي مستقر شده و بدين طريق از خط مقدم حمله شورشيان فاصله گرفتند.در چنين شرايطي يگان‌هاي ارتش سوريه همچنان در خط مقدم بدون حمايت مشخصي باقي مانده‌اند، تا حد زيادي در برابر شورشيان به رهبري تحريرالشام كه زماني عضو القاعده بود، بي‌دفاع ماندند.