بر پايه آرشيو مطبوعات مجلس و اسناد دارالخلافه قاجار در آرشيو وزارت خارجه
درمان سرطان با راديوم (۱۳۳۰ ق -۱۹۱۲م.)
اشاره- عنصر طبيعي راديوم در سال (۱۸۹۵م- ۱۳۱۲ق.)، توسط ماري و پير كوري در فرانسه كشف شد كه اين تاريخ مصادف بود با اواخر حكومت ناصرالدين‌شاه قاجار در ايران. از آنجا كه اين عنصر طبيعي، از ابتدا به ساكن، كاربرد صلح‌آميز پزشكي فراوان، ازجمله براي درمان بيماري «سرطان» داشته است، بنابراين، باتوجه به منابع مطالعاتي موجود در اسناد آرشيو وزارت امور خارجه و همچنين آرشيو مطبوعات مجلس در دوره قاجاريه، در اين شماره روزنامه «اعتماد» به بررسي و مطالعه اين اسناد مرتبط با امور پزشكي مي‌پردازيم.
درمان سرطان با جراحي ۱۳۱۵ ق.
بر پايه منابع آرشيو مطبوعات مجلس، روزنامه «تربيت» با صاحب امتيازي «ذكاءالملك»، در سال ۱۳۱۵ق. (۱۸۹۷م.) و با اجازه وزارت جليله «انطباعات» اعلام كرده بود: «هر كس مقاله مفيدي باداره تربيت فرستد و نشر آن را صلاح دانند بمنّت باسم خود نويسنده طبع خواهند نمود.» روزنامه «تربيت» ۱۳۱۵ق - نمره۳۱- (علاج سرطان) - عالم متبحر و فاضل [متطبب] جناب جلالت نصاب‌عالي آقاي ميرزا ابوالحسن خان دكتر رييس مريضخانه مباركه دولتي شرح ذيل را باداره روزنامه تربيت ارسال داشته‌اند – از آنجا كه روزنامه تربيت يكي از بهترين جرايد ايراني و صاحب امتيازش يكي از بزرگ‌ترين دوستان مدنيت و تربيت محسوب و مخصوصا مطبوع دربار وزارت علوم واقع شده اين بنده نيز يكي از بهترين و تازه‌ترين معلومات عالم علوم طبيه را كه معالجه سرطان (اِپي‌تِليمُي) باشد بدان جريده شريفه هديه مي‌كند. (ابوالحسن دكتر)
(معالجه اصليه سرطان اِپي‌تِليمُي) - پوشيده نيست كه عمل يد جراحي و بيرون آوردن سرطان در هر جزيي از زمان اسباب خجالت جراح بود و هميشه اندكي بعد از فراغت از ملزومات عمل سپرطان [سرطان] بحال نخستين برگشته بقول يكي از اطباي بزرگ هنوز جراح دپست[دست] نشسته باشد كه خبر عودمرض را مي‌شنود ولي از آنجا كه هميشه سرطان علتي خطرناك و بغايت موذي و خلاصي از چنگالش به تدبير ديگر ممكن نبوده باز بيرون آوردنش بدفعات عديده مستعمل است چنانكه خود در چندين نفر سپرطاني مكرر عمل كرده و هر دفعه زمان صحت را كوتاه و عود را سريعتر از دفعه سابق يافته و سعي مريض را بتكرار عمل بيشتر ديده‌ام البته هر طبي عاملي كه خود را در مقابل مريض سپرطاني ديده باشد خيلي مشتاق نمره آتيه خواهد بود.
روزنامه «تربيت» ۱۳۱۵ق - نمره۳۲- (بقيه علاج سرطان) - تمام طرقي‌كه تاكنون در بريدن سرطان معمول بوده و هست مشعر بر ازاله نسج سرطاني و پاك كردن بدن از اين ماده زيادي است كه بي‌كفايتي آنها بر تمام جراحان واضح شده و همه بخيال پيدا كردن طريقه تازه كه باستقامت اين ماده را قلع و قمع تواند كرد افتاده‌اند عيب اين عمل تنها عود مرض نيست بلكه محض پاك كردن نسوج از دان هاي سرطاني غالبا قطع تمامي عضو مانند يكدست يا پايي لازم شده است بدون آنكه ثمري حاصل گردد و بلكه برخلاف مقصود وسعت ميدان مرض بيشتر گشته و سرطان عود كرده را هم وقت از اولي بزرگ‌تر و زيادتر ديده‌اند و نيز در بسياري از مبتلايان بزرگي ماده سرطاني بقدري است كه برداشتن تمام آن با زندگي مرض(مريض) منافات داشته ولابد او را بحال خود گذارده‌اندـ باقي دارد. نگارش جناب ميرزا ابوالحسن‌خان دكتر رييس مريضخانه مباركه دولتي
روزنامه «تربيت» ۱۳۲۱ق - (فتح الفتوح علم) - اين اواخر علوم جديده عجايب بسيار و غرايب بي‌شمار بظهور رسانيد و اموري كشف كرده كه مايه و مورث حيرت است... راديوم را مسيو كوري از دانشمندان فرانسه كه با معاونت زوجه خود بتجارب علمي مي‌پرداخت چند سال قبل كشف كرده و... يكي ديگر از خواص غريب راديوم اين است كه چون مدتي مجاور نُسوج بدن انسان و حيوان باشد كم‌كم آن را ميسوزاند و اطبا در خيال‌اند كه اين خاصيت را در معالجه سرطان و بعضي امراض ديگر به‌كار برند الا اينكه كميابي و گرانبهايي آن براي تحقيقات مذكوره مانع بزرگي است... مبلغ‌ها بادارات علمي و فضلايي كه مشغول تفتيش حال راديوم مي‌باشند تقديم كرده‌اند... ازجمله اداره روزنامه ماتن از جرايد يوميه فرانسه نيز مبلغ سي هزار فرانك كه زياده از شش هزارتومان باشد براي همين‌كار خير داده...
روزنامه «تربيت» ۱۳۲۲ ق - (معجزات علم) - ... از عجايب امور اين اشعه آنكه مثل اشعه راديوم و اشعه عپكس(عيكس) باطني از اجسام حاجب ماوراء نيز عبور مي‌كند و اسم اين اشعه را اشعه شارپانيته گذاشته‌اند و محض اختصار آن را اشعه N نيز مي‌گويند... چنانكه اشعه عپكس (عيكس) باطني را كه كاشف آن رُنتگن بود محض اختصار اشعه X مينامند...
درمان سرطان با راديوم ۱۳۳۰ق.
در برگي‌از اسناد دارالخلافه قاجار كه در آرشيو اسناد وزارت امور خارجه موجود است، درخصوص درمان بيماري سرطان آمده است: «سفارت كبراي دولت عليه ايران ـ اسلامبول ـ مورخه۳۰ سنبله۱۳۰۲ [۲۲سپتامبر۱۹۲۳م ـ۱۰صفر۱۳۴۲ق.] دوره حكومت احمدشاه قاجار] - نمره۵۳۴ - تهران - وزارت جليله امورخارجه - مرقومه محترمه نمره ۱۵۰۶ مورخه ۲۱ اسد داير به نشان علمي دربائر دكتر[گيلاي ديتس يا ديتي] زيارت گرديد جوابا خاطر محترم را مستحضر ميدارد به‌طوريكه در۲۶ حمل تحت نمره ۵۶ كتبا عرض شد در ۱۹۰۷[۱۳۲۴ق.] دكتر مزبور بيك قطعه نشان علمي از درجه دوم از طرف دولت عليه مفتخر گرديد و از۱۹۱۲ [۱۳۳۰ق.] طبيب مخصوص اين سفارت است و بعلاوه مشاراليه متخصص در معالجه امراض RayanX و مخصوصا معالجه مرض سرطان با راديوم ميباشد. بااين‌وضع و داشتن نشان درجه‌دوم علمي مقتضي‌است بذل‌توجه در صدورحكم نشان درجه‌اول علمي از طرف وزارت جليله معارف بعمل آيد تا مشاراليه تشويق شده و بين‌همگنان مفتخر و سرافراز بوده باشد. [امضا: ناخوانا] ـ درحاشيه متن نوشته شده است: «بوزارت معارف بنويسيد و سوادحكم را نيز بفرستيد.»