درنگي بر كارنامه ادبي ديويد لاج كه 3 ژانويه درگذشت
نويسنده‌اي در زمره بزرگان كمدي انگليسي
ترجمه: فاطمه رحماني
ديويد لاج، نويسنده و شخصيت دانشگاهي بريتانيايي از دنيا رفت. او كه بيشتر به خاطر سه‌گانه تخيلي‌اش درباره دانشگاه بيرمنگام شناخته مي‌شود، 3 ژانويه 2025 در ۸۹ سالگي در لندن درگذشت. لاج متولد 28 ژانويه 1935 در داليچ بود.
اين نويسنده و منتقد ادبي سرشناس بيش از دو دوجين كتاب و آثار غيرداستاني، همچنين فيلمنامه و نمايشنامه در كارنامه خود دارد. از ديگر فرازهاي زندگي ادبي ديويد لاج دو بار نامزدي او براي دريافت جايزه «بوكر» است. بار نخست براي رمان «دنياي كوچك» در سال ۱۹۸۴ و سپس چهار سال بعد در سال ۱۹۸۸ براي رمان «كار خوب». اين دو اثر بخش‌هاي دوم و سوم از سه‌گانه معروف لاج هستند.
جاناتان كو، نويسنده بريتانيايي در يادداشتي درباره ديويد لاج نوشته: «بسياري از نويسندگان رمان‌هاي كمدي بريتانيايي به او مديون هستند.»
لاج كمتر از يك هفته پيش به آرامي در كنار خانواده‌اش از دنيا رفت. به گفته ناشرش، مدير انتشارات وينتِيج، زيرمجموعه پنگوئن رندوم هاوس «مشاركت لاج در فرهنگ ادبي بسيار گسترده بود؛ هم در نقدهايش و هم از راه نوشتن رمان‌هاي استادانه و نمادينش كه هم‌اكنون به آثاري كلاسيك بدل شده‌اند.»
اين نويسنده بريتانيايي متولد داليچ در جنوب لندن است، اما در بروكلي بزرگ شد. جايي كه خودش آن را «نقطه‌اي ناديده گرفته شده از لندن» توصيف كرده بود. لاج در يك مدرسه كاتوليك در بلك‌هيث تحصيل كرد. در مدرسه‌اي كه مديرش او را به رفتن به دانشگاه تشويق كرد. او از نويسندگاني است كه سابقه دانشگاهي چشمگيري دارد. چنان‌كه با مدرك ممتاز از كالج دانشگاهي لندن فارغ‌التحصيل شد و سپس به مدت دو سال به خدمت ملي رفت. در جايي گفته بود: «بعد از حدود سه هفته آموزش پايه، كاملا مطمئن بودم كه مي‌خواهم به زندگي دانشگاهي برگردم.»
لاج تجربه‌اش در ارتش را پايه‌گذار رمان دوم خود، مي‌دانست كه در سال ۱۹۶۲ منتشر شد.
او در ۱۹۵۹ در ۲۴ سالگي با ماري جيكوب ازدواج كرد كه او را در ۱۸ سالگي ملاقات كرده بود. به مدت يك‌سال، او براي شوراي بريتانيا در لندن كار كرد و به دانشجويان خارجي زبان انگليسي آموزش داد.
در سال ۱۹۶۰، اولين رمانش را منتشر كرد كه نوشتن آن را در حين خدمت در ارتش آغاز كرده بود. اين كتاب در اطراف يك سينما در «بريكلي» كه متاثر از بروكلي است، روايت مي‌شود و كاتوليسيسم را در كانون توجه و تمركز خود قرار مي‌دهد. موضوعي كه همواره از مسائل اصلي در جهان ذهني و ادبي لاج بود.
در همان سال، او تدريس در دپارتمان زبان انگليسي دانشگاه بيرمنگام را آغاز كرد و تا زمان بازنشستگي در سال ۱۹۸۷ -كه بعد از آن روي نوشتن متمركز شد- در آنجا مشغول به كار بود. او در سال ۱۹۷۶ به عنوان استاد ادبيات انگليسي منصوب شد. بيرمنگام به مدل دانشگاه خيالي ميدلندز به نام روميج تبديل شد. جايي كه رمان‌هاي سه‌گانه دانشگاهي او اتفاق مي‌افتد. «تغيير مكان‌ها» اولين رمان از اين سه‌گانه در سال ۱۹۷۵ منتشر شد. اين رمان كه زيرعنوان «داستان دو دانشگاه» را به همراه دارد، داستان دو استاد دانشگاه را روايت مي‌كند كه در يك تبادل علمي شركت مي‌كنند.
«تغيير مكان‌ها» از نظر فرم، تجربي‌ترين رمان در بين سه‌گانه ديويد لاج است. بخش‌هايي از آن به صورت متن نمايشنامه نوشته شده و بخشي هم شامل برش‌هاي روزنامه است. ناتاشا تريپني در سال ۲۰۱۱ در گاردين نوشت: «اما هر سه رمان داراي بازيگوشي پست‌مدرن و اشاره‌هاي ادبي فراواني هستند.»
«خارج از پناهگاه» و «چقدر مي‌تواني پيش بروي؟» ديگر رمان‌هاي لاج هستند.
ديويد لاج در بيرمنگام با نويسنده انگليسي مالكوم برادبري آشنا شد. پس از درگذشت برادبري، لاج در گاردين نوشت كه برادبري «قديمي‌ترين و نزديك‌ترين دوست او در دنياي ادبيات» بود و كسي بود كه او را تشويق كرد «به كار در زمينه كمدي كه تخصص او بود.»
در سال ۱۹۶۳، ديويد لاج و مالكام برادبري با دانشجوي كارشناسي جيم داكت در يك نمايشنامه براي تئاتر جمهوري بيرمنگام همكاري كردند. لاج نوشت: «من خاطرات خوشي از جلسات نوشتن فيلمنامه‌هاي خنده‌دار دارم؛ جيم و من در حال قدم زدن بوديم، در حالي كه مالكوم با يك ماشين تحرير در حال ويرايش متن فيلمنامه بود.» جذابيت آن همكاري براي لاج چنان بود كه او نوشت: «نمي‌دانم كه بعد از آن نوشتن آيا هيچ وقت به آن اندازه سرگرم‌كننده بود يا نه؟»
آثار انتقادي لاج شامل هنر داستان‌نويسي، آگاهي و رمان و عمل نوشتن است. او همچنين يك سه‌گانه از يادداشت‌هاي شخصي خود هم دارد به نام‌هاي «زماني خوب براي به دنيا آمدن»، «شانس نويسنده» و «درجه‌هاي مختلف موفقيت» كه بين سال‌هاي ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ منتشر شدند. رمان‌هاي «دنياي كوچك» و «كار خوب» ديويد لاج براي تلويزيون اقتباس شدند؛ فيلمنامه «دنياي كوچك» را هاوارد شومان نوشت و فيلمنامه «كار خوب» را خود لاج.
در سال ۱۹۹۴ لاج رمان «مارتين چازلويت» چارلز ديكنز را براي متن يك سريال بي‌بي‌سي اقتباس كرد. او سه نمايشنامه نوشت به نام‌هاي «حقيقت‌هاي خانگي»، «افكار پنهان» و «بازي نوشتن» كه هر سه براي تلويزيون اقتباس شدند.
جانني گلر، نماينده ادبي لاج، درباره او گفته: «او يك «آقا»ي واقعي بود. گرم، سخاوتمند و مهربان. نظرات اجتماعي ديويد لاج، تاملاتش درباره مرگ و مشاهدات خنده‌دارش او را به زمره نويسندگان بزرگ كمدي در زبان انگليسي تبديل كرده است.»
بي‌شك قرار گرفتن در جمع نويسندگان بزرگ كمدي زبان انگليسي، براي يك نويسنده فقيد جايگاه قابل اعتنايي است.
منبع: گاردين