سفر روبيو به خاورميانه
عارف دهقاندار
ماركو روبيو، وزير خارجه جديد ايالات متحده، سفري مهم به خاورميانه را آغاز كرده كه نتايج آن مي‌تواند تا حدي چشم‌انداز راهبرد ترامپ در قبال منطقه را مشخص كند. اين سفر كه از اسراييل آغاز شده و قرار است با ديدار از عربستان سعودي و امارات متحده عربي ادامه يابد، بازتاب‌دهنده استراتژي جديد دولت دونالد ترامپ در خاورميانه است. روبيو كه براي نخستين‌بار در مقام وزير امور خارجه به اين منطقه سفر مي‌كند، حامل پيام‌هاي مهم و تعيين‌كننده‌اي است كه مي‌تواند معادلات منطقه‌اي را دستخوش تغييرات اساسي كند. محور اصلي اين سفر را بايد در تغيير چشمگير سياست امريكا در قبال اسراييل جست‌وجو كرد. برخلاف دوره جو بايدن كه با وجود حمايت از اسراييل، انتقادهايي را نيز متوجه سياست‌هاي نتانياهو مي‌كرد، دولت جديد ترامپ تصميم گرفته است حمايت بي‌قيد و شرط خود را از اسراييل اعلام كند. اين تغيير رويكرد نه تنها در سخنان روبيو و ترامپ، بلكه در اقدامات عملي مانند ارسال محموله بمب‌هاي سنگين به اسراييل - كه در دوره بايدن تعليق شده بود - نيز نمود يافته است. همچنين حمايت قاطع روبيو از طرح جنجالي ترامپ براي تصرف غزه و انتقال اجباري ساكنان آن به مصر و اردن نشان مي‌دهد كه واشنگتن آماده است تا در راستاي تامين منافع اسراييل، حتي طرح‌هاي بحث‌برانگيز را نيز دنبال كند. در سطح راهبردي، سفر روبيو به خاورميانه را مي‌توان تلاشي براي بازتعريف نقش امريكا در منطقه دانست. ديدارهاي برنامه‌ريزي شده با مقامات عربستان سعودي و امارات متحده عربي نشان مي‌دهد كه واشنگتن به دنبال ايجاد اجماع منطقه‌اي براي پيشبرد سياست‌هاي جديد خود است. اين سفر همچنين مي‌تواند مقدمه‌اي براي تحولات مهم‌تر در آينده، از جمله تغيير در آرايش سياسي منطقه و شكل‌گيري ائتلاف‌هاي جديد باشد. حضور روبيو در يادبود هولوكاست و تاكيد او بر مبارزه با يهودي‌ستيزي نيز نشان مي‌دهد كه دولت ترامپ تلاش دارد تا حمايت خود از اسراييل را در چارچوب يك روايت تاريخي و ايدئولوژيك قرار دهد.
نقشه راه ترامپ براي غزه؛ طرحي بدون
اجماع جهاني
طرح ترامپ براي غزه كه در ديدار اخير نتانياهو در واشنگتن مطرح شد، برنامه‌اي گسترده و بحث‌برانگيز براي آينده اين منطقه است. اين طرح كه هنوز جزييات كامل آن منتشر نشده، از دو بخش اصلي تشكيل شده كه بخش نخست و مهم‌تر آن، انتقال اجباري بيش از دو ميليون ساكن فلسطيني غزه به كشورهاي همسايه، به‌ويژه مصر و اردن و اسكان دايمي آنها در اين كشورهاست. ترامپ مدعي است كه ساكنان غزه در خانه‌هاي زيبا و نوساز اسكان داده شده و از جنگ و مرگ دور خواهند ماند. به گفته او، آنها حق بازگشت به غزه را نخواهند داشت، چراكه اين منطقه ويران شده و قابل سكونت نيست. ترامپ معتقد است مردم غزه در صورت داشتن مكاني براي سكونت، مشكلي با رفتن به كشورهاي ديگر ندارند و تاكنون تنها به دليل نداشتن جاي مناسب براي زندگي در غزه مانده‌اند. بخش دوم طرح كه پس از انتقال ساكنان اجرا خواهد شد، شامل واگذاري كنترل و مالكيت غزه به ايالات متحده است. طبق اين برنامه، امريكا قصد دارد غزه را به يك منطقه نمونه گردشگري و تفريحي تبديل كند. روبيو در سفر خود به اسراييل، اين طرح را «تنها طرح موجود» براي حل بحران غزه توصيف كرده و نتانياهو نيز از آن به عنوان «چشم‌اندازي جسورانه» استقبال كرده است. با اين حال، اين طرح با مخالفت‌هاي گسترده‌اي در سطح بين‌المللي مواجه شده و جامعه جهاني، از جمله عربستان سعودي و ديگر كشورهاي عربي همچنان از راه‌حل دودولتي حمايت مي‌كنند.
تلاش واشنگتن براي تكميل پازل
توافق‌هاي ابراهيم
در ادامه سفر خود، روبيو در رياض پيگيري روند عادي‌سازي روابط عربستان و اسراييل را در صدر دستور كار خود قرار خواهد داد. اين اقدام در راستاي راهبرد كلان دولت ترامپ است كه گسترش توافقنامه ابراهيم را مهم‌ترين محور سياست خاورميانه‌اي خود مي‌داند و از آن به عنوان «معامله قرن» ياد مي‌كند. دولت ترامپ اميدوار است با افزودن عربستان به عنوان مهم‌ترين قطعه اين پازل، تحولي عظيم در منطقه ايجاد كند. عربستان سعودي نيز براي به رسميت شناختن اسراييل، خواستار يك پيمان دفاعي به سبك ناتو با ايالات متحده و كمك به توسعه برنامه هسته‌اي غيرنظامي خود شده است. با اين حال، طرح جنجالي اخير ترامپ براي غزه، سفر روبيو را با چالش‌هاي جدي روبه‌رو كرده است. عربستان سعودي در واكنشي سريع و غيرمعمول، با قاطعيت تشكيل كشور مستقل فلسطيني را شرط برقراري روابط ديپلماتيك با اسراييل اعلام كرده است - موضعي كه نسبت به گذشته صريح‌تر بوده و نشان مي‌دهد رياض اين مساله را بسيار جدي مي‌گيرد. از منظر استراتژيك، اگر تلاش‌هاي ديپلماتيك روبيو در عربستان به سرانجام برسد، معادلات خاورميانه و راهبرد كشورهاي اسلامي را دچار تغيير خواهد كرد، زيرا عربستان به عنوان رهبر جهان عرب با اين اقدام مي‌تواند پاياني بر دوره تحريم كامل اسراييل باشد و الگويي براي ساير كشورهاي اسلامي در اتخاذ سياست خارجي متوازن ارايه دهد. با اين وجود به نظر مي‌رسد محمد بن سلمان، وليعهد عربستان، عجله‌اي براي پيشبرد اين توافق ندارد. به گفته تحليلگران، عادي‌سازي روابط با اسراييل بزرگ‌ترين برگ برنده عربستان است و وليعهد كه پيش‌بيني مي‌كند براي ۴۰ سال آينده يا بيشتر در قدرت بماند، ترجيح مي‌دهد با احتياط عمل كند. در عين حال، طرح غيرمتعارف ترامپ براي غزه، رياض را در موقعيت دشواري قرار داده و مي‌تواند تلاش‌هاي ديپلماتيك روبيو را با چالش‌هاي جدي مواجه سازد، هرچند اين به معناي آسيب جدي به روابط واشنگتن-رياض نخواهد بود و بايد ديد كه ترامپ براي تكميل پازل روند عادي‌سازي روابط اسراييل و عربستان چه پيشنهاداتي را روي ميز قرار خواهد داد.
پژوهشگر مسائل خاورميانه