ايران با موقعيت ژئوپليتيكي برجسته خود در خاورميانه، همواره به دنبال توسعه روابط با كشورهاي مختلف آفريقايي براي تقويت جايگاه بين‌المللي خود و گسترش نفوذ در صحنه جهاني بوده است. كنيا و تانزانيا به عنوان دو كشور مهم شرق آفريقا به دليل موقعيت راهبردي خود در منطقه و امكانات اقتصادي، موردتوجه ايران قرار گرفته‌اند. در اين مقاله، تلاش مي‌شود جنبه‌هاي مختلف سياسي اين روابط تحليل شود. شرق آفريقا به دليل موقعيت جغرافيايي خود در كنار اقيانوس هند و نزديكي به مسيرهاي تجاري و دريايي مهم مانند تنگه موزامبيك، براي ايران از اهميت خاصي برخوردار است. باتوجه به تحريم‌هاي اقتصادي و ديپلماتيك غرب عليه ايران، همكاري با كشورهاي شرق آفريقا مي‌تواند به ايران امكان دهد تا مسيرهاي تجاري جايگزين ايجاد كند و به مواد اوليه و منابع طبيعي فراوان آفريقا دسترسي داشته باشد. كشورهاي شرق آفريقا از جمله كنيا و تانزانيا، نقش فعالي در سازمان‌هاي بين‌المللي نظير سازمان ملل، اتحاديه آفريقا و جنبش غيرمتعهدها ايفا مي‌كنند. ايران مي‌تواند با اين كشورها همكاري كند تا از سياست‌هاي مشترك در زمينه‌هاي مختلف از جمله مباحث اقتصادي و سياسي همكاري داشته باشد. كنيا و تانزانيا به دليل برخورداري از اقتصادهاي نوظهور و دسترسي به منابع طبيعي فراوان، از اهميت ويژه‌اي براي ايران برخوردارند. اقتصاد شرق آفريقا در حال رشد است و اين منطقه در حال تبديل شدن به يك قطب اقتصادي براي صادرات و واردات كالاهاي گوناگون است. مزاياي اقتصادي همكاري ايران با اين منطقه عبارتند از:
دسترسي به منابع طبيعي: تانزانيا و كنيا داراي ذخاير فراوان مواد معدني و منابع كشاورزي هستند كه ايران مي‌تواند به اين منابع دسترسي داشته باشد. تانزانيا و كنيا بستر بسيار عالي براي كشت فراسرزميني در اختيار دارند.
بازار رو به رشد: جمعيت جوان و در حال افزايش شرق آفريقا به معناي وجود بازار مصرف گسترده براي محصولات ايراني است.
نقش بندرها و مسيرهاي دريايي: موقعيت استراتژيك بنادر كنيا و تانزانيا در كنار اقيانوس هند مي‌تواند راه‌هاي جايگزين تجاري براي ايران فراهم كند. بنادر كنيا و تانزانيا نزديك‌ترين بنادر امن و پيشرفته قاره آفريقا به ايران هستند كه هزينه تمام شده انتقال كالاها را بسيار پايين مي‌آورند. كنيا و تانزانيا ظرفيت‌هاي اقتصادي بسياري براي همكاري با جمهوري اسلامي ايران دارند. در ادامه برخي حوزه‌هاي مهم همكاري اقتصادي كه مي‌توانند به افزايش روابط تجاري بين ايران و كنيا و تانزانيا كمك كنند را بررسي مي‌كنيم:
1- تجارت كالا و خدمات
صادرات كالاهاي ايراني: ايران مي‌تواند محصولات خود نظير پتروشيمي، مصالح ساختماني و تجهيزات پزشكي را به اين دو كشور صادر كند.
واردات مواد اوليه: كنيا و تانزانيا مي‌توانند تامين‌كنندگان مواد معدني، قهوه، چاي و محصولات كشاورزي مورد نياز ايران باشند.
2- سرمايه‌گذاري در زيرساخت‌ها
ايران مي‌تواند در پروژه‌هاي زيرساختي نظير ساخت جاده‌ها، بنادر و نيروگاه‌هاي برق و همچنين احداث سد‌ها در اين كشورها سرمايه‌گذاري كند. اين سرمايه‌گذاري‌ها نه تنها موجب بهبود ارتباطات اقتصادي مي‌شوند، بلكه امكان حضور استراتژيك ايران در اين منطقه را نيز تقويت مي‌كنند.
3- همكاري در حوزه انرژي
نفت و گاز: با وجود منابع بالقوه گاز طبيعي در تانزانيا، فرصت‌هايي براي همكاري در زمينه اكتشاف و بهره‌‌برداري از اين منابع وجود دارد.
انرژي‌هاي تجديدپذير: ايران مي‌تواند در توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير نظير نيروگاه‌هاي خورشيدي و بادي در اين كشورها همكاري كند.
با وجود ظرفيت‌هاي گسترده، برخي چالش‌ها نيز در مسير توسعه روابط اقتصادي ايران با كنيا و تانزانيا وجود دارند:
رقابت با بازيگران بين‌المللي: كشورهايي نظير چين، هند و تركيه در حال حاضر حضور اقتصادي قوي‌تري در شرق آفريقا دارند.
مشكلات مالي و بانكي: تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران ممكن است محدوديت‌هايي در انتقال پول و مشاركت‌هاي مالي ايجاد كند.
نياز به اعتمادسازي: تقويت روابط اقتصادي پايدار نيازمند ايجاد اعتماد و توافق‌هاي دوجانبه محكم است.
شرق آفريقا به دليل مجاورت با اقيانوس هند و ارتباط مستقيم با مسيرهاي دريايي مهم جهان، جايگاه ويژه‌اي دارد. بنادر اين منطقه، به ويژه بندرهاي مومباسا در كنيا و دارالسلام در تانزانيا، به عنوان دروازه‌هاي ورودي و خروجي كالاها به كل قاره عمل مي‌كنند. اين بنادر داراي موقعيت نزديك به خليج عدن و تنگه موزامبيك هستند كه داراي اهميت راهبردي فراواني براي كشورمانند. اين مسيرهاي آبي اهميت ژئوپليتيكي زيادي براي انتقال انرژي و كالاهاي تجاري دارند. اين موقعيت به ايران امكان مي‌دهد تا نه تنها تجارت دريايي خود را توسعه دهد، بلكه حضور ژئوپليتيكي قوي‌تري در مسيرهاي بين‌المللي ايجاد كند. كنيا و تانزانيا مي‌توانند نقش دروازه ورود ايران را به قاره آفريقا ايفا كنند. شرق آفريقا به عنوان پل ارتباطي به بازارهاي داخلي‌تر قاره آفريقا عمل مي‌كند، به ويژه بازار مشترك شرق و جنوب آفريقا (COMESA)، اين منطقه اقتصادي شامل ۱۹ كشور است و بازار وسيعي براي صادرات كالاها و خدمات ايراني فراهم مي‌كند. همچنين شرق آفريقا مسيري طبيعي براي انتقال كالاها به غرب و جنوب قاره است و دسترسي مناسب به تمامي نقاط قاره آفريقا را فراهم مي‌كند. كشورهاي شرق آفريقا به دليل توسعه روابط بين‌المللي خود با بلوك‌هاي اقتصادي و سياسي مانند اتحاديه آفريقا و سازمان ملل، نقش كليدي در ترسيم سياست‌هاي منطقه‌اي دارند. همچنين ايران مي‌تواند با مشاركت در پروژه‌هاي مشترك توسعه‌اي در اين منطقه، جايگاه خود را در تصميم‌گيري‌هاي قاره‌اي تقويت كند. منطقه شرق آفريقا، به‌ويژه كشورهاي كنيا و تانزانيا، از لحاظ جغرافيايي و استراتژيكي براي ايران از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. اين منطقه نه تنها به عنوان يك دروازه اقتصادي براي صادرات و واردات عمل مي‌كند، بلكه پلي استراتژيك براي توسعه نفوذ ايران به ساير نقاط آفريقا به شمار مي‌آيد. با تكيه بر موقعيت اين كشورها، ايران مي‌تواند خود را به عنوان شريكي كليدي براي همكاري‌هاي دوجانبه و چندجانبه در سطح قاره‌اي و بين‌المللي معرفي كند. شرق آفريقا به عنوان يكي از مناطق كليدي قاره آفريقا، داراي اهميت ژئوپليتيكي ويژه‌اي براي جمهوري اسلامي ايران است. كشورهاي كنيا و تانزانيا، به دليل موقعيت جغرافيايي راهبردي، نقش فعال در اتحاديه‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي و منابع اقتصادي متنوع، فرصتي استثنايي براي گسترش همكاري‌ها فراهم مي‌كنند. اين منطقه با اتصال به مسيرهاي تجاري جهاني از طريق اقيانوس هند و دسترسي به بازارهاي وسيع آفريقايي مي‌تواند دروازه‌اي موثر براي ايران در دستيابي به اهداف استراتژيك خود باشد. با توجه به اين ظرفيت‌‌ها، ايران قادر است از روابط خود با شرق آفريقا براي گسترش روابط بين‌المللي، تقويت اقتصاد داخلي و تثبيت جايگاه خود در عرصه جهاني بهره‌‌برداري كند. سرمايه‌گذاري در زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل و انرژي در اين منطقه مي‌تواند علاوه بر ايجاد فرصت‌هاي اقتصادي جديد، كانال‌هاي تجاري ايران را نيز توسعه دهد. از سوي ديگر، مشاركت در پروژه‌هاي امنيتي و همكاري‌هاي ديپلماتيك مي‌تواند امنيت مسيرهاي تجاري و ثبات منطقه‌اي را تضمين كند. همكاري‌هاي فرهنگي و آموزشي نيز بخشي از اين روابط است كه به تقويت تعاملات مردمي و درك متقابل كمك مي‌كند. اين تعاملات مي‌توانند پايه‌هاي يك رابطه پايدار و بلندمدت را ايجاد كنند و در عين حال فرصت‌هايي براي ترويج ارزش‌ها و دستاوردهاي ايران در سطح جهاني فراهم آورند. درنهايت، شرق آفريقا نه‌تنها به عنوان يك شريك اقتصادي و سياسي، بلكه به عنوان پل ارتباطي به ساير نقاط آفريقا مي‌تواند نقش كليدي در سياست خارجي ايران ايفا كند. به شرط برنامه‌ريزي استراتژيك و بلندمدت، ايران مي‌تواند با بهره‌‌برداري از اين فرصت‌ها، هم به توسعه و رفاه شركاي آفريقايي خود كمك كند و هم جايگاه خود را در رقابت‌هاي جهاني بهبود بخشد.
كارشناس روابط بين‌الملل