یخچال‌های ایران چگونه ذوب شدند؟

وجود یخچال‌های طبیعی در کشورهای خشک مانند ایران،  به ویژه در شرایط تغییرات اقلیمی و افزایش فشار بر منابع آب اهمیت زیادی دارد. یخچال‌های طبیعی به عنوان «بانک‌های آب» یا «برج آب» عمل می‌کنند و آب شیرین را در فصل‌های سرد به صورت یخ ذخیره می‌کنند تا در فصل‌های گرم و خشک به تدریج ذوب می‌شوند. آب حاصل از ذوب یخچال‌ها به‌ویژه در مناطق کوهستانی مانند البرز و زاگرس، به رودخانه‌های مهم کارون، زاینده‌رود و سفیدرود جاری می‌شوند. یخچال‌ها رطوبت و دمای محیط را تنظیم می‌کنند و زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری خاص (مانند کل و بز کوهی) را حفظ می‌کنند. نابودی آنها ممکن است به خشکی تالاب‌ها، کاهش تنوع زیستی و گسترش بیابان‌زایی بینجامد. در دوره‌های خشکسالی، ذوب تدریجی یخچال‌ها مانند یک «منبع اضطراری» عمل می‌کند. این موضوع برای ایران که با فرونشست زمین و خشک شدن دریاچه ها (مانند ارومیه و هامون) مواجه است، بسیار مهم است.
در دوران پلیستوسن که از حدود 2.6 میلیون تا تقریبا 11700 سال پیش به طول انجامید، تغییرات اقلیمی قابل توجهی منجر به تشکیل ورقه های یخی گسترده در نقاط مختلف جهان شد. در ایران نیز که به طور معمول با ورقه‌های یخی بزرگ مانند آنچه در آمریکای شمالی یا اروپا یافت می شود مرتبط نیست، مناطق کوهستانی خاصی در این زمان یخبندان را تجربه کردند. رشته‌کوه‌ها ازجمله کوه‌های مرتفع  البرز و زاگرس برای  وقوع یخبندان در دوران پلیستوسن مستعد بودند. اقلیم در این مناطق به طور قابل توجهی خنک‌تر و مرطوب‌تر از امروز بوده و به یخچال‌ها اجازه می‌داد در شرایط مناسب تشکیل شوند. رشته کوه البرز، واقع در شمال ایران، یخبندان قابل توجهی را در دوران پلیستوسن تجربه کرده است. یخچال‌های طبیعی در چندین دره تشکیل شده‌اند و به‌ویژه در اطراف قله‌هایی مانند کوه دماوند   و سایر مناطق مرتفع وجود داشته است. شواهد فعالیت یخبندان گذشته شامل دره‌های U شکل، مورن‌ها (انباشت واریزه‌های رسوب‌شده از یخچال‌ها) نشان‌دهنده فرسایش یخچالی است.
   اگرچه بسیاری از کوه‌ها در فلات مرکزی به دلیل ارتفاع کمتر و شرایط خشک، برای وجود ورقه‌های یخی بزرگ مستعد نبوده، برخی از مناطق کوهستانی دورافتاده در این فلات احتمالا دارای یخچال های طبیعی کوچکی بوده باشند که تا دوره های گرم‌تر ادامه داشته‌اند.  بخش‌هایی از شرق ایران نیز یخبندان جزیی  تجربه کرده است .
رشته‌کوه‌های البرز به ‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر یخبندان با تشکل‌های یخچالی وسیع و  رشته‌کوه‌های زاگرس با فعالیت‌های یخبندان محلی در ارتفاعات بالاتر مهم‌ترین مناطق یخچالی ایران در پلیستوسن بوده‌اند. این ویژگی‌های زمین‌شناختی بینشی را در مورد چگونگی اثر تغییرات اقلیمی  بر تکامل چشم انداز طبیعی  در  طول یکی  از پویاترین  دوران زمین  ارائه می‌دهد.
در  دوره پلیستوسن - که با چرخه های یخبندان مکرر مشخص می شود - یخچال‌ها به دلیل نوسانات دمای جهانی پیشرفت کرده و عقب‌نشینی کرده‌اند. آخرین بیشینه عصر یخبندان (LGM)   تقریبا 26500 سال پیش رخ داد که در آن ورقه‌های یخی در اوج وسعت خود بودند.
در فلات ایران مرحله یخ‌زدایی حدود 19000 سال پیش با شروع افزایش دمای جهانی آغاز شده  و تا حدود 14000 سال پیش، ذوب قابل توجهی رخ داده که  این روند تا حدود ۱۲ هزار سال قبل - اوایل هولوسن - ادامه یافت. در  عصر هولوسن (تقریبا 11700 سال پیش تاکنون) دوره‌ای از اقلیم گرم‌تر پس از آخرین عصر یخبندان رخ داده است. ذوب شدن یخچال‌ها در این مدت ادامه یافت. هولوسن اولیه (11700 تا حدود 8000 سال پیش)   دوره گرم شدن سریع و عقب‌نشینی قابل توجه یخچال‌های طبیعی در بسیاری از مناطق جهان بود. در نواحی کوهستانی ایران، یخچال‌های طبیعی در این دوره به طور گسترده به ذوب شدن ادامه دادند. از اواسط تا اواخر هولوسن (8000 سال پیش تاکنون) برخی از یخچال‌های طبیعی کوچک‌تر به دلیل شرایط اقلیمی محلی و تغییرات ارتفاع ادامه داشتند و این در حالی است که اکثر توده‌های یخی بزرگ‌تر به طور قابل توجهی در حدود 5000 سال پیش عقب‌نشینی کرده بودند. وضعیت فعلی یخچال‌های طبیعی در ایران منعکس کننده تغییرات اقلیمی  تحت اثر متغیرهای طبیعی و عوامل انسانی است. این فرآیندها نه‌تنها چشم‌اندازهای طبیعی را شکل داده‌اند، بلکه بر هیدرولوژی و اکوسیستم محلی نیز اثر گذاشته و می‌گذارند .
یخچال‌های طبیعی هنوز در ایران وجود دارند، اما تعداد و مساحت آنها به طور چشمگیری در حال کاهش است. ایران به دلیل وجود رشته‌کوه‌های مرتفع البرز و زاگرس، میزبان یخچال‌های کوچک اما حیاتی است که عمدتا در ارتفاعات بالای ۴۰۰۰ متر قرار دارند. با این حال، تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی این ذخایر یخی را به سرعت در معرض نابودی قرار داده است.
در ایران هنوز یخچال‌های دائمی در دامنه های شمالی و غربی دماوند وجود دارند، اما مطالعات نشان می‌دهد حجم آنها در ۵۰ سال گذشته تا 70 درصد کاهش یافته است. منطقه علم‌کوه و تخت‌سلیمان محل  یخچال‌های معروفی است که با سرعت بالایی در حال پسروی هستند. در ارتفاعات استان‌های چهارمحال و بختیاری و لرستان، یخچال‌های کوچک و فصلی وجود دارند که نقش مهمی در تغذیه رودخانه کارون دارند.
برخی یخچال‌ها مانند یخچال اسپیلت در علم‌کوه، تنها در چند سال گذشته کاملا ناپدید شده‌اند. کاهش آب رودخانه‌های اصلی مانند کارون، زاینده‌رود و هراز به کشاورزی و شرب میلیون‌ها نفر وابسته است. تشدید خشکسالی و فرونشست زمین،  خطر افزایش سیلاب‌های ناگهانی ناشی از ذوب سریع باقیمانده یخچال‌ها از تبعات از بین رفتن یخچال‌هاست. پیش‌بینی می‌شود اگر روند کنونی ادامه یابد، تا ۳۰ سال آینده بیشتر یخچال‌های ایران ناپدید شوند. این مساله بحران آب را در کشور به ویژه در مناطق مرکزی و شرقی تشدید خواهد کرد. نابودی یخچال‌ها به فروپاشی اکوسیستم‌های کوهستانی و مهاجرت گسترده روستاییان می‌انجامد.