سارا معصومي/ تور اروپايي آقاي رييس‌جمهور از امروز آغاز مي‌شود. حسن روحاني در قالب نخستين سفر به اروپا از زمان تكيه بر كرسي رياست دولت يازدهم به ايتاليا، واتيكان و البته فرانسه خواهد رفت. اين نخستين‌بار در بيش از يك دهه گذشته است كه رييس دولت ايران بار سفر بسته و اين‌بار به جاي كشورهاي منطقه‌اي و آسيايي به قاره سبز مي‌رود؛ نخستين سفر در روزهاي پسابرجام و عبور ايران و جامعه جهاني از بن بست جدل بر سر برنامه هسته‌اي ايران. امريكا، چين، تركيه، افغانستان، روسيه و برخي كشورهاي آسيايي در دو سال گذشته به كرات ميزبان حسن روحاني از ايران بوده‌اند اما اين نخستين‌بار پس از حضور كوتاه‌مدت روحاني در سوييس براي شركت در اجلاس داووس است كه رييس دولت يازدهم راهي اروپا شده است. سفر روحاني به اروپا پس از توافق هسته‌اي به معناي بازگشت ايران به صحنه سياست و اقتصاد بين‌الملل پس از دفع اتهام‌هاي امنيتي به بهانه برنامه هسته‌اي اين كشور است. ايران اندك‌اندك از پشت ابرهاي تحريم سياسي و اقتصادي كه در اين سال‌ها بر آسمان اين كشور تحميل شده بود بيرون مي‌آيد. در حالي كه روحاني روز شنبه راهي رم مي‌شود هيات ايراني به رياست معاون وزير امور خارجه هم به وين مي‌رود تا در كنار ديگر بازيگران منطقه‌اي و غيرمنطقه‌اي براي عبور سوريه از بحران رايزني‌هاي خود را ادامه دهد. اينديپندنت در تازه‌ترين تحليل خود در خصوص اين سفر مي‌نويسد: روحاني رييس‌جمهور پرسفري در يك سال و نيم نخست حضور در قدرت بود اما در چندماه اخير به خصوص پس از توافق هسته‌اي چندان بيرون از مرزهاي ايران ديده نشده است و به نظر مي‌رسد اكنون در روزهاي پسابرجام وي دوباره فعاليت‌هاي بين‌المللي خود را آغاز كرده است. مقام‌هاي غربي كه روحاني را از نزديك ديده‌اند وي را سياستمداري مودب مي‌دانند كه با آرامش و طمانينه صحبت مي‌كند و زبان سياست را مي‌شناسد. روحاني در سفر به اروپا مي‌خواهد به جهان بگويد كه رييس‌جمهور كشوري مدرن و امن در قلب خاورميانه متشنج و ناامن است.
روزهاي شنبه و يكشنبه رييس‌جمهور در رم، پايتخت ايتاليا به ديدار با مقام‌هاي سياسي كشور ميزبان و همچنين پاپ فرانسيس اختصاص خواهد يافت. در تقويم برنامه‌هاي رييس‌جمهور روزهاي دوشنبه و سه شنبه هم براي حضور در پاريس و رايزني‌هاي همه‌جانبه با فرانسوا اولاند، همتاي فرانسوي پررنگ شده است. دو موضوع در راس دستوركارهاي روحاني در سفر به اروپا قرار دارد؛ تلاش براي جذب سرمايه‌گذاري اقتصادي و ترويج همكاري‌هاي اقتصادي ميان دو كشور و رايزني در خصوص مسائل منطقه‌اي از جمله پرونده جنجالي و با سابقه سوريه.
فرانسوي‌ها آخرين بار در سال 2005 و زماني كه سيد محمد خاتمي، رييس‌جمهور ايران بود ميزبان دولتمردان كشورمان بودند و اكنون پس از 10 سال دوباره مردي در جامه روحانيت از پله‌هاي اليزه بالا مي‌رود تا شعار تعامل با تدبير ايران در سطح بين‌المللي را تكرار كند. خاتمي در آن روزها ابتدا به وين و سپس پاريس رفت و روحاني اين‌بار پس از يك دهه از رم راهي پايتخت فرانسه مي‌شود. نخستين سفر سيدمحمد خاتمي به اروپا به سال 1999 بازمي‌گردد كه وي به عنوان نخستين رييس‌جمهور ايران پس از انقلاب اسلامي ايران به قاره سبز رفت. در همان زمان هم خاتمي در واتيكان با پاپ وقت جان پل دوم ديدار و رايزني‌هايي داشت.
خبرگزاري فرانسه در تازه‌ترين تحليل خود درخصوص سفر روحاني به اروپا مي‌نويسد: انتخاب فرانسه و ايتاليا به عنوان نخستين مقاصد چندان تعجب‌آور هم نبود. پيش از آنكه تحريم‌هاي اقتصادي و به تبع آن اما و اگرهاي سياسي رابطه با ايران بيشتر شود يعني چيزي در حدود سال 2006 ميلادي، اين دو كشور مهم‌ترين شركاي اقتصادي ايراني بودند كه هم در گاز و هم در نفت دست بالا را در بازارهاي انرژي دارد. هر دو اين كشورها هم از فرداي 14 جولاي كه توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 به دست آمد عزم خود را براي بازگشت به روزهاي خوب گذشته در دوستي با ايران به تصوير كشيدند. اين تنها دو كشور فرانسه و ايتاليا نيستند كه در دو سال گذشته از دولت روحاني مترصد فرصت توافق هسته‌اي بودند تا بتوانند به بازارهاي ايران بازگردند بلكه پس از به دست آمدن برجام روساي بزرگ‌ترين نهادهاي اقتصادي در كشورهاي اروپايي و همچنين شركت‌هاي وابسته به نهادهاي دولتي اين كشورها يك به يك به ايران سفر كرده‌اند. وزراي امور خارجه فرانسه و ايتاليا در زمره نخستين روساي دستگاه‌هاي ديپلماسي كشورهايي بودند كه از ماه جولاي تاكنون از بليت‌‌هاي رزرو شده خود به مقصد ايران استفاده كرده‌اند. هر دو اين وزراي امور خارجه در سفرهاي تابستاني خود به تهران از رييس‌جمهور ايران براي سفر به پايتخت‌هاي خود دعوت كردند و اكنون اين حضور در پاييز اروپا محقق خواهد شد.
حسن روحاني پيش از آنكه راهي پاريس شود با شبكه 2 تلويريون رسمي اين كشور مصاحبه‌اي داشت كه در آن از انتظارهاي خود براي اين سفر سخن گفت. وي ابراز اميدواري كرد كه اين سفر بتواند پايه و مقدمه‌اي براي توافقنامه‌هاي تجاري و صنعتي ميان ايران – فرانسه باشد. مهم‌ترين سخنان وي هم به احتمال خريد ايرباس از فرانسه اختصاص داشت كه پس از چندين سال تحريم صنعت هوايي ايران سر و صداي بسياري در محافل رسانه‌اي به راه انداخته است. لوران فابيوس، وزير امور خارجه فرانسه نيز پيش از عزم روحاني براي سفري چندمنظوره به پاريس در سفر ماه سپتامبر خود به ايران هياتي 150 نفره از تجار فرانسوي را با خود همراه كرده بود. به نظر مي‌رسد كه غول‌هاي تجارت جهاني مانند شركت نفتي توتال قصد بازگشت به ايران را دارند و سفر روحاني به اروپا مي‌تواند تضميني بر ثبات سياسي و اقتصادي در ايران در چند سال آتي و سال‌هاي عبور از تحريم‌هاي رنگارنگ اروپا و امريكا باشد.
ديدار با شركاي قديمي
چرا رم؟ اين سوالي بود كه حسن روحاني در گفت‌وگو با خبرنگار ايتاليايي پيش از سفر به ايتاليا به آن پاسخ داد. وي از ايتاليا به عنواني يكي از مهم‌ترين شركاي خود در اروپا ياد كرد. روحاني در اين گفت‌وگو از تمايل خود براي آغاز دوباره نه تنها رابطه دوجانبه ايران و ايتاليا بلكه رابطه‌اي كه كل اتحاديه اروپا از آن منتفع شوند سخن گفت. احياي روابط اقتصادي و تجاري از اصلي‌ترين سوژه‌هاي مورد بحث ميان روحاني و ماتئو رنتسي، نخست وزير ايتاليا در مدت زمان دو روز اقامت در رم خواهد بود. گفته مي‌شود كه روحاني در رم با قريب به 300 نفر از تجار و سرمايه‌داران ايتاليايي كه مايل به سرمايه‌گذاري در ايران هستند ديدار خواهد كرد. روحاني در ديدار با مقام‌هاي اقتصادي ايتاليا هم به دنبال بازگرداندن سرمايه داراني است كه روزي در بازار ايران بوده و در نتيجه تحريم‌ها از ايران رفته‌اند و هم درصدد جذب سرمايه داران جديد. براي اروپايي‌ها ايران مي‌تواند هاب اقتصادي باشد كه از طريق آن دستيابي به 400 ميليون مشتري در آسيا و خاورميانه ميسر خواهد بود. پس از سفر روحاني به رم در اواخر نوامبر هم معاون وزير توسعه اقتصاد ايتاليا به همراه جمعي از صنعتگران اين كشور به تهران خواهند آمد. برنامه‌هاي سياسي روحاني در ايتاليا هم علاوه بر ديدار با نخست‌وزير به ديدار با رييس‌جمهور، رييس مجلس عوام و رييس مجلس سناي اين كشور محدود خواهد شد. در اين ديدارها سوريه بي‌شك اصلي‌ترين سوژه بحث‌ها خواهد بود و به نظر مي‌رسد كه روحاني در تمام اين ديد و بازديدها در خصوص راهكار سياسي كه ايران براي پايان دادن به بحران در سوريه مدنظر دارد با مقام‌هاي كشور ميزبان رايزني‌هايي داشته باشد. روحاني در اين خصوص به خبرنگار ايتاليايي كه براي مصاحبه با وي به تهران آمده بود، گفت: «اولويت ما در سوريه مبارزه با داعش است اما اين مردم سوريه هستند كه بايد در خصوص سرنوشت بشار اسد در انتخاباتي آزاد تصميم‌گيري كنند.» پس از انتخاب حسن روحاني به عنوان رييس‌جمهور ايران، وزير امور خارجه وقت ايتاليا در دسامبر 2013 براي نخستين‌بار پس از 10 سال به عنوان عاليرتبه‌ترين مقام ايتاليايي به تهران سفر كرد. دعوت رسمي از روحاني براي سفر به ايتاليا در ماه آگوست و پس از توافق هسته‌اي ايران با 1+5 صورت گرفت و به نظر مي‌رسد كه روحاني با پذيرش اين سفر به دنبال كاستن از سردي حاكم بر روابط تهران با اروپا در سال‌هاي گذشته است.
سفري براي تحكيم همكاري‌هاي اقتصادي
روزنامه واشنگتن پست پيش از سفر روحاني به ايتاليا به سراغ «پائولو جنتيلوني» وزير خارجه كشور ميزبان رفته است و از وي در خصوص محورهاي احتمالي مورد بحث در اين سفر و چند و چون سياسي و اقتصادي آن سوال كرده است. نخستين نكته‌اي كه رييس دستگاه ديپلماسي ايتاليا در اين مصاحبه به آن اشاره كرده است طرح مساله ادامه بازداشت جيسون رضاييان، خبرنگار بازداشت شده واشنگتن پست در ايران با روحاني است. وي تاكيد كرده است كه حل و فصل اين موضوع مي‌تواند به اعتماد‌سازي به دنبال توافق هسته‌اي با قدرت‌هاي جهاني كمك كند. همكاري‌هاي اقتصادي ايران و ايتاليا كه در زمره مهم‌ترين سوژه‌هاي مورد بحث در مدت زمان حضور روحاني در رم است نيز به سوال خبرنگار واشنگتن پست از جنتيلوني تبديل شد كه وي در پاسخ گفت: ايتاليا در حال كار كردن روي توافقنامه‌هاي اقتصادي با ايران است اما اين‌گونه فعاليت‌ها مشروط به برداشته شدن تحريم‌هاست. توافق هسته‌اي و گشايش روابط اقتصادي با يكديگر مرتبط هستند اما بسيار مشخص است كه اگر آن‌گونه كه ما اميدوار هستيم و به آن باور داريم، اقدامات در مسير درستي انجام شوند، نوعي رقابت در ميان اقتصادهاي غربي ايجاد خواهد شد. سفر رييس‌جمهور ايران فرصتي براي آغاز تحكيم همكاري‌هاي اقتصادي و فرهنگي خواهد بود.
جنتيلوني در پاسخ به سوالي در مورد انتظار رم از تهران در پرونده سوريه گفت: فكر مي‌كنم ايراني‌ها مي‌توانند اين ايده را بپذيرند كه يك روند انتقالي احتمالي رخ دهد و دولتي متفاوت با زمان حاضر در سوريه بر سر كار آيد. آنها اين ايده را نپذيرفته‌اند اما من اميدوارم در مذاكرات بعدي مصالحه در اين زمينه رخ دهد.
سايه سوريه
سفر حسن روحاني به اروپا با نشست دوم فراگير در خصوص سوريه در وين همزمان شده است. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان كه در نخستين نشست فراگير وين در مورد سوريه شركت كرده بود اين‌بار به دليل ضرورت ديپلماتيك همراهي با رييس‌جمهور جاي خود در اين نشست را به حسين اميرعبداللهيان، معاون عربي و آفريقاي خويش داده است. با اينكه اين‌بار ايران در سطحي پايين‌تر از ديگر كشورهاي حاضر در مذاكرات وين در اين نشست شركت مي‌كند اما همزمان سوريه سوژه رايزني‌هاي روحاني و ظريف در رم و پاريس خواهد بود. برنامه روحاني روز دوشنبه در پاريس با سخنراني در آژانس علمي و فرهنگي يونسكو آغاز خواهد شد و پس از آن ديدار با اولاند در اليزه گفت‌وگو درخصوص همكاري‌هاي دوجانبه و البته سوريه متمركز خواهد بود. فرانسه در چهار سال گذشته از عمر بحران در سوريه سختگيرانه‌ترين مواضع عليه دولت بشار اسد را اتخاذ كرده بود و بر همين اساس در نقطه تقابل كامل با ايران در اين پرونده قرار دارد. از منظر اروپايي‌ها، تهران و مسكو تمام تلاش خود را براي حفظ بشار اسد در اين چهار سال كرده‌اند و اين در حالي است كه ايران در نشست اخير سوريه در وين هم تاكيد كرده است كه سرنوشت سوريه را بايد به دست سوري‌ها سپرد و وظيفه جامعه جهاني در سوريه مبارزه با تروريست است. فرانسه اما در كنار ساير كشورهاي اروپايي و متحدان سياسي عرب آنها در منطقه خواهان كناره‌گيري بشار اسد از قدرت هستند. يكي از پرسش‌هاي مطرح شده از سوي خبرنگار شبكه 2 تلويزيون فرانسه ار حسن روحاني در خصوص سوريه بود كه روحاني در پاسخ به اين سوال تاكيد كرد كه سوريه به دولتي قوي نياز دارد و البته كه نبايد تمام تمركز تنها بر شخص بشار اسد باشد. وي در اين خصوص گفت: مساله شخص مطرح نيست بلكه مساله امنيت و ثبات مطرح است. در سوريه اولويت نخست ما بايد مقابله با تروريست باشد.
ديدار دو روحاني ديني در واتيكان
پس از سيدمحمد خاتمي، روحاني‌اي كه در روزهاي رياست‌جمهوري با رهبر كاتوليك‌هاي جهان ديدار كرد نوبت به حسن روحاني، رييس‌جمهور ديگري از ايران و باز هم در جامه روحانيت رسيده است كه اين‌بار با پاپ فرانسيس در واتيكان ديدار كند. ديدار روحاني با پاپ فرانسيس در قالب نخستين سفر وي به اروپا صورت مي‌گيرد و همين مساله بر اهميت اين ديدار هم افزوده است. در حالي كه اروپايي‌ها پس از توافق هسته‌اي ايران با 1+5 تلاش مي‌كنند با نزديكي به ايران از شر وابستگي تمام‌عيار به بازار انرژي روس‌ها رهايي يابند و تهران هم در روزهاي پسابرجام به دنبال بهبود رابطه با غرب و ايجاد توازن قوا در دوستان بين‌المللي خود است بسياري از تحليلگران اين سوال را مطرح كرده‌اند كه ديدار با پاپ در نخستين حضور رييس دولت ايران در اروپا از چه معناي مستقيمي برخوردار است؟ هيچ منبع خبري از آنچه كه ممكن است در پشت درهاي بسته در واتيكان ميان دو روحاني ديني مطرح شود خبر ندارد اما به نظر مي‌رسد كه ديدار با رهبر كاتوليك‌هاي جهان براي رييس‌جمهوري كه شعار سياسي وي در روزهاي انتخابات اعتدال و تدبير بود از همين حيث هم قابل بررسي است. در روزهايي كه خاورميانه در تب اختلاف‌هاي فرقه‌اي مي‌سوزد و اسلام‌ستيزي به سنتي در جهان غرب بدل شده است ديدار دو روحاني مي‌تواند تقويت‌كننده شعار تعامل ميان مذاهب باشد. در ميان دستوركارهاي اقتصادي سفر روحاني به اروپا، سياسي‌ترين ديدار وي در واتيكان رخ خواهد داد. ديدار با پاپي كه اخيرا در سخنراني اخير خود در سازمان ملل و همچنين كنگره امريكا از توافق هسته‌اي با ايران استقبال كرده است. پاپ فرانسيس را همگان سياسي‌ترين پاپ حاضر در تاريخ معاصر واتيكان مي‌دانند و بر همين اساس ديدار روحاني با وي از هم‌اكنون در رسانه‌هاي اروپايي سر و‌صداي بسياري به راه انداخته است. در اين ميان واتيكان نيز از برنامه‌ريزي براي ديدار پاپ با روحاني اهداف خاص خود را دنبال مي‌كند. 22 هزار مسيحي حاضر در ايران چشم به ديدار رييس‌جمهور خود با رهبر ديني خويش در واتيكان دوخته‌اند و پيش‌بيني مي‌شود كه در اين ديدار پاپ با روحاني در خصوص اين جمعيت هم گفت‌وگوهايي داشته باشد. البته تنها دغدغه مطرح‌شده در ديدار پاپ با روحاني به كاتوليك‌هايي كه در ايران زندگي مي‌كنند مختصر نخواهد شد. ايران در منطقه‌اي از منظر جغرافيايي قرار گرفته است كه قريب به سه ميليون كاتوليك را در خود جاي داده است و واتيكان در تب سياسي و امنيتي خاورميانه اين روزها نگران جان و آزادي مذهبي هواداران خود در خاورميانه است. ديدار با رهبري از خاورميانه مي‌تواند نشان‌دهنده نگراني پاپ از اوضاع جاري در اين منطقه باشد. پاپ فرانسيس در دو سال اخير خود را از عالم سياست دور نگه نداشته و به مناسبت‌هاي مختلف هم از حقوق فلسطيني‌ها در كرانه باختري و نوار غزه سخن گفته است و هم از بهبود رابطه امريكا با كوبا ابراز خرسندي كرده است. بحث در خصوص سوريه هم به احتمال بسيار زياد در ليست بحث‌هايي خواهد بود كه ميان روحاني و پاپ فرانسيس صورت خواهد گرفت. پاپ تاكنون بارها در سخنراني‌هاي متفاوت خود از جامعه جهاني خواسته است كه فكري براي توقف خونريزي در سوريه و بازگشت آوارگان به كشور خود كنند. برخي منابع خبري اين احتمال را مي‌دهند كه پاپ از روحاني بخواهد كه ايران از نفوذ خود بر بشار اسد براي بازگرداندن آرامش به سوريه استفاده كند. واتيكان در تنها بيانيه كوتاه خود در خصوص اين ديدار اعلام كرده است كه بحث‌ها صريح خواهد بود و دامنه گسترده‌اي از سوژه‌ها را شامل خواهد شد؛ ديداري كه واتيكان مي‌گويد اميدوار است به تعامل، دوستي و اعتماد پايدار ميان جمهوري اسلامي ايران و واتيكان منتهي شود. پاپ فرانسيس در روزهايي كه رژيم صهيونيستي تلاش مي‌كرد با پروژه ايران و شيعه‌هراسي مانع از شكل‌گيري و اجراي توافق هسته‌اي شود اين توافق را گامي جدي براي برقراي صلح در جهان خواند.