آغاز برنامه‌هاي هفته تئاتر لهستان
اجراي تئاتري لهستاني با نواهاي ايراني
ياروسلاو فرت، كارگردان لهستاني شيفته فرهنگ ايران است
پيام رضايي/ هفته فرهنگي تئاتر لهستان از ديروز 22 آذرماه آغاز شده و تا جمعه هم ادامه خواهد يافت. هفته تئاتر لهستان در تهران و توسط اداره كل هنرهاي نمايشي، سفارت لهستان در ايران و دبيرخانه سي و چهارمين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر برگزار مي‌شود. در اين برنامه فرهنگي قرار است نمايش‌هايي از كشور لهستان به روي صحنه بروند. البته كارگاه‌هاي آموزشي و سخنراني‌ها، بخش‌هاي ديگر اين برنامه است. همچنين نمايش «وضعيت صفر» به نويسندگي محمد چرمشيرو كارگرداني آتيلا پسياني نيز از ايران بخشي از تئاترهاي اجرايي خواهد بود. متني كه چرمشير آن را بر اساس يكي از افسانه‌هاي معروف كشور لهستان نگاشته است.
تئاتر لهستان نيز همچون سينماي اين كشور سهم بزرگي در عرصه جهاني دارد. رومن پولانسكي، ريچارد بولفسلاوسكي و يرژي گرتوفسكي نام‌هاي برجسته تئاتر لهستان هستند كه سهم آنها در عرصه جهاني نيز انكارناپذير است. «آن هلي» (Anhelli) كاري از گروه تئاتر زار (ZAR) است كه در هفته تئاتري به صحنه خواهد رفت. «در كل اينكه كارگردان ما آقاي ياروسلاو فرت مشتاق فرهنگ ايران است و بيشتر روي فرهنگ ايران كار كرده است تا اينكه صرفا روي تئاتر ايران. در نخستين سفرش به ايران به جنوب ايران رفته و در اين سفر هم برنامه دارد كه باز هم به جنوب ايران سفر كند.» اين بخشي از صحبت‌هاي ماگدالنا مادرا، مدير كمپاني تئاتر زار لهستان در گفت‌وگو با «اعتماد» است. او دلايل ديگري هم براي اين اشتياق نسبت به فرهنگ و هنر ايران برمي‌شمارد: «نخستين نكته اين بوده كه سال‌ها پيش گرتوفسكي هم به ايران آمده و به ايران علاقه داشته است. يكي از دلايلش اين است كه يكي از غني‌ترين فرهنگ‌ها است چون آواها و آيين‌ها براي كارگردان مهم است و روي اين آواها خيلي كار كرده است. او معتقد است تئاترها از اين آواها و سنت و آيين‌ها مي‌آيد اين خيلي برايش جذاب است.» ابراز كردن و ارتباطي كه در دوره‌هاي طولاني مدت كارهاي گروه تئاتر‌زار اتفاق مي‌افتد هم از دلايل ديگري است كه خانم مادرا برمي‌شمارد: «بيان آدم‌ها خيلي براي‌شان مهم است. چه به عنوان تماشاچي و چه به عنوان اجرا‌كنندگان. يكي از دلايل ديگر هم ارتباطي است كه بين بازيگرها حين خلق اثر مي‌افتد. در يك تمرين كوتاه نيست. مثلا سه سال با هم كار مي‌كنند وكنار هم هستند واين روابط خاصي ايجاد مي‌كند. اصولا كارهاي ما خيلي مبتني بر ديالوگ نيست. اگر هم ديالوگي هست تبديل به آوا و شعر مي‌شود.» گروه لهستاني تئاتر زار پيش از اين در نقاط مختلف جهان چون ايتاليا، دانمارك، چين، كره و امريكا به اجراي آثارش پرداخته است. اين گروه شيوه بيان تئاتري‌اش را از طريق صدا و موسيقي و با بازسازي ساختارشكنانه آواهاي باستاني مذهبي كشورهايي چون گرجستان، بلغارستان، يونان و ايران شكل داده است. همچنان كه واژه «زار» در زبان باستاني بخشي از گرجستان به معني «آوازهاي سوگواري» و در زبان امروز گرجي‌ها به معني «زنگ» است. به گفته مدير اين كمپاني اين آوامحوري سبب شده تا در سطح بين‌المللي هم گروه تئاتر زار مورد استقبال قرار بگيرد. «بازخوردهاي بين‌المللي خوبي داشته چون براساس آواها و موسيقي است و اين در سطح جهاني هم تاثيرگذار است و هميشه آدم‌ها به شكل‌هاي مختلف ارتباط برقرار كرده‌اند.» از نكات جالب در مورد اين گروه اين است كه با وجود موسيقي محور بودن اما هيچگاه موسيقي را ضبط نمي‌كنند «كار همانجا خلق مي‌شود. موسيقي را تمرين مي‌كنند اما ضبط نمي‌كنند، همان موقع اجرا و خلق مي‌شود.»
مادرا مي‌گويد ياروسلاو فرت، كارگردان اين گروه معتقد است صدا و آوا به اندازه جنبه بصري نمايش اهميت دارد. اما آنها بيشتر دنبال شباهت‌هاي فرهنگي هستند: «دنبال اين هستيم كه شباهت‌ها ديده شود. ديدن و شنيدن چيزي وراي تفاوت است. با اين نكته است كه مي‌شود لذت ببريم. در اجراي گرتوفسكي در امريكا هم اين اتفاق افتاد. در مورد نمايش «اكروپوليس» هم گرتوفسكي گفته بود نمي‌خواهم دوبله شود. با اينكه ديالوگ هم زياد داشت اما همه اجراها را به زبان لهستاني اجرا كرد.»
اما مهرداد راياني مخصوص به عنوان مدير بخش بين‌الملل مركز هنرهاي نمايشي هم مي‌گويد هدف از برگزاري اين اتفاق تئاتري ايجاد يك تاثيرگذاري بيشتر و عميق بوده است. به گفته او اين اتفاق در هماهنگي با سفارت كشور لهستان ممكن شده است: «اساسا هدف‌مان در اين دوره جديد اين بود كه بحث‌هاي مربوط به حلقه‌هاي تئاتري را در مركز راه بيندازيم. براي اينكه بتوانيم يك رسوب ذهنيت ايجاد كنيم. به همين دليل اين هفته‌ها راه‌اندازي شد. در جلساتي كه با سفارت‌ها داشتيم.» و توضيح مي‌دهد كه منظور از رسوب ذهني چيست: «ببينيد يك اجرايي از يك كشور انجام مي‌شود و تمام مي‌شود و مي‌رود. اما وقتي يك بسته داشته باشيد مثل سخنراني، ميزگرد، نمايشگاه و چند اجرا معرفي تئاترهاي معاصر قله‌هاي تئاتر و علت محبوبيت آن تئاترها، باعث مي‌شود يك رسوب ذهني در ذهن مخاطب ايجاد شود. نمي‌خواهم بگويم خيلي عميق است اما در حد بضاعت يك هفته ماندگار مي‌شود. سه اجراي صحنه‌اي و خياباني است و البته يك نمايش هم از ايران.»
گروه‌هاي حاضر در اين هفته تئاتر مستقلا از طرف سفارت لهستان انتخاب شده‌اند جز اجراي خياباني كه با تاكيد مركز هنرهاي نمايشي انتخاب شده است: « گروه‌ها را ما انتخاب نكرديم از طرف سفارت لهستان اعلام شده است. با رايزني با مركز ملي تئاتر لهستان. ما فقط تاكيدمان روي اجراي خياباني آنها بود. گفتيم كار خوبي است حتما بيايد. ما اين كار را در جشنواره تئاتر فجر ديده بوديم و خواستيم كه حتما بيايد. بهتر ديديم از باكس جشنواره فجر به الان انتقال پيدا كند. چون به هر حال يكي از فعاليت‌هايي است كه به عنوان پيش‌درآمد جشنواره تئاتر فجر محسوب مي‌شود.» راياني مخصوص تاكيد مي‌كند كه اين برنامه در مورد ديگر كشورها هم ايجاد خواهد شد اما منوط به شرايط برگزاري است! «همه اينها طبق شرايط است. مي‌توانيد حدس بزنيد چه عواملي در اين اتفاق دخيل است! تنها نكته اين بود كه به لحاظ شوراي نظارت و ارزشيابي مشكل نداشته باشيم وگرنه ما به انتخاب شما احترام مي‌گذاريم. لهستان بخش زيادي از اين هزينه‌ها را تقبل مي‌كند. پس سعي مي‌كنند شرايط كيفي و كمي آن را مد نظر داشته باشند. در اين شرايط ما بيشتر پذيراي آنها هستيم. ما فقط بحث سالن‌ها را داشتيم.» به گفته مدير بين‌الملل مركز هنرهاي نمايشي هزينه اجرايي اين گروه‌ها كاملا توسط سفارت تامين شده و مركز هنرهاي نمايشي تنها سالن اجرا را در اختيار آنها قرار داده است: «ما به لحاظ مالي هزينه‌اي نكرديم. نه دكور و نه لباس و نه اسكان. تنها چيزي كه ما مهيا كرديم تالار اجراست و اجراي خياباني كه دكور داربستي دارد كه ما داريم آن را انجام مي‌دهيم. در حقيقت يك حركت كاملا فرهنگي است كه بيشتر ما داريم بهره‌اش را مي‌بريم. بدون هزينه زياد. يك اكيپ 70 نفره كه هر كدام حداقل دو ميليون تومان هزينه بليت‌شان است و در نهايت چيزي حدود 400 ميليون هزينه است. ما فقط كمك‌هاي جانبي انحام داديم.» تئاتر ايران در سال‌هاي اخير حضور پررنگ‌تري در عرصه بين‌المللي داشته است. راياني مخصوص ضمن ابراز خوشحالي از اين اتفاق تاكيد مي‌كند اين گروه شخصا اقدام مي‌كنند و اين باعث خوشحالي است و دليلي هم ندارد در مواردي كه لازم نيست دولتي تصديگري خود را گسترش دهد: «خود گروه‌هاي ما دارند مي‌روند و هرگونه دخالت دولتي جلوي آنها را مي‌گيرد و اين باعث افتخار است. هرجا مطابق با سياست دولت باشد ورود مي‌كنيم. وقتي همه‌چيز درست است و گروه‌ها دارند به نتيجه خوب مي‌رسند چرا دولت بايد تصديگري خودش را افزايش دهد. زماني بود كه ما فقط سه يا چهار مورد داشتيم كه حضور بين‌المللي داشتيم ولي الان حدود15 گروه داريم كه حضور بين‌المللي دارند. گروه‌ها به شكل شخصي و با دعوت‌هاي شخصي مي‌روند. هم بحث ماركتينگ را دارند و هم بحث فرهنگي پيش مي‌رود.»
«آن هلي»، «ديون»، «فاوست» و «وضعيت سفر» نمايش‌هايي هستند كه در اين هفته فرهنگي به روي صحنه مي‌روند. «آن هلي» نمايشي موسيقايي است به معناي «بانگ برآوردن و ندا دادن» كه با الهام از قطعاتي از اشعار يوليو سوواسكي، از درونيات انسان‌ها سخن مي‌گويد و به كارگرداني ياروسلاو فرت و با حضور 15 بازيگر در ايران اجرا خواهد شد. اين نمايش در تاريخ 25 و 26 آذر در محل تماشاخانه «تئاتر تهران» به صحنه مي‌رود.