اعدام حيثيتي شيخ نستوه عربستان
علي سليماني٭ / پس از مدت‌ها كه همگان در انتظار تصميم براي حكم اعدام شيخ نمر بودند و حتي برخي پيش‌بيني مي‌كردند كه اين حكم لغو شود، حكم اعدام شيخ نمر توسط محمد بن نايف ابن عبدالعزيز تاييد شده و در عربستان اين حكم ظالمانه اجرا شد. اشخاص، سازمان‌ها و دولت‌هاي بسياري نسبت به اين راي واكنش نشان داده و خواستار لغو اين راي شده بودند. شيخ نمر شخصيت و بازيگري بين‌المللي بود و به همين دليل واكنش‌هايي گسترده عليه حكم اعدام وي صورت گرفته است. اعدام وي نيز داراي تبعاتي بين‌المللي است كه در آينده بر روابط بسياري از كشورهاي منطقه تاثيرگذار خواهد بود و روابط قدرت‌هاي بزرگ منطقه مانند ايران و عربستان را تحت‌تاثير قرار خواهد داد. عربستان با علم به اين مهم اقدام به تاييد و اجراي حكم اعدام شيخ نمر كرده است اما چرايي اين عمل عربستان، خود محل بررسي است.
شيخ نمر، مجتهدي شيعه و مبارزي متنفذ در ميان شيعيان عربستان خصوصا شيعيان قبيله القطيف بود. وي سال‌ها است كه با ظلم و تظلم‌هاي دولت آل‌سعود در عربستان نسبت به مردم، خصوصا شيعيان عربستان مبارزه كرده و سخنراني‌هاي گسترده‌اي را عليه اين ظلم‌ها داشته است. وي از منتقدان جدي رفتار آل‌سعود در مورد شيعيان عربستان بود تا جايي كه حتي اين رژيم را تهديد به شوراندن شيعيان عربستان عليه رژيم آل‌سعود كرد. اين مبارزه در سرزميني اتفاق مي‌افتد كه داراي دولتي مطلقه و ديكتاتوري است كه كوچك‌ترين حركات و سخنان افراد را تحت‌نظر گرفته و با آن به‌شدت برخورد مي‌كند. شيخ نمر انتقادات گسترده‌اي را نيز به رفتار اعراب محافظه‌كار منطقه خصوصا رژيم آل‌خليفه داشته و جزو محورهاي اتحاد ميان شيعيان منطقه بود. مبارزه در چنين سرزميني شجاعتي خاص مي‌طلبد كه مي‌توان اين شجاعت را در مبارزاني آزاده مانند شيخ نمر ديد. اتفاقا نحوه اجراي حكم نيز مبين شجاعت اين شيخ نستوه است؛ اعدام با شمشير و به صليب كشيده شدن در انظار عمومي.
اما اين اعدام از لحظه ابتدايي اعلام حكم تا زمان به تعويق افتادن آن و در زمان امضاي نهايي آن توسط محمد بن نايف واكنش‌هاي گسترده‌اي را در جهان اسلام، به خصوص جهان تشيع داشت. اين واكنش‌ها از شيعيان عربستان شروع شده و مرزهاي گسترده‌اي از جهان اسلام را در بر گرفته است. اما مهم‌ترين اين واكنش‌ها را مي‌توان در مواضع جمهوري اسلامي ايران و شيعيان عربستان ديد. اين مواضع به دليل حساسيت زياد آن براي عربستان بسيار مهم است. شيعيان عربستان به دليل توان ايجاد واكنش‌هاي داخلي و جمهوري اسلامي ايران به دليل قدرت و نفوذ منطقه‌اي خود و البته نفوذ بسيار زياد بر شيعيان منطقه براي عربستان داراي اهميت خاصي است. عربستان بدون توجه به اين واكنش‌ها اقدام به اجراي حكم اعدام شيخ نمر كرد كه تبعات داخلي و خارجي بسيار زيادي براي آن دارد.
بخشي از چرايي اين داستان را مي‌توان در خاموش كردن شعله‌هاي نيروي گريز از مركز شيعيان عربستان ديد اما بخش ديگر ماجرا در حفظ وجاهت خاندان آل‌سعود در عرصه بين‌المللي است. آل‌سعود مي‌خواهد با اين كار وجاهت از‌دست‌رفته خود را در عرصه بين‌المللي جبران كند. آل‌سعود خود را در سوريه، عراق، افغانستان، يمن و لبنان شكست‌خورده مي‌پندارد. سياست‌هاي اين رژيم مبني بر نفوذ نيروهاي تروريستي و از بين بردن محور شيعي در منطقه است چرا كه مي‌خواهد خود را تنها محور ايدئولوژيك و مركز جهان اسلام معرفي كند.
اردوگاه سوريه آن‌طور كه عربستان توقع داشت جريان پيدا نكرد. عربستان هيچگاه فكر نمي‌كرد كه سوريه بتواند پنج سال در مقابل تمام فشارهاي داخلي و خارجي مقاومت كرده و همچنان متحد ايران باقي بماند. اوضاع در عراق نيز براي عربستان قابل پيش‌بيني نبود. به نظر مي‌رسيد با حضور امريكا و انگلستان در اين كشور عراق متحد عربستان شده يا حداقل از ايران دورتر شود. عراق براي عربستان داراي اهميتي خاص بود. عراق و ايران خاطره جنگي طولاني با هم داشتند و عربستان بر آن بود بعد از سرنگوني صدام از اين تجربه بد به نفع خود استفاده كند ولي موضوع كاملا برعكس شده و نفوذ ايران در عراق با توجه به پيوندهاي مذهبي و شيعي به حداكثر خود در طول اين سال‌ها رسيد. تجارب لبنان و افغانستان نيز بهتر از اين نبود. ثبت رويدادها بر وفق مراد عربستان پيش نرفت و عربستان جز زدن ضربه‌هايي گاه كم‌ثمر و گاه پرهزينه نتوانست رويدادي مثبت را براي خود رقم بزند. تجربه يمن تلخ‌ترين اين تجارب بود. يمن سال‌هايي طولاني حياط خلوت عربستان بود. قيمت از دست دادن يمن براي عربستان بسيار تلخ است چرا كه از لحاظ ژئوپولتيك يمن تنفس‌گاه عربستان به شمار مي‌رود. عربستان توسط دول هماهنگ با خود موضوع تنگه باب المندب و شيعيان يمن و عربستان را كنترل مي‌كرد. هيچگاه نيز فكر نمي‌كرد يمن به سمت و سوي ديگر گرايش پيدا كند چرا كه شيعيان يمن در اقليت بودند و عربستان از يمن آسوده‌خاطر بود اما دوران اين آسودگي و خلوتي حياط به سر آمد.
عربستان با اين شكست‌ها كه اغلب نيز حيثيتي بود حال با اعدام شيخ نستوه به دنبال اعاده حيثيت خاندان آل‌سعود است. خاندان آل‌سعود حال به درستي دريافته‌اند كه حركت و قدرت بين‌المللي تنها با پول و سرمايه خريدني نيست. پول و سرمايه يكي از اجزاي قدرت بين‌المللي است اما مفاهيم ديگري مانند قدرت نرم، ايدئولوژي‌ها و گسترش قدرت هنجاري و ارزشي جزو ملزومات قدرت بين‌المللي است. آل‌سعود اما هنوز در‌نيافته است كه با اين عمل شنيع نخواهد توانست قدرت خود را در عرصه منطقه‌اي بازسازي كند. اين اعدام شكاف ميان شيعه و سني مذهبان مسلمان را عميق‌تر كرده و تجارب تلخ و ناگوار ديگري را مانند جمعه خونين مكه، حادثه منا و ديگر يادگارهاي ذهني مسلمانان را تقويت خواهد كرد.
تاثير شگرف اين اعدام نيز در همين نكات نهفته شده است. ابتدا عميق‌تر شدن شكاف ميان مسلمانان شيعه و سني مذهب و در پي آن شكاف ميان دولت‌ها و ملت‌هايي كه مسووليت‌هاي راهبردي اين مذاهب و انديشه‌ها را برعهده دارند و تاكنون شيعيان استان القطيف، جمهوري اسلامي ايران، انصارالله يمن، حزب‌الله عراق و لبنان و بسياري از دولت‌ها و كشورهاي ديگري را در پي داشته كه به هر شكل ممكن اين حكم را محكوم كرده‌اند. در پي اين وقايع نيز بايد گفت كه آل‌سعود نيز نخواهد توانست ناكامي‌هاي سوريه و يمن را به اين نكته پيوند داده و با اعدامي داخلي از خود بابت اين ناكامي‌ها اعاده حيثيت كند. اين اعدام تنها دلخوشي موقتي براي زخم‌هاي كهنه عربستان و تندروهاي متحدش خواهد بود اما اين خاطره نيز مانند باقي خاطرات منفي از چهره آل‌سعود در ياد آزادگان خواهد ماند.
٭ كارشناس ارشد روابط بين‌الملل از دانشگاه علامه طباطبايي