رابطه دوجانبه، پرونده سوريه و رابطه با عربستان مهم‌ترين موضوعات ديدارهاي ظريف بود
2 روز پرترافيك در لندن
سفارتخانه‌هاي ايران و انگليس ويزا صادر مي‌كنند
سارا معصومي/ «نمي‌توانيم دور خودمان ديوار بكشيم و در امنيت زندگي كنيم.» محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان در قلب سياسي قاره‌اي از توهم مصون ماندن از بحران‌هاي امنيتي در جهان امروز سخن گفت كه سابقه آتش افروزي در خاورميانه و از دور نظاره‌گر بودن آن تب و تاب دارد؛ در لندن، پايتخت كشوري كه نيروهاي نظامي و جنگنده‌هاي خود را دوشادوش متحد امريكايي‌اش در چند دهه اخير بارها و بارها به كشورهاي بلوك شرق فرستاده و نسخه دموكراسي غربي را براي كشورهايي پيچيده كه با ملت‌هاي آنها بيگانه است. ظريف در پايتخت كشوري از تلاش براي پايان دادن به بازي با حاصل جمع صفر به نفع تنها يك كشور يا يك بلوك سخن گفت كه دولتمردان آن تا شش ماه پيش حاضر به پذيرش نقش و شنيدن صداي ايران در خصوص پرونده‌هاي منطقه‌اي نبودند. دولتمرداني مانند فيليپ هاموند كه با توافق هسته‌اي و اذعان به قدرت ايران اكنون تاكيد دارند كه باهمكاري ايران مي‌توان براي چالش‌هاي منطقه راه‌حل پيدا كرد. ديپلمات ارشد ايراني در انديشكده سلطنتي چاتم هاووس در اتاقي كه گوشه گوشه‌هاي آن سياسيون كاركشته و پيرهاي روابط بين‌الملل نشسته بودند پشت ميكروفن قرار گرفت و از بازتعريف منافع منطقه‌اي به عنوان تنها راه براي رسيدن به امنيت سخن گفت. وزير امور خارجه ايران پس از 16 سال به عنوان نخستين مقام عاليرتبه ايران براي سفري كه قالب دوجانبه نداشت اما ديدارهاي شكل گرفته در خلال آن كم از رايزني‌هاي سياسيون ايران و انگليس نداشت راهي انگليس شده بود؛ سفري دو روزه براي شركت در نشست «كمك‌كنندگان به سوريه» آن هم در شرايطي كه رايزني‌هاي سياسي در ژنو ميان دولت مركزي بشار اسد و جريان معارضه بي‌هيچ دستاوردي به پايان رسيده و گفت‌وگوها به اواخر فوريه موكول شد. حاشيه‌هاي نشست سوريه براي ديپلماسي ايراني پررنگ‌تر از متن بود. ديدار با وزراي امور خارجه امريكا، انگليس، سوئد، مصر، عراق، دبيركل سازمان ملل، نخست‌وزير انگليس، امير كويت، پادشاه اردن و... از جمله برنامه‌هاي وزير امور خارجه در لندن بود. جنس بحث‌ها در هركدام از اين ديدارها به فراخور نوع رابطه ايران با هركدام از دولت‌هاي فوق متفاوت بود. ظريف در مدت زمان كوتاه حضور خود در لندن در پارلمان اين كشور، انديشكده چاتم هاووس و جمع ايرانيان مقيم انگليس سخنراني‌هايي داشت. علاوه بر ديدار با مقام‌هاي عاليرتبه انگليس، صفي از چهره‌هاي حزبي و سياسي انگليس هم براي ديدار با رييس دستگاه ديپلماسي ايران در لندن شكل گرفته بود.
امريكا بايد تضمين بدهد
محمدجواد ظريف و جان كري براي نخستين‌بار پس از روز اجراي برجام با يكديگر در حاشيه نشست سوريه ديدار و آخرين وضعيت پيشرفت توافق هسته‌اي و البته گلايه‌ها و انتظارها از يكديگر را بيان كردند. رابطه ايران با اروپا در روزهاي پسابرجام سرعت گرفته است و در شرايطي كه كمپاني‌هاي اروپايي اشتياق حضور در ايران را نمي‌توانند پنهان كنند، فضاي پيرامون پرونده ايران در امريكا همچنان تحت تاثير لابي‌ها و جريان‌هاي ايران ستيز تند و تيز است و زمزمه تشديد تحريم‌هاي ايران به بهانه‌هاي غيرهسته‌اي، تجار اروپايي را هم نگران كرده است. ظريف با هدف قرار دادن اين نگراني‌هاي بانك‌هاي اروپايي در بخشي از اظهارات خود در چاتم هاووس تاكيد كرد كه امريكا بايد به صراحت و كاملا واضح اعلام كند كه بانك‌هاي اروپايي را براي تجارت قانوني با ايران جريمه نخواهد كرد. وي در اين خصوص گفت: احياي اين حس اعتماد در بانك‌هاي مطرح در سطح بين‌المللي در خصوص اينكه هيچگاه به دليل رابطه تجاري با ايران جريمه نخواهند شد به برداشته شدن گام‌هاي بيشتري از سوي امريكا نياز دارد. اميدوار هستم كه اين اطمينان‌سازي به سرعت انجام بگيرد چرا كه عدم تحقق آن مي‌تواند مشكلي در روند اجراي برجام باشد.
ظريف در نشست چاتم هاووس نيز در پاسخ به پرسشي درخصوص محدوديت تحريم‌هاي امريكا به عنوان مانعي براي گسترش همكاري‌هاي بانكي اروپا و ايران گفت: «جان كري» در حاشيه نشست كنفرانس كمك‌كنندگان به سوريه به وي اطمينان داده است كه محدوديتي براي تعاملات مشروع تجاري ميان بانك‌ها وجود ندارد.
رويترز در گزارشي با عطف به سخنان ظريف نوشت: هرچند كه تحريم‌هاي هسته‌اي ايران برداشته شده است اما برخي محدوديت‌ها يا فضاي رواني محدوديت‌هاي سابق بعضا باقي مانده است و برخي بانك‌ها و موسسات مالي واهمه دارند كه مبادا در دام تحريمي كه امريكا هنوز برنچيده است، بيفتند. واشنگتن هنوز شهروندان امريكايي و موسسه‌هاي مالي اين كشورها را از تجارت با ايران بازمي‌دارد و البته اعلام كرده است كه هيچ تجارتي با ايران با واحد دلار در قالب سيستم مالي امريكا ممكن نيست.
آغاز صدور ويزا در سفارتخانه‌هاي تهران – لندن
ديدار در نيويورك، وين، ژنو، لوزان و حتي تهران در دو سال اخير براي وزراي امور خارجه ايران و انگليس به امري عادي بدل شده بود اما روز جمعه براي نخستين‌بار پس از 16 سال، وزير امور خارجه انگليس در قالب يك صبحانه كاري ميزبان همتاي ايراني خود در لندن بود. مهم‌ترين خبر اين ديدار هم فراهم شدن امكان صدور ويزا در سفارتخانه‌هاي دو كشور در تهران و لندن بود. ظريف و هاموند به مدت يك ساعت و نيم با هم ديدار داشتند و در پايان اين رايزني‌ها اعلام شد كه صدور ويزا در چند هفته آينده انجام مي‌شود. محمد جواد ظريف در پايان اين ديدار در جمع خبرنگاران گفت: فرصت بسيار خوبي بود كه در حاشيه اجلاس كمك‌كنندگان به سوريه ديدارهاي دوجانبه‌اي در لندن با مقامات انگليس داشته باشيم. در ديدار امروز(جمعه) علاوه بر مسائل منطقه‌اي در مورد نحوه اجراي برجام و همچنين موضوع همكاري‌هاي بانكي و اقتصادي و سرمايه‌گذاري صحبت كرديم. دراين ديدار توافق كرديم كه تا چند هفته ديگر دو كشور صدور ويزا براي شهروندان عادي و گذرنامه‌هاي عادي را شروع كنند. به نظر ما اين اقدام، يك حركت مثبت در جهت تبادل بيشتر بين مردم دو كشور است و اميدواريم كه به درك بهتر از يكديگر كمك كند.
فيليپ هاموند در ديدار صبح جمعه با همتاي ايراني با تاكيد بر ضرورت عادي‌سازي روابط ميان دو كشور تصريح كرد: با همكاري هم مي‌توانيم براي چالش‌هاي منطقه‌اي راه‌حل پيدا كنيم. ما با همكاري دوجانبه و بر مبناي حسن نيت تلاش مي‌كنيم تا از عادي‌سازي روابط ميان دو كشور اطمينان حاصل كنيم. البته ما چالش‌هاي زيادي را ناشي از سال‌ها روابط محدود داشته‌ايم اما براي فايق آمدن بر آنها تلاش مي‌كنيم. با اين كار ما مي‌توانيم با هم همكاري كنيم و همديگر را بهتر بشناسيم و براي برخي چالش‌هاي منطقه‌اي راه‌حل پيدا كنيم. ما امروز صبح(جمعه) شرايط سوريه، يمن و عراق و تنش‌هاي گسترده‌تر ميان طرف ايران و طرف عرب در منطقه خليج فارس را مورد بحث قرار داديم.
وي افزود: به نظر ما هر چه ما بيشتر در اين موارد گفت‌وگو كنيم، راحت‌تر مي‌توانيم راه‌هاي قابل قبول براي گسترش پايداري در منطقه ايجاد كنيم و مردم منطقه نيز مي‌توانند براي ساختن آينده شان تمركز كنند. اميدوارم اين آغاز ديدارهاي آينده مان باشد.
وزير خارجه انگليس در پايان اين نشست در جمع خبرنگاران درباره تاخير شروع برقراري روابط بانك‌هاي دو كشور گفت: با همكاري همتاهاي آلماني، فرانسوي و ايراني درصدد هستيم تا مشكلات موجود را حل كنيم.
فيليپ هاموند پس از اين ديدار با انتشار تصاوير ديدارش با ظريف، در توييتر نوشت: نخستين سفر رسمي وزير خارجه ايران، محمدجواد ظريف، بعد از بيش از 10 سال؛ نشانه‌اي از گرم شدن روابط دو كشور.
ظريف پيش از اين ديدار در چاتم هاووس در پاسخ به سوالي در خصوص رابطه تجاري با انگليس گفته بود: ايران و انگليس به شكل سنتي رابطه اقتصادي و تجاري خوبي با هم داشته‌اند و اين رابطه اكنون مي‌تواند ادامه پيدا كند. بايد با هم براي پيشرفت روابط سياسي كار كنيم. ديدار ظريف با ديويد كامرون نخست‌وزير انگليس هم در حاشيه كنفرانس حمايت از سوريه صورت گرفت. ديداري كوتاه كه از سوژه‌هاي مورد بحث در آن خبري به رسانه‌ها درز پيدا نكرد اما در بيانيه دفتر نخست‌وزيري انگليس آمده است كه در اين ديدار ظريف و كامرون، موافقت كردند كه پيشرفت‌هايي در روابط دوجانبه دو كشور صورت گرفته و فرصت‌هاي بيشتري براي تقويت پيوندهاي تجاري وجود دارد. بر‌اساس اين بيانيه كامرون در اين ديدار موضوع اتباع دو‌گانه انگليسي - ايراني بازداشتي در ايران را با ظريف مطرح كرد و خواستار پيشرفت سريع در حل و فصل پرونده آنها شد.
نياز جهاني به بازتعريف منافع مشترك
سخنراني محمدجواد ظريف در انديشكده مستقل چاتم هاووس قريب به 15 دقيقه طول كشيد و پس از آن وزير امور خارجه ايران به مدت نيم ساعت به پرسش‌هاي حضار در خصوص مسائل منطقه پاسخ داد. وي در ابتداي سخنان خود با اشاره به توافق هسته‌اي و پيروزي ديپلماسي گفت: توافق هسته‌اي نمونه‌اي از رهيافت بازتعريف منافع مشترك است. در گذشته غرب خواستار توقف كامل فعاليت سانتريفيوژهاي ايران بود و اين رويكرد در مذاكرات پيشين به نتيجه‌اي نرسيد. اما در جريان مذاكرات اخير تصميم گرفتيم تا در چارچوب منافع مشترك گام برداشته و به همين خاطر به نتيجه رسيديم. توافق هسته‌اي سرمايه‌اي ارزشمند است. اين رويكرد بايد درخصوص ساير بحران‌هاي منطقه‌اي تسري پيدا كند. وزير خارجه كشورمان همچنين درخصوص تنش‌هاي اخير ميان ايران و عربستان نيز گفت: عربستان سعودي نيازمند تعريف دوباره وضعيت منطقه و منافع خود است، همان‌گونه كه ايران با اين رويكرد توانست برنامه‌هاي هسته‌اي خود را به موضوعي مشترك و نه مورد رقابت دو رقيب مبدل سازد. وزير خارجه ايران در بخش‌هايي از سخنان خود در اين انديشكده خواستار آن شد بحران سوريه و يمن با نگاه «بازي جمع غير صفر» (نگاه غير برد- باخت) حل و فصل شود.
ظريف با بيان اينكه منافع ايران و عربستان، براي حل‌و فصل مسائل منطقه «مانع‌الجمع» نيستند، گفت: «زيستن در دنياي جهاني شده به معناي آن است كه ما ديگر نمي‌توانيم در حالي كه ديگران متحمل رنج هستند، لذت ببريم. ما يا با امنيت با يكديگر زندگي مي‌كنيم يا با ناامني همگي به سمت نابودي گام برمي‌داريم. ما آماده تعامل با شريكان‌مان در خليج فارس هستيم، اما عربستان سعودي، براي تامين منافعش به بازي جمع صفر روي آورده است. به عنوان نمونه در يمن هيچ هدف نظامي وجود ندارد اما عربستان سعودي براي 11 ماه اين كشور را هدف حمله قرار داده است. با وجود اهمال‌كاري‌هاي عربستان سعودي در حادثه منا و عدم تسليت اين كشور به ايران، ما با رياض قطع رابطه نكرديم. ايران و عربستان سعودي مي‌توانند با تعهد به اصول مشترك و حركت به سمت اقدامات اعتمادساز فصل تازه‌اي در روابط‌شان آغاز كنند.»
رييس دستگاه ديپلماسي ايران در بخش‌هاي ديگري از سخنانش افزود: وقتي ايران توانست بر اختلافاتش در زمينه هسته‌اي با امريكا غلبه كند، مي‌تواند همين كار را با همسايگانش هم انجام بدهد.
غرب از پيش‌شرط كنار گذاشتن اسد عقب‌نشيني كرد
كنفرانس كمك به مردم سوريه و منطقه پيش ازظهر روز پنجشنبه با حضور رهبران و مقامات ارشد 60 كشور در لندن آغاز شد.
محمدجواد ظريف در سخنراني خود در اين اجلاس بار ديگر براي گفت‌وگوهاي سوري - سوري تاكيد كرده و درخصوص راهكار برون‌رفت سوريه از بحران گفت: ما گفت‌وگوها را تنها راه‌حل پايان بحران سوريه مي‌دانيم و همواره از طرف‌هاي خارجي خواسته‌ايم تا در روند ديپلماتيك همكاري كنند. ايران در تمام گفت‌وگوهاي ژنو، همواره خواستار آتش‌بس ميان طرف‌هاي درگير در سوريه بوده است. ظريف با اشاره به كمك‌هاي بشر‌دوستانه ايران به آوارگان سوري افزود: ما خود را به ادامه كمك‌هاي بشر‌دوستانه متعهد مي‌دانيم. با توجه به ابعاد گسترده بحران سوريه بايد اقدامات بيشتري صورت گيرد. بخشي از سخنان وزير امور خارجه ايران در انديشكده چاتم هاووس نيز به مساله سوريه اختصاص يافت.
وي در اين جلسه به بحران سوريه و مذاكرات بين‌المللي براي حل آن پرداخت و گفت: بر عهده استفان دي‌ميستورا، نماينده سوريه در سازمان ملل است تا هيات مخالفان سوريه را، به گونه‌اي كه فراگير باشد به مذاكرات دعوت كند. البته گروه‌هاي تروريستي داعش، جبهه النصره و القاعده از اين دعوت مستثني هستند. بايد توجه داشته باشيم كه درگيري‌ها در سوريه طايفه‌اي نيست و اين بدترين روش براي توصيف آنهاست. پيش‌شرط غرب مبني بر اينكه بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه بايد كنار برود، درخواستي نادرست بود كه خوشبختانه اين پيش‌شرط كنار گذاشته شده است.
جمله‌هاي كليدي
محمدجواد ظريف در نشست‌ها و ديدارهاي متفاوت در لندن دايره وسيعي از سوژه‌ها را مورد بحث قرار داد كه مهم‌ترين محورهاي آنها به شرح زير است:
اميدوارم با مشاركت گسترده مردم در انتخابات پيش رو، جمهوري اسلامي ايران در پيشبرد اهداف عاليه خود به پيش رود.
شكسته شدن بناي ايران‌هراسي و ايران‌ستيزي، انسجام دروني و ايجاد فضاي جديد براي رشد و پيشرفت كشور از دستاوردهاي مهم تلاش منسجم و خستگي‌ناپذيري بود كه تحت رهنمودهاي مقام معظم رهبري و مساعدت‌هاي رييس محترم جمهوري به دست‌آمد.
ايراني هر كجا كه باشد، عزيز است و براي ما قابل احترام. وظيفه همه همكاران ما است كه به ايرانيان خدمت‌رساني كرده و با آنها با احترام رفتار كنند.
ايران، براي كمك به تركيه و روسيه، جهت كاستن از تنش‌هاي فعلي آمادگي دارد.
با آنكه گاه از داعش به عنوان ابزاري براي چانه‌زني استفاده مي‌شود، اما اين گروه تروريستي براي همه خطرناك است.
ايران كشور «تك‌صدايي» نيست و صداهاي مختلفي در كشور حاضر هستند. در منطقه نيز ايران بازيگري منطقي است.
هيچ كشوري در بحث حقوق بشر نمي‌تواند مدعي باشد كه كامل است و هيچ نقصي ندارد. نگراني‌هايي در رابطه با نقض حقوق بشر در غرب به ويژه در ارتباط با پديده اسلام‌هراسي و تبعيض حقوق مسلمانان و اقليت‌هاي گروهي و قومي داريم.
در پرونده هسته‌اي براي 12 سال همه ما گزينه‌هاي بد را آزموديم و همه باختيم.
ايران و عربستان مي‌توانند فصل تازه‌اي در روابط را آغاز كنند.