محمدابراهيم ترقي‌نژاد/ شش ماه از آغاز افت قيمت نفت مي‌گذرد و اين محصول استراتژيك، قيمتش روز به روز در حال كاهش است و در حالي كه در شش ماه پيش خريد و فروشش بشكه‌يي بالاي 100 دلار بود، اكنون به كمتر از 60 دلار هم خريد و فروش مي‌شود؛ كاهش قيمتي كه بسيار محسوس بود و بسياري از مقامات عاليرتبه كشورمان نيز نسبت به آن واكنش نشان دادند. در اين باره بسياري از كارشناسان پيكان اتهامات را متوجه عربستان و رفتارش در اجلاس اخير اوپك كردند. دليل اقدام عربستان در مخالفت با خواسته كشورهاي اوپك براي كاهش توليد نفت چه بود؟ آيا مي‌توان اقدام عربستان را اقدامي سياسي تلقي كرد؟مرتضي ابوطالبي، تحليل‌گر اقتصاد بين‌الملل در گفت‌وگو با «اعتماد»، به تشريح نوع رفتار عربستان در اجلاس اوپك مي‌پردازد و بيان مي‌كند كه براي نوع رفتار عربستان در اين خصوص مي‌توان دلايل سياسي را نيز مدنظر قرار داد. وي در اين باره كه چقدر كاهش قيمت نفت مي‌تواند در مذاكرات هسته‌يي اثرگذار باشد، هرچند پاسخ صريحي نمي‌دهد و بيان مي‌كند در موقعيت و شرايطي نيست كه در آن باره اظهارنظر كند ولي معتقد است كه فكر نمي‌كند شرايط از سال‌هاي اخير بدتر بشود. مشروح گفت‌وگوي «اعتماد» با مرتضي ابوطالبي در پي مي‌آيد:
چندي پيش شاهد بوديم كه عربستان در اجلاس اخير با كاهش سقف توليد مخالفت كرد كه نتيجه‌يي جز كاهش قيمت نفت نداشت و از اين طريق بسياري از كشورها از جمله ايران ضررهاي بسياري كردند. دليل اين نوع رفتار عربستان چيست؟
كشور عربستان اعلام كرد نوع رفتارش در اجلاس اخير اوپك به اين دليل بوده است كه انرژي‌هاي جديدي از جمله نفت شل در حال ورود به بازار هستند و احساس كرديم كه يك آلترناتيو در بازار براي نفت در حال به وجود آمدن است و لذا در پي آن هستيم شرايط را به گونه‌يي فراهم كنيم كه توليد آن انرژي‌هاي نو، مقرون به صرفه نباشد. اين سياستي است كه عربستان به ظاهر اعلام كرده و گفته ما در چارچوب رقابت با توليدكنندگان نفت شل هستيم و توليد نفت را در سطحي نگه مي‌داريم تا موجب بيرون راندن رقبا شود. همان‌طور كه گفتم اين دليل بيان شده از سوي عربستان است ولي دلايل ديگري نيز وجود دارد كه مي‌توان بر اساس آنها رفتار عربستان را تحليل كرد.
مي‌شود اين تحليل را داشت كه عربستان اين اقدام را براي سخت‌تر كردن شرايط براي اقتصاد ايران و روسيه انجام داد و اين اقدام، اقدام سياسي است؟
اينكه عالم سياست و مسائل سياسي منطقه‌يي و بين‌المللي بر حوزه اقتصاد و بالاخص اقتصاد انرژي تاثيرگذار است، شكي نيست. اما از طرفي، اينكه شرايط منطقه‌يي، اقتصاد ايران و روسيه و نحوه تعامل و همكاري اين دو كشور به چه شكلي است و بحث رابطه روسيه با غرب در خصوص اوكراين چگونه است، مباحثي است كه به نظر مي‌رسد در ظاهر ارتباطي با دلايل اقتصادي اقدام عربستان ندارد ولي مي‌توان كاهش رشد اقتصادي در اروپا، كاهش رشد اقتصادي در كشورهاي نوظهور و افزايش ارزش دلار در اقدام عربستان موثر دانست ولي قطعا مسائل سياسي نيز در اين اقدام موثر بوده است كه بسيار متنوع هستند و مي‌توان هر كدام را در جاي خود مورد تحليل قرار داد.
درباره اين عوامل سياسي مي‌توانيد بيشتر توضيح دهيد.
يك عامل، تحريم جديد روسيه است كه موجب شده روسيه نتواند آمادگي كاهش توليد را داشته باشد. تداوم تحريم اقتصادي ايران هم در اين باره موثر است چراكه هنوز همه تحريم‌ها برداشته نشده و اين تداوم تحريم، موجب بسته بودن دست ايران براي اقدامي موثر براي مقابله شده است. مباحثي ديگر نيز مانند موضع‌گيري اخير كشورهاي امريكاي لاتين در برابر سياست‌هاي امريكا و آنچه موجب شد تا امريكايي‌ها پس از نيم‌قرن قطع رابطه با كوبا از سر‌گيري روابط‌شان را دنبال كند و رقابت‌هايي كه در چارچوب جنگ ارزها و اختلافاتي كه امريكا و چين دارند نيز در اين مساله موثر بوده است.
آقاي ابوطالبي! از آنجايي كه اقتصاد ايران به نفت وابسته است اين كاهش قيمت محسوس نفت مي‌تواند در مذاكرات هسته‌يي ايران اثرگذار باشد؟ به عبارتي، از آنجايي كه عربستان از مخالفان رسيدن به توافق هسته‌يي است، مي‌توان اين اقدام عربستان را براي تضعيف ايران و عقب‌نشيني كشورمان در مذاكرات تحليل كرد؟
در خصوص اين مساله كه پايين آمدن و كاهش قيمت نفت و دريافت پول آن در اقتصاد كشورمان اثرگذار است، ترديدي نيست و غيرقابل انكار هم است ولي اينكه كاهش قيمت و كاهش توليد و صادرات نفت چقدر در مواضع ايران در مذاكرات اثرگذار باشد، نيازمند بررسي‌هاي بسيار بيشتري است و من در موقعيتي نيستم تا در آن خصوص اظهارنظر بكنم. كاهش قيمت نفت، كاهش توليد و سرمايه‌گذاري همه اينها در كاهش رشد موثر است.
با توجه به اينكه ما چندين سال است در تحريم‌هاي سختي قرار داريم، كاهش قيمت نفت مي‌تواند شرايط را براي ايران بدتر از اين بكند؟
فكر نمي‌كنم، ولي به هر حال نمي‌توان در اين باره اظهارنظر صريحي داشت.
چه اقداماتي براي خروج از شرايط مشابه اينچنيني پيشنهاد مي‌كنيد؟
ايران با مقدار توليدي كه هم‌اينك در بخش نفت دارد كه تاثيرگذار هم نيست و با در نظر گرفتن اين مساله كه با توجه به تحريم‌هاي روسيه، روسيه آمادگي كاهش عرضه نفتش را ندارد و كشورهاي غير اوپك ديگر هم مانند روسيه آمادگي لازم براي كاهش عرضه نفت ندارند، بنابراين پيش‌بيني در كوتاه‌مدت اين نيست كه قيمت نفت به يك باره جهش كند، هر چند ممكن است از آنجايي كه در حال ورود به فصل سرد هستيم، قيمت نفت افزايش و مقدار تقاضا براي خريد نفت افزايش يابد و اين افزايش تقاضا به افزايش قيمت نفت منجر شود ولي از آنجايي كه قدرت ايران براي اثرگذاري در بازار نفت مدت‌هاست كاهش يافته و آمادگي لازم براي همراهي كشورهاي ديگر با ايران فعلا وجود ندارد، به نظر مي‌رسد كه نبايد در كوتاه‌مدت اميدوار به افزايش قيمت باشيم.
كشورهاي اوپك چه اقداماتي مي‌توانند در ميان‌مدت و بلندمدت داشته باشند كه ديگر با شرايط مشابه مانند وضعيت فعلي روبه‌رو نشوند؟
براي بازه زماني بلندمدت مي‌توان اين دستور را داشت كه ايران با كشورهاي ديگر لابي و گفت‌وگو كند تا راهكاري با اجماع اكثريت كشورهاي اوپك پيدا كنند. به هر حال ديگر كشورهاي عضو اوپك نيز از ادامه يافتن اين شرايط متضرر مي‌شوند و بايد آنها را اقناع كرد كه استمرار شرايط به نفع هيچ‌كس نيست و اين مهم به عنوان يك دستوركار ديپلماتيك مي‌تواند كمك‌كننده باشد.