اوباما از همكاري براي رفع نگراني‌هاي ايران سخن گفت

  سارا معصومي  / «مصيبتي كه مي‌تواند جهان را تغيير دهد.» هشدار هسته‌اي باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده در پايان نشست امنيت هسته‌اي واشنگتن در روزهاي پنجشنبه و جمعه گذشته به ميزباني ايالات متحده و با شركت نمايندگان 50 كشور برگزار شد. برگزاري اين نشست‌هاي امنيت هسته‌اي، ابتكار شخص باراك اوباما در نخستين ماه‌هاي حضور در كاخ سفيد بود و نشست اخير در واشنگتن هم آخرين نشستي بود كه در دوران رياست‌جمهوري وي برگزار شد. سران و نمايندگان عالي 50 كشور آمده بودند تا از تهديد توسل تروريست‌ها به تسليحات هسته‌اي بگويند و البته تلاش‌ها و رايزني‌هاي آنها هم به بيانيه‌اي مشترك ختم شد كه اوباما مي‌گويد تا رسيدن اين نشست به اهداف اصلي‌اش فاصله بسيار دارد. نشست امنيت هسته‌اي در سال 2016 در روزهايي برگزار شد كه جهان در تب‌و‌تاب فعاليت‌هاي تروريستي و آشوب‌آفريني‌هاي بي‌حد و مرز گروه‌هاي افراطي به خصوص داعش مي‌سوزد. از بروكسل در بل‍يك تا لاهور در پاكستان و استانبول در تركيه، دامنه فعاليت‌هاي مخوف‌ترين گروه تروريستي تاريخ معاصر جهان گسترده شده است و در اين ميان زرادخانه‌هاي اتمي كشورها قابليت اين را دارد كه تاريخ متفاوتي از جهان را ثبت كند. در بيانيه پاياني اين نشست گفته شد كه هنوز كارهاي زيادي براي ممانعت از رسيدن سلاح و مواد تشعشع‌زا به دست گروه‌هاي غيردولتي كه ممكن است از آنها در اقدامات ناصحيح استفاده كنند وجود دارد؛ اقدام‌هايي كه به نظر نمي‌رسد عزم بين‌المللي براي آنها وجود داشته باشد. اصلي‌ترين سخنراني اين نشست را كه در غيبت روسيه برگزار شد، باراك اوباما بر عهده داشت. وي در جلسه پاياني اين نشست گفت: از كشورهاي مشاركت‌كننده در نشست واشنگتن مي‌خواهم كه سطح تبادل اطلاعات امنيتي را افزايش دهند تا به اين شيوه، از حملات گروه‌هاي تروريستي همانند داعش جلوگيري شود. عزم امريكا براي كاهش از زرادخانه‌هاي هسته‌اي خود وعده ديگري بود كه باراك اوباما داد و در اين خصوص گفت: واشنگتن از زمان امضاي معاهده استارت 2 با روسيه به شكل چشمگيري تعداد سلاح‌هاي هسته‌اي فعال خود را كاهش داده‌ است، اما كوچك‌تر شدن زرادخانه هسته‌اي امريكا امري لازم و ضروري است. رييس‌جمهور امريكا همچنين، به علاقه داعش در دستيابي به اين‌گونه مواد اشاره كرد و گفت: ترديدي نيست كه اگر اين ديوانگان به مواد هسته‌اي دست يابند سعي مي‌كنند تعداد هر چه بيشتري از انسان‌ها را قرباني كنند.اوباما در سخنراني خود در اين نشست با اشاره به اينكه ايده‌آل وي از كاهش سلاح‌هاي هسته‌اي در دوران رياست‌جمهوري وي به دست نخواهد آمد تاكيد كرد كه اهميت اين مساله در آغاز به كار آن است. با وجود آنكه تمام حاضران در اين نشست بر خطرات وجود مواد اتمي تاكيد كرده بودند، اما تمامي آنها به صراحت اعلام كردند كه جمع‌آوري و انهدام مواد هسته‌اي در اختيار هركدام از اين كشورها كه در سال 2016 صورت خواهد گرفت در حقيقت آخرين نوع از اين دست فعاليت‌هاي آنها خواهد بود. در اين نشست دو روزه اكثر نمايندگان كشورهاي حاضر نسبت به خطر تكرار حادثه پاريس يا بروكسل و اين‌بار با تسليحات شيميايي يا اتمي ابراز نگراني كردند. اوباما در سخنان خود تاكيد كرد كه پيش از آنكه تروريست‌ها به تسليحات اتمي يا بمب‌هاي كثيف دست پيدا كنند، بايد تلاش جهاني براي ايمن‌سازي مواد هسته‌اي صورت بگيرد. وي در بخش‌هايي از سخنان خود با اشاره به تلاش تروريست‌ها براي دستيابي به بمب‌هاي شيميايي و مواد هسته‌اي گفت: القاعده به دنبال دسترسي به مواد هسته‌اي بود، داعش از تسليحات شيميايي استفاده كرده و گفته شده است كه تروريست‌هايي كه حملات بروكسل و پاريس را انجام داده‌اند هم با مقام‌هاي نيروگاه‌هاي هسته‌اي بل‍ژيك در ارتباط بوده‌اند. كره شمالي هسته‌اي يكي ديگر از سوژه‌هاي مورد بحث در اين نشست بود كه در سايه رايزني‌هاي صورت گرفته امريكا و چين توافق كردند كه براي عاري كردن شبه جزيره كره از سلاح هسته‌اي همكاري كنند و پيونگ يانگ را از ادامه برنامه هسته‌اي‌اش باز دارند. نمايندگان امريكا در اين نشست تاكيد كردند كه واشنگتن حمايتش از كره جنوبي و ژاپن در برابر تهديدهاي كره شمالي را كه يك اصل خدشه ناپذير در سياست كاخ‌سفيد در شرق آسيا است، دنبال مي‌كند. چين هم تاكيد كرد كه همه كشورها بايد در اجراي دقيق تحريم‌هاي تازه عليه كره شمالي همكاري كنند. ديدار روساي جمهور امريكا و چين در حالي كه دو كشور تنش‌هايي را در حوزه اقتصاد تجربه مي‌كنند از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار بود. در غيبت روسيه، باراك اوباما به نقش اين كشور در مسير جهان عاري از سلاح هسته‌اي اشاره كرد و گفت: مسكو و واشنگتن بايد سردمدار برنامه خلع سلاح هسته‌اي جهان شوند هر چند كاخ‌سفيد از گسترش برنامه‌هاي نظامي مسكو كه مبتني بر توان اتمي اين كشور است نگران است. علاوه بر روسيه، ايران و پاكستان هم در اين اجلاس حضور نداشتند. در شرايطي كه از ايران دعوتي براي حضور در اين نشست صورت نگرفته بود پاكستان كه داراي كلاهك هسته‌اي است و معاهده منع تكثير تسليحات اتمي را امضا هم نكرده است به دليل حوادث تروريستي اخير در لاهور از حضور در اين نشست انصراف داد.  ۲۳ كشوري كه پس از همايش مشابه در سال ۲۰۱۴ قرارداد جديد امنيت هسته‌اي را امضا كرده‌اند تنها نيمي از شركت‌كنندگان در اجلاس را تشكيل دادند و شمار آنها نيز تنها ۱۴ درصد از ۱۶۸ كشوري است كه عضو آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هستند. به عبارت ديگر، امنيت هسته‌اي در جهان تا تحقق‌يافتن راه درازي در پيش دارد. شماري از كشورهاي شركت‌كننده در همايش هم اصولا كشورهايي هستند كه به زرادخانه‌هاي اتمي مجهزند و ميانه خوشي با حركت به سوي جهاني عاري از سلاح‌هاي هسته‌اي ندارند. يكي از وعده‌هاي رييس‌جمهور امريكا در كارزار انتخاباتي وي در سال 2009، قدم برداشتن جهان در مسير خلع سلاح اتمي بوده است. ايالات متحده هرچند در چند سال اخير از حجم مواد اتمي خود كاسته است اما روند نوسازي آنها را متوقف نكرده و بر اساس آخرين برآوردها اين كشور در حال حاضر 7700 كلاهك هسته‌اي را در اختيار دارد. كلاهك‌هاي هسته‌اي روسيه هم حدود 8500 مورد تخمين زده شده‌اند. بريتانيا، فرانسه، چين، هند، پاكستان، اسراييل و كره شمالي در جهان همچنان داراي زرادخانه اتمي هستند و قصدي هم براي صرف‌نظر كردن از آن ندارند. در 7 سال گذشته از عمر دولت باراك اوباما؛ 4 بار همايش امنيت هسته‌اي برگزار شده است و در نتيجه رايزني‌ها و توافق‌هاي انجام گرفته در اين نشست‌ها هزاران كيلوگرم اورانيوم غني‌شده از دور خارج شده و شماري از كشورها انبارهاي خود را نابود كرده‌اند، اما اكثريت دارندگان اينگونه مواد همچنان تمايلي به گام‌گذاشتن در اين راه ندارند.
آمانو: آژانس چشم و گوش جهان در ايران است
نشست امنيت هسته‌اي در واشنگتن فرصتي شد تا هم يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گزارشي در خصوص وضعيت اجراي برنامه جامع اقدام مشترك بدهد و هم سران 1+5 دور هم جمع شوند و از مهم‌ترين دستاورد هسته‌اي سال 2015 در نخستين ماه‌هاي سال 2016 سخن بگويند. يوكيا آمانو در تازه‌ترين اظهارنظر خود در اين خصوص تاكيد كرد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي «چشم و گوش جهان در ايران» خواهد بود. پس از اجرايي شدن برجام، نمايندگان 1+5 براي نخستين‌بار در واشنگتن دور هم جمع شدند. نشستي به دعوت باراك اوباما. آمانو در تازه‌ترين بيانيه خود در اين خصوص مي‌گويد: با روساي جمهور كشورهاي 1+5 و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا براي بررسي روند اجراي برجام ديدار كرده است. در اين جلسه «باراك اوباما»، رييس‌جمهور امريكا «شي جين‌پينگ»، رييس‌جمهور چين، «ديويد كامرون»، نخست‌وزير انگليس، «دونالد تاسك»، رييس شوراي اروپا، «جان كري»، وزير خارجه امريكا، «اورسولا ون‌در»، وزير دفاع آلمان، «فدريكا موگريني»، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا، «سرگئي كيسلاك»، نماينده روسيه حضور داشته‌اند. در اين نشست، آمانو حاضران را در جريان اقدامات راستي‌آزمايي و نظارتي آژانس از تعهدات ايران در برجام قرار داده است. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در بخش‌هايي از گزارش خود نوشته است: «من يادآوري كردم كه ايران هم‌اكنون در معرض شديدترين نظام راستي‌آزمايي هسته‌اي جهان قرار دارد. اين كشور نه تنها توافقنامه پادماني با آژانس، بلكه پروتكل الحاقي را هم اجرا مي‌كند؛ اقدامات شفافيت‌سازي كه فراتر از تعهدات ايران در توافقات رسمي با آژانس هستند نيز مورد موافقت قرار گرفته‌اند. آژانس از تجربه و تخصص كافي در زمينه راستي‌آزمايي هسته‌اي برخوردار است و ما مي‌توانيم مسووليت‌هايمان در جايگاه چشم و گوش جهان در ايران را به نحوي موثر انجام داده و به جامعه بين‌الملل ضمانت‌هاي لازم را بدهيم.»
اوباما: براي حل نگراني‌هاي ايران تلاش مي‌كنيم
ديدار باراك اوباما با نمايندگان 1+5 و مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به نشست خبري منتهي شد كه در آن باراك اوباما براي نخستين‌بار در چند هفته اخير به پرسش‌هايي بسيار صريح در خصوص برجام پاسخ داد. پرسش‌هايي كه به نوعي پاسخ‌هايي براي نگراني‌هاي اقتصادي ايران در روزهاي پسابرجام بود. اوباما در اين كنفرانس خبري هم از عزم 1+5 براي عمل به تعهداتش در سايه برجام سخن گفت و هم در اظهاراتي كه براي نخستين‌بار از زبان وي شنيده مي‌شد گفت كه ايران بايد به روح توافق هسته‌اي پايبند باشد. انتظار براي از ميان رفتن فضاي منفي تجارت با ايران، همكاري امريكا براي اطمينان بخشي به شركت‌هاي بازرگاني براي ورود به بازار ايران، منفي دانستن تبعات آزمايش‌هاي موشكي ايران و رد اخباري مبني بر صدور مجوز براي تجارت ايران با دلار در زمره مهم‌ترين محورهاي مطرح شده از سوي اوباما در اين كنفرانس خبري بودند. به گزارش فارس، در ابتداي اين نشست خبرنگاري از رييس دولت امريكا سوال كرد: «سه هفته پيش رهبر عاليقدر ايران شكايت كرد كه كشورش از زمان توافق هسته‌اي موفق به جذب معاملات خارجي واقعي نشده است. و 9 شركت امريكايي مي‌گويند كه انجام تجارت با ايران بدون رجوع به نظام مالي امريكا با توجه به سلطه دلار بر مبادلات تجاري بسيار دشوار و در برخي مواقع غيرممكن است. آيا شما مجاز كردن چنين مبادلاتي را در دست بررسي داريد؛ و اگر پاسخ مثبت است آيا اين خيانت به ضمانت‌هاي قبلي شما نيست مبني بر اينكه اكثر تحريم‌هاي امريكا پابرجا خواهند ماند؟باراك اوباما در پاسخ گفت: اين رويكردي نيست كه ما در واقع دنبال مي‌كنيم. بگذاريد، يك حرف كلي بگويم؛ تا وقتي كه ايران، به تعهدات خودش عمل كند، ما فكر مي‌كنيم كه براي جامعه بين‌الملل هم مهم است كه تعهدات خودش را عملي كند. آنها (ايراني‌ها) در واقع بر اساس توضيحات صبح امروز (جمعه) آژانس به 1+5 گام‌هاي مشخص‌شده براي اجراي برجام را رعايت كرده‌اند و در نتيجه، تحريم‌هاي مرتبط با برنامه هسته‌اي آنها، كاهش يافته است. بخشي از چالشي كه آنها با آن مواجه هستند اين است كه شركت‌ها خيلي وقت است كه در آنجا تجارت نكرده‌اند و در نتيجه لازم است كه خودشان را با دورنماهاي پابرجا ماندن اين توافق، وفق دهند. يكي از كارهايي كه لو (وزير خزانه‌داري امريكا) و همتايان او داخل گروه 1+5 و جاهاي ديگر انجام خواهند داد روشن كردن اين براي بنگاه‌هاي تجاري است كه چه نوع معاملاتي در واقع مجاز هستند؛ براي شركت‌ها و اداره‌هاي حقوقي‌شان زمان خواهد برد تا طي چند ماه آينده اطمينان پيدا كنند كه در صورت تجارت با ايران برايشان خطر مسووليت وجود نخواهد داشت. بنابراين ما براي حل برخي از نگراني‌هايي كه ايران ابراز كرده با آنها همكاري خواهيم كرد.»در حالي كه در 24 ساعت گذشته اخباري به نقل از برخي منابع امريكايي مبني بر احتمال صدور مجوز استفاده محدود ايران از دلار در مبادلات خارجي منتشر شده بود، اوباما در اين خصوص گفت: ضروري نيست كه ما رويكردي مبني بر استفاده آنها (ايراني‌ها) از مبادلات معادل دلاري اتخاذ كنيم؛ آنها مي‌توانند از طريق موسسات مالي اروپايي هم كارشان را پيش ببرند. اما براي شروع به جريان افتادن معاملات، لازم است بطور ادامه‌دار به شركت‌هاي تجاري توضيحات لازم ارايه شود.»رييس‌جمهور امريكا در ادامه سخنان خود به لزوم رعايت روح توافق از سوي ايران هم اشاره كرد و گفت: «نكته ديگري كه من مي‌گويم و آن هم مهم است، رفتار خود ايران براي اطمينان‌آفريني از امن بودن اين كشور جهت انجام تجارت است. در توافقي مانند اين، اولويت اول من و نگراني اول من اين بود مطمئن شوم كه ما برنامه هسته‌اي آنها را متوقف كنيم و اينكه مواد (هسته‌اي) كه آن موقع داشتند و به آنها زمان گريز كوتاه مي‌داد، انتقال داده شوند. اين اتفاق افتاده است و من هميشه گفته‌ام كه نمي‌توانم قول بدهم كه ايران از فرصت فراهم شده در اين رهگذر براي ورود مجدد به جامعه بين‌الملل استفاده كند. ايران تاكنون متن توافق را رعايت كرده است، اما روح توافق، مستلزم اين است كه ايران به جامعه جهاني و شركت‌ها سيگنال‌هايي بفرستد مبني بر اينكه اقدام به انجام طيفي از اقدامات تحريك‌آميزي كه شركت‌ها را هراسان مي‌كند، نخواهد كرد. مساله آزمايش‌هاي موشكي ايران نكته ديگري بود كه رييس‌جمهور امريكا با آن اشاره كرد و گفت: وقتي آنها موشك بالستيك با شعارهايي براي نابودي اسراييل شليك مي‌كنند، اين شركت‌ها را مشوش مي‌كند. برخي خطرهاي ژئوپولتيك وجود دارند كه وقتي آنها (شركت‌ها) مي‌بينند اين اتفاق دارد مي‌افتد، تشديد مي‌شوند. اگر ايران به ارسال موشك به حزب‌الله ادامه بدهد، اين كار شركت‌ها را مضطرب مي‌كند. بنابراين، ما مسووليت داريم كه درباره قواعد حاكم توضيحاتي ارايه كنيم تا مردم ايران در واقع بتوانند از بهبود وضعيت اقتصادي بهره‌مند شوند؛ اما ايران بايد آن چيزي كه هر كشور ديگري در دنيا مي‌فهمد را درك كند و آن اينكه شركت‌ها مي‌خواهند جايي بروند كه احساس امنيت بكنند، جايي كه شاهد مناقشات گسترده نباشند، جايي كه بتوانند مطمئن باشند مبادلات طبق روال معمول انجام مي‌شوند؛ و اين هم سازگاري‌اي است كه ايران بايد آن را انجام دهد.»به گزارش فارس اوباما در پايان گفت: «و صادقانه بگويم، من فكر مي‌كنم كه داخل ايران هم ديدگاه‌هاي متفاوتي وجود دارد، به همان طريقي كه در اينجا در امريكا تندروهايي وجود دارند كه حتي بعد از اينكه ما گواه مي‌دهيم كه اين توافق اثربخش است، حتي بعد از اينكه تيم‌هاي اطلاعاتي ما، تيم‌هاي اطلاعاتي اسراييل مي‌گويند كه اين توافق معادلات بازي را تغيير داده، هنوز هم با اصل توافق مخالف هستند. تندروهايي داخل ايران هستند كه نمي‌خواهند ببينند كه ايران به روي جامعه گسترده‌تر بين‌المللي گشوده مي‌شود و دارند كارهايي انجام مي‌دهند كه توافق را احتمالا تخريب كنند. و بنابراين ما مي‌خواهيم اطمينان حاصل كنيم كه آن دسته از نيروهايي كه به دنبال منافع توافق هستند، در طول زمان، اين منافع را احساس كنند.»سخنان باراك اوباما در حالي كه مجموعه‌اي از ضد و نقيض‌ها به حساب مي‌آيد در شرايطي كه به برداشته شدن گام‌هاي عملي وزارت خزانه داري امريكا منتهي شود مي‌تواند تا حدودي از فضاي سنگين مسلط بر برجام بكاهد. با وجود آنكه تحريم‌هاي هسته‌اي ايران برداشته شده و دو طرف وارد فاز روزهاي پسابرجام شده‌اند اما كمپاني‌هاي امريكايي و برخي كمپاني‌هاي اروپايي از ورود به عرصه تجاري با ايران منع شده‌اند و بانك‌ها هم نمي‌توانند با ارز رايج دلار با ايران وارد داد و ستد شوند. اوباما در سخنان خود با رد برخي اخبار مبني بر صدور مجوز براي مراوده‌هاي محدود با ايران با دلار تاكيد كرد كه وزارت خزانه داري اين كشور تلاش مي‌كند به كمپاني‌ها و شركت‌ها در خصوص جريمه نشدن در صورت ورود به كانال مراوده تجاري با ايران اطمينان دهد.