در سايه نرمش‌ها و چالش‌ها صورت مي‌گيرد
انتقال طلسم مذاكرات به 2015
سارا معصومي/ ليندسي گراهام، سناتور جمهوريخواهي كه به ايران ستيزي شهرت دارد باز هم همزمان با نزديك شدن به سال نو ميلادي حملات جديد خود به مذاكرات هسته‌يي ايران با 1+5 را آغاز كرده است. گراهام كه تاكنون تحريم‌هاي بسياري را در كنگره امريكا به نام ايران و به بهانه برنامه هسته‌يي اين كشور سند زده است در تازه‌ترين اظهارنظر خود در آستانه سال نو ميلادي تاكيد كرد كه سنا در ماه ژانويه تحريم‌هاي جديدي را عليه ايران وضع خواهد كرد. اين اظهارنظر گراهام جمهوريخواه در حقيقت دموكرات‌ها را بر سر دو راهي سختي قرار داده است. دموكرات‌هايي كه هم حزب باراك اوباماي ساكن كاخ سفيد هستند بايد يا با دست كشيدن از حمايت از تحريم‌هاي جديد عليه ايران كنار رييس‌جمهور بايستند يا با قرار گرفتن در كنار جمهوريخواهان منافع حزبي خود را قرباني ايران ستيزي كنند.
گراهام كه چند روز گذشته را در تل‌آويو به سر برده بسيار به لابي صهيونيستي در واشنگتن نزديك است و در اين ديدار هم به اطلاع رژيم بنيامين نتانياهو رساند كه در ماه ژانويه طرح كورت- منندز راي‌گيري مي‌شود. بر اساس اين طرح اگر ايران از ميز گفت‌وگوها دور شود، تحريم‌ها بار ديگر اعمال مي‌شود. گراهام در تل‌آويو بار ديگر با تكرار مواضع پيشين خود اعلام كرد ايراني‌ها بايد بدانند كه تحريم‌ها به قوت خود باقي هستند. اين اظهارات در حالي تكرار مي‌شود كه ايران و 1+5 در ماه نوامبر پس از يك سال مذاكره فشرده اعلام كردند كه مذاكرات را به مدت هفت ماه ديگر تمديد خواهند كرد. تمديد اين مذاكرات براي دومين بار صورت گرفت و پيش از ماه نوامبر هم طرفين در ماه جولاي به دليل باقي ماندن اختلاف‌ها مذاكرات را به مدت شش ماه تا نوامبر تمديد كرده بودند.
جمهوريخواهان در كنگره ايالات متحده با به دست گرفتن قدرت اكثريت در انتخابات اخير از هم‌اكنون براي تشديد تحريم‌هاي ايران و به شكست كشاندن مذاكراتي كه مي‌تواند مهم‌ترين دستاورد دموكرات‌ها در انتخابات رياست‌جمهوري آتي باشد، خيز برداشته‌اند. گراهام در بخش‌هاي ديگري از تازه‌ترين اظهارنظر خود تاكيد كرده است كه وي به همراه سناتور كوركر طرحي را دنبال مي‌كند كه از حمايت دو حزبي برخوردار است و مي‌گويد اگر توافقي بين 1+5 در خصوص برنامه اتمي ايران شكل بگيرد، پيش از برچيده شدن دايم تحريم‌ها، بايد اين طرح به تاييد كنگره برسد تا نوعي توازن قوا در برابر توافق بد وجود داشته باشد.
طرح تحريمي مد نظر گراهام در كنگره فعلي كه البته تركيب آن با ورود به سال جديد تغيير خواهد كرد، 16 راي مثبت را به دست آورده است. 16 دموكرات در حالي به اين طرح راي مثبت داده‌اند كه باراك اوباما تاكنون بارها به صراحت اعلام كرده است كه مخالف تشديد تحريم‌هاي ايران در شرايطي است كه ايران و 1+5 در حال مذاكره و تلاش براي حل اختلاف‌ها از مسير ديپلماسي هستند. دولت باراك اوباما ادعا مي‌كند كه به دنبال توافقي است كه در نتيجه آن جهان از صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌يي ايران مطمئن شود و اين در حالي است كه رژيم صهيونيستي به دنبال برچيده شدن كامل برنامه هسته‌يي ايران است؛ درخواستي كه به قول باراك اوباما ديگر با توجه به پيشرفت‌هاي هسته‌يي ايران از سال 2005 تاكنون عملي نيست. به نظر مي‌رسد ماجراي ايران و مذاكرات با اين كشور مي‌تواند به يكي از جدي‌ترين چالش‌ها ميان كنگره و كاخ سفيد در سال جديد تبديل شود.
تحريم، سلاح مورد علاقه تندروهاي امريكايي
گراهام در حالي از تصويب تحريم‌هاي جديد در سال نو ميلادي سخن مي‌گويد كه در بخش عناصر گام اول توافقنامه موقت ژنو مصوب 24 نوامبر 2013 به صراحت گفته شده بود كه غرب از اعمال تحريم‌هاي جديد عليه ايران در جريان مذاكرات خودداري خواهد كرد.
- عدم صدور قطعنامه‌هاي جديد تحريم هسته‌يي توسط شوراي امنيت سازمان ملل متحد
- عدم صدور قطعنامه‌هاي جديد تحريم هسته‌يي از سوي اتحاديه اروپا
- دولت امريكا در چارچوب اختيارات قانوني رييس‌جمهور و كنگره از تحميل تحريم‌هاي جديد هسته‌يي خودداري خواهد كرد.
با وجود پررنگ بودن بندهاي فوق در توافقنامه موقت ژنو از زمان امضاي اين توافقنامه تاكنون چهار دور تحريم عليه ايران اعمال شده است. امريكايي‌ها ادعا مي‌كنند كه اين تحريم‌ها جديد نيستند و در حقيقت با استناد به تحريم‌هاي پيشين است و تنها اسم عده‌يي از افراد و شركت‌هاي خاطي كه از دايره تحريم‌هاي موجود پا را فراتر گذاشته‌اند، به ليست‌هاي قبلي اضافه شده است. اين تحريم‌ها در پنج بازه زماني اعمال شدند:
8 آذر 92: كمتر از يك هفته بعد از امضاي توافق ژنو، اتحاديه اروپا، نام شركت مديريت ساخت نيروگاه‌هاي هسته‌يي ايران و 16 شركت كشتي‌راني را به فهرست شركت‌هاي ايراني تحت تحريم اين اتحاديه افزود.
21 آذر 92: در حالي كه تيم كارشناسان ايراني و تيم غربي در وين مشغول مذاكره و بررسي امور مربوط به اجرايي شدن توافق ژنو بودند، وزارت خزانه‌داري امريكا نام تعدادي شركت و فرد را به تحريم‌هاي خود افزود.
17 بهمن 92: افراد و شركت‌هايي به ليست تحريم‌هاي امريكا افزوده شدند.
9 ارديبهشت 93: نام هشت شركت چيني و دو شركت در دوبي به ليست تحريم‌ها افزوده و اموال آنها توقيف شد.
7 شهريور 93: وزارت خزانه‌داري امريكا، هشت شخصيت به همراه ۲۰ شركت و موسسه مالي از جمله شش نفتكش ايراني را به بهانه نقض تحريم‌هاي هسته‌يي و موشكي در فهرست سياه قرار داد.
2015 سال تخريب يا تقويت دستاوردهاي 2014؟
غرب در حالي به تعطيلات رفته است كه عملا تا اواسط ماه ژانويه مذاكرات ايران و 1+5 هم متوقف خواهد ماند. پس از تمديد برنامه مشترك اقدام در ماه نوامبر، مديران سياسي ايران و 1+5 در ژنو با هم ديدار كردند و البته در همين شهر بود كه چندين دور ديدار ميان معاون‌هاي وزراي امور خارجه ايران و امريكا هم برگزار شد. تمديد مذاكرات هسته‌يي ايران در ماه نوامبر از منظر برخي تحليلگران در حقيقت تنها دستاوردي بود كه پس از يك سال مذاكره فشرده ميان ايران و 1+5 رخ داد. با اينهمه نخستين ضرب‌الاجل زماني ايران و 1+5 ماه مارس خواهد بود و به نظر مي‌رسد كه اگر طرفين از ژانويه تا مارس نتوانند به توافق سياسي مورد نظر دست پيدا كنند دورنماي رسيدن به توافق تا ماه جولاي كاملا از ميان خواهد رفت. سال 2014 در حقيقت سال همكاري‌هاي گسترده فني ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و همزمان مذاكرات سياسي فشرده بود. تيم مذاكره‌كننده جديد ايران كه در سايه دولت يازدهم روي كار آمد پس از امضاي توافقنامه موقت ژنو در نوامبر سال 2013، در سال 2014 بود كه ايران مجوز دسترسي‌هاي گسترده به تاسيسات هسته‌يي خود منطبق با توافقنامه ژنو را به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي داد. علاوه بر اين دراين سال 10 دور مذاكره ميان ايران و 1+5 در سطح عالي براي تبديل كردن توافقنامه موقت به توافق جامع هسته‌يي هم صورت پذيرفت. براساس تمام گزارش‌هاي فصلي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در يك سال گذشته ايران به تمام تعهداتي كه بر اساس برنامه مشترك اقدام داده عمل كرده است. به عنوان نمونه ايران غني‌سازي 20 درصدي را متوقف كرده و بدين‌ترتيب عملا به اصلي‌ترين دغدغه غرب در خصوص نيتش براي رسيدن به بمب هسته‌يي پايان داده است. علاوه بر اين فعاليت‌هاي ايران در راكتور آب سنگين اراك هم متوقف شده است. علاوه بر اين ايران پروسه اكسيد كردن اورانيوم پنج درصد را هم آغاز كرده است. از سوي ديگر غرب هم در يك سال گذشته پاره‌يي از معافيت‌هاي ايران از تحريم‌ها را مد نظر گرفته و ايران به برخي از اموال بلوكه شده خود هم دست پيدا كرده است.
اختلاف‌هايي كه به سال نو منتقل شد
به دنبال 10 دور مذاكره فشرده ميان ايران و 1+5 در يك سال گذشته بسياري از اختلاف‌هاي ميان دو طرف كمرنگ شده يا راهكارهاي مد نظر براي حل و فصل آن بر روي ميز قرار گرفته است. با اين همه هنوز دو اختلاف را مي‌توان ارثيه سال گذشته براي 2015 دانست: حجم غني‌سازي ايران و مساله چگونگي از ميان برداشته شدن تحريم‌هاي ايران. آنچه غرب از ايران مي‌خواهد كاهش فعاليت‌ها در حوزه غني‌سازي اورانيوم است و اين مساله كاهش تعداد سانتريفيوژهاي ايران را هم شامل مي‌شود. بر اساس آخرين گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي، دولت اوباما موافقت خود را با فعاليت 6 هزار مورد سانتريفيوژ در ايران اعلام كرده است. ايران در حال حاضر 9400 مورد سانتريفيوژ فعال دارد و 10 هزار سانتريفيوژ آن هم نصب اما فعال نيستند. ايران خواهان حفظ سانتريفيوژهاي فعال خود است و اصرار دارد كه براي توليد برق به فعاليت اين ميزان سانتريفيوژ نياز دارد. در خصوص تحريم‌ها هم ايران خواهان از ميان برداشته شدن تمام تحريم‌ها است و اين در حالي است كه امريكا خواهان تعليق و سپس لغو تحريم‌ها است.
2015 سال توافق خواهد بود؟
ايران و 1+5 در حالي يك سال مذاكره را پشت‌سر گذاشتند كه با توجه به حجم اختلاف‌هاي موجود و بي‌اعتمادي كه ميان طرفين وجود دارد، سال جاري براي دو طرف سال سختي خواهد بود. امريكا براي توافق با ايران هم بايد از عهده لابي صهيونيستي در داخل واشنگتن برآيد و هم‌متحدان عرب خود را راضي نگه دارد. در ماه نوامبر در حالي كه جان كري براي انجام مذاكرات با همتاي ايراني خود در وين به سر مي‌برد، رسانه‌هاي امريكايي از كنفرانس تلفني خبر دادند كه وزير امور خارجه امريكا با همتاهاي خود در برخي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس داشت. جان كري در اين تماس‌هاي تلفني به ارايه گزارش در خصوص روند مذاكرات هسته‌يي با ايران اقدام كرد. جان كري در اين تماس‌هاي تلفني تلاش كرد متحدان عربي ايالات متحده را راضي كند كه در نتيجه توافقي كه 1+5 با ايران امضا خواهد كرد، منافع همسايگان عربي اين كشور هم در نظر گرفته خواهد شد.
گفت‌وگوهاي دور از چشم رسانه‌هاي ايران و امريكا در يك سال گذشته حسادت و حساسيت متحدان امريكا در منطقه را برانگيخته است. پس از تمديد برنامه مشترك اقدام در نوامبر، بيشتر كشورهاي عربي در خصوص چرايي اين تمديد و خوشبيني يا بدبيني به آن سكوت اختيار كردند. در ميان كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس، عربستان سعودي كه در يك سال گذشته كمترين رابطه ديپلماتيك با دولت يازدهم در ايران را داشته بيش از سايرين نگران برنامه هسته‌يي ايران است. سعود الفيصل، وزير امور خارجه عربستان اخيرا اعلام كرده كه رياض نيز همان ميزان از برنامه هسته‌يي را گسترش خواهد داد كه در سايه توافق جامع هسته‌يي با ايران مجوز آن به تهران داده شود. آل سعود اعتقاد دارند كه امضاي توافق جامع هسته‌يي ميان ايران و امريكا حتي در شرايطي كه به تنش‌زايي نسبي از رابطه ايران و امريكا هم منتهي شود مي‌تواند به احياي قدرت ايران منتهي شود. از سوي ديگر در حالي كه دولت باراك اوباما در دوره دوم رياست‌جمهوري وي رسما اعلام كرده كه خواهان حركت دادن امريكا به فعاليت بيشتر در آسياي شرقي است، اعراب از قدرت‌گيري ايران در نتيجه خلأ خصور امريكا در منطقه واهمه دارند. در شرايطي كه مذاكرات هسته‌يي ميان ايران و 1+5 در يك سال گذشته به شكل فشرده ادامه داشته است، دستگاه ديپلماسي ايران اقدام به عادي‌سازي رابطه با كشورهاي عربي همسايه كرده است. برخي تحليلگران اعتقاد دارند كه همان‌گونه كه امضاي توافق جامع هسته‌يي نمي‌تواند به بهبود آني و همه‌جانبه رابطه تهران – واشنگتن منتهي شود، رويكردهاي منطقه‌يي ايران هم بر اساس نتيجه مذاكرات تعريف نمي‌شود. از سوي ديگر در حالي كه هنوز نتيجه مذاكرات هسته‌يي ايران با 1+5 مشخص نشده است، ميزان رفت و آمدهاي ديپلماتيك رهبران كشورهاي عربي منطقه‌يي به تهران در يك سال اخير نشان مي‌دهد كه همسايگان ايران مهياي برقراري رابطه با دولتي اعتدال‌گرا در تهران هستند.
شكست مذاكرات هسته‌يي ايران در سال 2015 براي هيچ‌كس پيروزي نخواهد بود. در شرايطي كه باراك اوباما نتواند قطار مذاكرات را به ايستگاه آخر برساند، سرمايه‌گذاري يك سال و نيم اخير وي روي پرونده هسته‌يي ايران به هدر خواهد رفت و به احتمال بسيار زياد اين مساله در شكست دموكرات‌ها هم سهم عمده‌يي خواهد داشت. ايران و امريكا براي امضاي توافق جامع در سال جديد بايد دست به انتخاب‌هاي سختي بزنند و به نظر مي‌رسد كه تا به امروز طرفين نتوانسته‌اند فاصله خطوط قرمز خود را با يكديگر كم كنند.