سوكوروف در تهران
از نقد هاليوود تا نقد رئاليسم سينماي ايران
پيام رضايي
بدون شك يكي از جذاب‌ترين بخش‌هاي سي و چهارمين جشنواره جهاني فيلم فجر حضور الكساندر سوكوروف، فيلمساز برجسته روسي در اين فستيوال است. اين فيلمساز كه براي فيلم «فاوست» برنده جايزه شير طلايي جشنواره ونيز شد، دوم ارديبهشت‌ماه در پرديس چارسو محل برگزاري جشنواره حاضر شد و در كارگاهي به سوالات علاقه‌مندان سينما و البته علاقه‌مندان آثارش پاسخ داد. او كه در ابتدا به دليل برگزاري كارگاهش در فضاي آزاد و در همهمه رفت و آمدهاي جشنواره، كمي عصبي به نظر مي‌رسيد به مرور محو حضور مخاطبانش شد و حرفهاي جالبي را با آنها در ميان گذاشت. سوكوروف فيلمسازي پيشرو محسوب مي‌شود كه به هيچ رو سينماي بدنه را بر نمي‌تابد. او در پاسخ به اين سوال كه چگونه مي‌توان سليقه مردم را به سمت آثار خيلي داستاني سوق داد گفت: «ذايقه هنري مردم را نمي‌توان تغيير داد اما سينماگرها نبايد مثل گارسون باشند. گارسون مي‌آيد و مي‌گويد چه غذايي ميل داريد؟ كارگردان نبايد اين طور باشد. كارگردان پيش مردم مي‌آيد و مي‌گويد بايد اين طور كه مي‌گويم كار كنيد اما متاسفانه الان اين گونه نيست. سينما هنوز جدي نيست و كمتر جايي است كه بتواند هنر خود را نشان دهد و امروز سينما تبديل به جايي شده كه محصولات بصري بفروشد.» سوكوروف نسبت به سينماي امريكا نيز انتقاداتي را مطرح كرد: «فيلمسازها دنبال شيوه‌هاي جديد نيستند و نظرهاي بلند ندارند. آنها سوژه‌هاي تكراري را انتخاب مي‌كنند در حالي كه مي‌توان تا 200 سال ديگر هم سوژه پيدا كرد. اين روزها مردم شيفته فيلم‌هاي امريكايي و هاليوودي شده‌اند. اين فيلم‌ها در دنياي هنري سينما اصلا حرفهاي نيستند و اين به خاطر ساده‌پرستي مردم است. فيلمسازان امريكايي مي‌ترسند كه براي فيلم‌هاي‌شان از فرم‌هاي جديد استفاده كنند و ريسك نمي‌كنند و شرايط را به‌گونه‌اي ساخته‌اند كه يا بايد به سمت فيلمسازي آنها برويد يا شما را از بين مي‌برند. براي همين است كه مي‌گويم بايد ارزش‌هاي خودتان را داشته باشيد و با آن ارزش‌ها فيلم بسازيد.»
سوكوروف آشكار به رئاليسم موجود در سينما اعتراض داشت و طبعا بخشي از انتقاداتش متوجه سينماي ايران بود: «من به فيلم‌هاي ايراني احترام مي‌گذارم. فيلم ايراني را مي‌توان از لحن و بيانش شناخت و در 30 ثانيه اول مشخص مي‌شود كه فيلم ايراني است ولي رئاليسم در سينماي ايران خيلي زياد شده است. نمي‌خواهم كسي را برنجانم. مثلا كارگردان ايراني هست كه من خيلي دوستش دارم ولي او از من نفرت دارد و در جشنواره‌هاي بزرگ جهاني عليه من حرف مي‌زند. يك‌بار من جلو رفتم و گفتم يعني اينقدر اوضاع خراب است؟» او گفت سينماي ايران چيزهاي زيادي از سينماي اروپا آموخته اما چيزهاي زيادي نيز از دست داده است. الكساندر سوكوروف درباره نگاه خود به سينما نيز چند جمله‌اي گفت: «در دنياي سينما مهم‌ترين چيز مساله اخلاق است نه تكنيكي كه در فيلم مي‌خواهيد نشان دهيد. ايده‌هايي كه من مي‌گيرم از زندگي و افكار خودم است. فرهنگ ملي و فرهنگ حرفهاي ما را احاطه كرده است، فرهنگ ملي هماني است كه ملت ما به ما مي‌دهند و دنياي حرفهاي همان چيزي است كه در سطح جهاني با آن سروكار داريم. نمي‌توانم تصور كنم كه بدون آشنايي با نقاشي‌هاي ايتاليايي فيلم بسازم، يا تصاوير نقاشي و شمايل‌نگاري كليسا‌هاي روسي.»
حضور اين كارگردان برجسته روس پس از پايان رسمي كارگاه نيز ادامه يافت و او با جمعي از علاقه‌مندانش به گفت‌وگو و چالش پرداخت. شايد اين رخداد براي بسياري تجربه‌اي منحصر به فرد بوده باشد. حضور سوكوروف در ايران تاكيدي بود بر روند كيفي كه متوليان جشنواره جهاني فيلم فجر قصد دارند به سمت آن حركت كنند.