با اصغر فرهادي درباره فيلم‌ها
جشنواره‌ها و جايزه‌هايش:
لذت من در فيلم‌ساختن است
نه فيلمساز بودن
پيام رضايي/ اصغر فرهادي، درخشان‌ترين نام سينماي ايران در سال‌هاي اخير است. كارگرداني كه خيلي زود مورد اقبال جهاني واقع شد و توانست طلسم جايزه اسكار را براي سينماي ايران بشكند. تاثير او انكار ناشدني است. نگاهي اجمالي به توليدات چند سال اخير ايران و تجلي آنچه اهالي سينما آن را «فرهاديسم» مي‌نامند، گواهي است بر تاثيري كه اصغر فرهادي بر سينماي ايران و سطح سليقه عمومي گذاشت. از سوي ديگر درحالي كه هفته گذشته دوستداران سينماي فرهادي و سينماي ايران در تب و تاب حضور يا عدم حضور آخرين ساخته فرهادي در جشنواره كن بودند بالاخره از سوي فرهادي اعلام شد كه آخرين ساخته او «فروشنده» نيز در بخش رقابتي فستيوال كن حضور خواهد داشت. متوليان سي‌وچهارمين جشنواره جهاني فيلم فجر، در بخش كارگاه‌هاي خود علاوه بر كساني چون الكساندر سوكوروف، كارگردان برجسته روس و محمود كلاري و ديگران، فرصت همكلامي با اصغر فرهادي را نيز براي علاقه‌مندان سينما فراهم كرد. شامگاه پنجشنبه دوم ارديبهشت‌ماه پرديس سينمايي چارسو ميزبان خالق «درباره الي» بود. استقبال از فرهادي به حدي بود كه به دليل ازدحام جمعيت برخي اصحاب رسانه دقايقي از كارگاه را پشت درهاي بسته گذراندند و با تاخير وارد سالن شدند. بخش دارالفنون جشنواره كه ميزبان دانشجويان سينما از چندين كشور خارجي بود بيشترين حاضران را در سالن داشت. سالن مملو از جمعيت بود و عده زيادي نيز ايستاده يا نشسته و در حالي كه او را نمي‌ديدند فقط به حرف‌هايش گوش مي‌دادند. از پرسش‌ها و پاسخ‌ها مي‌شد دريافت كه پس از كيارستمي در ميان نسل پس از او، فرهادي را بيش از همه مي‌شناسند. فرهادي نيز پيش از هر چيز از عباس كيارستمي ياد كرد. «پيش از آغاز پرسش و پاسخ، بايد يادآوري كنم كه بخشي از اعتبار سينماي ما و جذابيت نسل ما مديون كساني است كه در اين موقعيت بايد از آنها ياد كنيم. يكي از آنهايي كه دوست دارم از او اسم ببرم و دوستش دارم و روي من تاثير گذاشته، كسي است كه اكنون در بستر بيماري است. اميدواريم بتوانيم در اين جمع براي سلامتي عباس كيارستمي انرژي خوبي بفرستيم و سال آينده با حضور ايشان ورك‌شاپ برگزار شود.» اين آغاز صحبت‌هاي فرهادي بود. حرف‌هايي كه در پس خود يادآور مجموعه‌اي بزرگ‌ترين افتخارات جهاني سينماي ايران را تداعي مي‌كرد. فرهادي از رضا ميركريمي، دبير جشنواره نيز قدرداني كرد و بر كيفيت آشكار جشنواره نسبت به گذشته تاكيد كرد. «از رضا ميركريمي و تيمش براي مديريت خوب اين جشنواره تشكر مي‌كنم. پس از پيروزي انقلاب اسلامي تاكنون اين نخستين جشنواره‌اي است كه در حد استاندارد ساير جشنواره‌هاي بين‌المللي و در اين سطح، برگزار مي‌شود.»
با اين پيش درآمد او در ادامه به طور مفصل به پرسش‌هاي حاضران پاسخ داد. سوال‌ها گستره قابل تاملي داشت. از مباحث فني فيلمنامه‌نويسي تا احساسات شخصي درباره جوايز. اما آنچه در پرسش‌ها و سكوت محض سالن هنگام پاسخ‌ها مشهود بود، تاثير عاطفي عميقي بود كه سينماي فرهادي ايجاد كرده بود. آنها توانايي او را در شيوه روايت مي‌شناختند. فرهادي در پاسخ به اينكه چگونه در طول فيلم اطلاعات را به مخاطب مي‌دهد، گفت: «اطلاعاتي كه به مخاطب ارايه مي‌شود چند دسته هستند، بخشي قصه را جلو مي‌برند و بخشي از اطلاعات شخصيت را باز مي‌كنند. نكته مهم ديگر اين است كه اطلاعات هميشه در يك نقطه از داستان ارايه نمي‌شود بلكه بخشي در نيمه اول فيلم و بخشي در نيمه دوم فيلم عرضه مي‌شود. به طور مثال در فيلم «درباره الي» او يك بار به مادرش زنگ مي‌زند و درباره سفر حرف مي‌زند و ما متوجه مي‌شويم كه مادري دارد كه نگران است و در نيمه دوم فيلم وقتي آن اتفاقات رخ مي‌دهد، مي‌فهميم كه چيزي را از مادرش پنهان كرده بود.» در ادامه حرف‌هايش فرهادي نكته جالبي را از فيلم «درباره الي» مطرح كرد. ظاهرا ايده اوليه اين فيلم از عكسي در 22 سالگي فيلمساز ريشه گرفته است. «ساخت يك ايده بستگي به عمق آن در ذهن شما دارد. ايده‌اي را كه سال‌ها در ذهن شما وجود دارد و هيچگاه فراموش نمي‌كنيد، بايد ساخت. من براي «درباره الي» ايده‌اي نداشتم بلكه تنها عكسي داشتم از فردي كه در غروب كنار دريا ايستاده است و انگار كسي از نزديكانش در دريا غرق شده و او منتظر است. اين عكس از ۲۲ سالگي همراه من بود و در ۳۵ يا ۳۶ سالگي توانستم آن را بسازم. اين عكس آنقدر در ذهنم ماند كه فكر كردم چيزي دارد كه بايد آن را بسازم. بنابراين بعد از اينكه سال‌ها ايده‌اي در ذهن شما باقي ماند و فكر كرديد شما را رها نمي‌كند بايد شروع كنيد و ايده خود را گسترش دهيد. »
اما يكي از جالب‌ترين پرسش‌ها را دانشجويي از تاجيكستان پرسيد. او ضمن ابراز خوشحالي از ديدار با فرهادي و با گويشي شيرين از فرهادي پرسيد آيا هنگام ساخت «جدايي نادر از سيمين» هرگز فكر مي‌كرد برنده جايزه اسكار شود؟ به اين دليل كه اين فيلم تا حدود زيادي مسائل خاص جامعه ايراني را مطرح مي‌كند. پاسخ فرهادي تامل‌برانگيز و البته آموزنده بود: «من قبل از «جدايي نادر از سيمين» فيلم «درباره الي» را ساختم كه بيرون از ايران بسيار موفق بود و به دليل بومي بودن «جدايي نادر از سيمين» همه گفتند حيف نيست فيلمي بسازي كه فقط در ايران موفق است و من مي‌گفتم از آنجايي كه «درباره الي» به اندازه كافي موفق بوده است حالا اجازه دارم فيلمي بسازم كه فقط در ايران موفق باشد. من آن زمان اطمينان داشتم كه اين فيلم كاملا بومي است و فقط در ايران موفق مي‌شود به همين دليل حتي آن را زيرنويس هم نكردم و زماني كه يك نفر از برلين خواست تا آن را ببيند به او گفتم فيلم «جدايي نادر از سيمين» موضوعي كاملا بومي دارد. » فرهادي در ادامه حرف‌هايش گفت بومي‌ترين آثار جهاني‌ترين آثار هستند. « شايد دليل موفقيت اين فيلم اين بود كه هيچگاه به اين نكته كه فيلم بايد بيرون از ايران هم موفق باشد، فكر نكردم و اتفاقا بومي‌ترين فيلم‌ها جهاني‌ترين آثار خواهند بود.»
اصغر فرهادي به سوالات ديگري نيز پاسخ داد. سوالاتي درباره انتخاب لحن فيلم‌هايش، همكاري با فيلمبردار، شخصيت‌هاي خاكستري و مسائلي ديگر. اما اين كارگردان برجسته ايراني چند توصيه هم داشت: «اگر بهترين جوايز دنيا را هم به شما بدهند فيلمي را كه دوست نداشتيد، نسازيد. ما عمر كوتاهي داريم و بايد مشخص كرد كه چه نوع فيلمسازي مي‌خواهيد باشيد. اينكه از فيلم ساختن لذت مي‌بريد يا از فيلمساز بودن، درصورتي‌كه از فيلمساز بودن لذت ببريد اين اتفاق زماني خواهد بود كه فيلم روي پرده برود و جايزه بگيريد و ديگران از آن تعريف كنند.» فرهادي پس از اين حرف به نكته‌اي درباره فيلم «جدايي...» اشاره كرد و گفت: « من از فيلم ساختن لذت مي‌برم و سر صحنه همه كارهايي را كه انجام مي‌دهم، دوست دارم. اين سخن به معناي خوشحال بودن نيست و اگر كسي چهره مرا سر صحنه ببيند برعكس هم فكر مي‌كند. وقتي هم فيلم «جدايي نادر از سيمين» تمام شد آخرين جمله‌اي كه به گروه گفتم اين بود كه اگر هم اين فيلم همين جا متوقف شود ما به اندازه كافي لذت برديم.» او گفت 95 درصد فيلم از ناخودآگاه شما ناشي مي‌شود پس توصيه مي‌كنم نقدهاي آثارتان را نخوانيد زيرا باعث مي‌شوند خود را بشناسيد و ديگر چيزي براي كشف در خودتان باقي نخواهد ماند تا با كمك آن آثارتان را خلق كنيد.
فرهادي پس از پايان كارگاهش در ميان خبرنگاران قرار گرفت و به پرسش‌هاي آنها درباره آخرين ساخته‌اش «فروشنده» پاسخ داد. او گفت نتيجه براي حضور در بخش مسابقه كن هر چه باشد خوب است. او در پاسخ به اينكه اگر فيلم در كن پذيرفته نشود چه خواهيد كرد، گفت: «براي اكران فيلم اقدام مي‌كنيم و «فروشنده» در كشورهاي مختلفي همچون فرانسه، ايران و... همزمان اكران مي‌شود. من درباره حضور فيلم در جشنواره‌ها تصميم نمي‌گيرم. شركت ممنتو پخش‌كننده فيلم است و آنها در اين باره تصميم‌گيري مي‌كنند. حتي ما فيلم را به كن نفرستاديم بلكه خود ممنتو فرستاد و من آنقدر درگير مونتاژ و موارد ديگر بودم كه فرصتي براي چنين كاري نداشتم. قرار بر اين است كه فيلم در ايران و كشورهايي از جمله فرانسه، آلمان، ايتاليا، تركيه، بلژيك و... اكران همزمان داشته باشد كه فكر مي‌كنم در آخر تابستان اين اتفاق رخ دهد.»
آنچه در كارگاه اصغر فرهادي گذشت نشان از اهميت اين سينما‌گر در عرصه داخلي و خارجي داشت. مهمانان و دانشجويان خارجي حاضر در بخش دارالفنون جشنواره او را مي‌شناختند، براي ديدنش ذوق داشتند و با تمام وجود حرف‌هايش را مي‌شنيدند. برخي از آنها «جدايي... » را يكي از محبوب‌ترين فيلم‌هاي‌شان مي‌دانستند. شايد او تجلي روياي خودشان بود.
اصغر فرهادي:
بخشي از اعتبار سينماي ما و جذابيت نسل ما مديون كساني است كه در اين موقعيت بايد از آنها ياد كنيم. يكي از آنهايي كه دوست دارم از او اسم ببرم و دوستش دارم و روي من تاثير گذاشته، كسي است كه اكنون در بستر بيماري است. اميدواريم بتوانيم در اين جمع براي سلامتي عباس كيارستمي انرژي خوبي بفرستيم و سال آينده با حضور ايشان ورك‌شاپ برگزار شود