روسيه به دنبال حل مساله سوريه با مشاركت امريكا و هماهنگي با ايران است
قاسم محبعلي
مديركل پيشين خاورميانه
وزارت امور خارجه
نخستين نشست مشترك وزراي دفاع جمهوري اسلامي ايران، روسيه و سوريه براي بررسي دستاوردها و همكاري‌هاي سه‌‌جانبه در سوريه روز پنجشنبه در تهران برگزار شد. برگزاري اين نشست از اهميت بسياري برخوردار بود، زيرا طي آن، نه تنها طرفين در خصوص همكاري‌هاي‌شان در طول ماه‌هاي گذشته به رايزني با يكديگر پرداختند بلكه در خصوص مسائل مهمي چون مبارزه با گروه‌هاي تروريستي، دور جديد حملات به آنها، آتش‌بس و... رايزني كردند و آخرين هماهنگيها در اين رابطه انجام شد. با اين حال، دو مساله مبارزه با تروريسم و حفظ آتش‌بس در اين گفت‌وگوها بيش از هر چيز ديگري مورد رايزني و تاكيد قرار گرفت. شاهد بوديم كه وزير دفاع ايران در اين نشست بر اقدام قاطع و سرعت عمل در مبارزه تاكيد كرد و اين سخن مي‌تواند نشانگر دور جديدي از هماهنگي براي انجام حملات در جهت مبارزه با تروريسم باشد. با اين حال، مساله مبارزه با تروريسم مي‌تواند بر نكته مهم ديگري كه در اين گفت‌وگوها مورد تاكيد قرار گرفت، يعني حفظ آتش‌بس تاثير عمده‌اي بگذارد. وزير دفاع ايران در اين نشست گفت آتش‌بسي را قبول داريم كه موجب تقويت تروريست‌ها در سوريه نشود. اين سخن نشات گرفته از اختلاف ديدگاهي بنيادين در رابطه با گروه‌هاي كنوني در سوريه است. هم‌اينك در سوريه گروه‌هاي متفاوت با ديدگاه‌ها و منافع مختلفي حضور دارند و به نقش‌آفريني مي‌پردازند و كشورها درباره ماهيت تروريستي يا معارضه بودن آنها با يكديگر اختلاف دارند. از سويي، ايران و روسيه گروه‌هاي نظير جيش‌الاسلام و احرارالشام را تروريستي مي‌دانند و معتقد هستند كه آنها تحت لواي جريان‌هاي معارضه دست به اقدام خشونت‌آميز مي‌زنند و از سوي ديگر، عربستان و كشورهاي همسو مدعي هستند ايران و گروه‌هاي نزديك به ايران در امور داخلي سوريه دخالت مي‌كنند. بايد دانست هم‌اكنون مساله شناسايي هويت گروه‌هاي تروريستي به يكي از سخت‌ترين مسائل سوريه تبديل شده و يكي از مهم‌ترين گره‌هايي است كه بحران سوريه را تداوم بخشيده است. اينك به نظر مي‌رسد ايران، روسيه و سوريه درصدد آن هستند تا با ايجاد هماهنگي با يكديگر مانع از بسط يافتن آتش‌بس به گروه‌هايي شوند كه به زعم‌شان ماهيت تروريستي داشته و اقدامات خشونت‌آميز انجام مي‌دهند. در همين راستا نيز مشاهده مي‌كنيم كه روزهاي گذشته ناآرامي و درگيري‌هاي شديدي در حلب، لاذقيه و حوالي دمشق ميان دولت سوريه و برخي از گروه‌هاي معارضه صورت گرفته است.
يكي از سوالاتي كه مدت‌هاست ذهن بسياري از تحليلگران عرصه سياست خارجي را به خود درگير كرده اين است كه آيا همكاري‌هاي تهران و مسكو در سوريه قابليت تعميم و ادامه يافتن در ديگر مناطق را دارد؟ و آيا نشست تهران و ايجاد هماهنگي ميان وزراي دفاع مي‌توانند زمينه‌هاي لازم را براي آن همكاري‌ها افزايش دهد يا خير؟ اين سوالات به ويژه با سخنان اخير سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه بيش از پيش اهميت يافته است. ما شاهد بوديم كه وزير دفاع روسيه پيش از سفر به تهران گفته بود كه كشورش نمي‌تواند نسبت به بحران‌هاي خاورميانه بي‌تفاوت باشد و حتما در اين راستا اقدام خواهد كرد. با اين حال، من گمان مي‌كنم پاسخ دادن به چنين سوالاتي نيازمند گذشت زمان بيشتر است. آنچه اكنون مي‌توان گفت اين است كه روسيه در سوريه و خاورميانه اهداف خود را دنبال مي‌كند و اين اهداف لزوما در انطباق كامل با ايران نيست. از سويي، روسيه در هفته‌هاي اخير هماهنگي‌هاي بسياري را با امريكايي‌ها در خصوص سوريه داشته به گونه‌اي كه مي‌توان از توافق نانوشته ميان مسكو و واشنگتن سخن گفت و همين موجب مي‌شود تا ترديدها در خصوص آينده همكاري‌ها در سوريه و ديگر مناطق ميان ايران و روسيه بيش از پيش شود. من گمان مي‌كنم آينده همكاري‌هاي ايران و روسيه در عرصه نظامي در مناطق ديگر بيش از هر چيز ديگري به نحوه همكاري و ميزان هماهنگي تهران و مسكو در سوريه بستگي دارد. با اين حال، براساس تجربيات قبلي من چنين همكاري احتمالي را در عراق و افغانستان متصور نمي‌بينم. همچنين بايد دانست كه نفوذ، جايگاه و توانمندي جمهوري اسلامي ايران در عراق و افغانستان هم بيش از روسيه است و روس‌ها توانمندي‌اي را كه در سوريه دارند، در اين دو كشور ندارند و در واقع آن همكاري مي‌تواند استفاده از ظرفيت ايران براي افزايش جايگاه روسيه باشد.
در صورتي كه چنين همكاري‌اي ميان تهران و مسكو در خصوص ديگر مناطق شكل بگيرد، بي‌ترديد با اما و اگرهايي از جانب امريكا روبه‌رو خواهد شد. معناي اين سخن آن است كه امريكا با وجود آنكه همكاري ايران و روسيه را در سوريه در راستاي مبارزه با تروريسم مي‌داند اما از سوي ديگر آن را خطري هم براي كسب حداكثري منافع خويش تلقي مي‌كند و توسعه يافتن چنين همكاري را آنچنان در راستاي منافع خود تلقي نمي‌كند و طبيعي است تلاش‌هايي در جهت تضعيف اين اتحاد انجام دهد تا بتواند منافع بيشتري را كسب كند. با تمام اين تفاصيل، سرعت تحولات در سوريه شتاب بسياري به خويش گرفته است. از يكسو زمان در حال گذر است و از طرفي روس‌ها هماهنگي‌هاي‌شان را با امريكايي‌ها افزايش داده‌اند، به گونه‌اي كه اكنون آنها از هماهنگي چند باره در طول روز خبر مي‌دهند. نشست تهران با وجود آنكه زمينه لازم را براي افزايش هماهنگي با ايران و روسيه فراهم كرد اما روسيه در تلاش آن است تا معادله سوريه را در مشاركت با امريكا حل و فصل كند و به همين دليل لازم بود تا بر حجم هماهنگيها با شركايش بيفزايد. اين مسائل موجب مي‌شود تا مسوولان ايراني بيش از هر زمان ديگري حساسيت به خرج دهند و وضعيت سوريه را رصد كنند.