تامين اجتماعي تضمين امنيت و عدالت اجتماعي
رحيم اردلان
معاون اداري و مالي
نظام تامين اجتماعي به مثابه يكي از نهادهاي مهم توزيع مجدد درآمدها، مظهر استقرار و تضمين امنيت و عدالت اجتماعي بوده و با پوشش‌هاي بيمه‌اي مبتني بر كاركردهاي خود موجب ايجاد آرامش خاطر و عزت نفس در افراد شده و مي‌تواند نقش بسزايي در حمايت از آحاد مردم در برابر مخاطرات ناشي از گسست‌هاي اقتصادي ايفا كند به نحوي كه امروزه به جهت اهميت سياسي، اقتصادي، اجتماعي و حتي امنيتي از آن به عنوان ابزار و بستر توسعه بلكه يكي از «اهداف توسعه پايدار» نام مي‌برند.
در اين راستا سازمان تامين اجتماعي به عنوان بزرگ‌ترين سازمان بيمه‌گر اجتماعي كشور با بيش از نيم قرن فعاليت در عرصه ارايه خدمات به نيروهاي مولد و خانواده‌هاي آنان، يكي از محوري‌ترين بخش‌هاي نظام جامع تامين اجتماعي كشور به حساب مي‌آيد. جمعيت تحت پوشش اين سازمان نزديك به 13 ميليون بيمه‌شده اصلي و بيش از 5/2 مليون نفر مستمري‌بگير (بازنشسته، از كار افتاده و بازمانده) است كه با احتساب افراد تحت تكفل آنها، بالغ بر 40 ميليون نفر مي‌شود.
گستردگي پوشش جمعيتي و تنوع خدمات از يك سو و تعاملات وسيع با بيش از يك ميليون و 200 هزار واحد صنعتي، توليدي و صنفي، سازمان‌ها و نهادهاي دولتي و نيمه‌دولتي و خصوصي و همچنين قواي سه‌گانه مجريه، مقننه و قضاييه از سوي ديگر اين سازمان را به يك سازمان بزرگ اجتماعي، اقتصادي، سياسي و خدماتي تبديل كرده است.
با وجود كاركردهاي اجتماعي و اقتصادي و ماهيت بسيار با ارزشي كه سازمان تامين اجتماعي دارد، زماني مي‌تواند اين نقش خطير را به درستي ايفا كند كه اين سازمان به مثابه يك مجموعه اجتماعي و اقتصادي بتواند عملكرد رضايت بخش و قابل قبولي در قبال ذينفعان خود داشته باشد. تمام ارزش‌هاي ماهوي كه پيشتر به آن پرداخته شد و نيز خلق ارزش عمومي توسط اين سازمان، منوط به عملكرد مثبت اين مجموعه در قالب سازماني اثربخش و كارآمد خواهد بود.
از طرفي عملكرد يا كيفيت كاركرد اين سازمان نيز خود متاثر از دو بخش مهم كارآمدي داخلي و نيزعوامل محيطي و بيروني اثرگذار بر ماموريت‌هاي ذاتي آن است. در بخش عوامل دروني، ناگزير از افزايش كارايي سازماني هستيم، در اينجا كارايي توصيف‌كننده چگونگي استفاده سازمان از منابع خود در توليد و ارايه خدمات است. براساس مطالعات سازماني انجام شده و همچنين رهنمودهاي سازمان بين‌المللي تامين اجتماعي (ISSA)، شاخص‌هاي پنج‌گانه حكمراني خوب (1-پاسخگويي، 2-شفافيت، 3-قابليت پيش‌بيني، 4-مشاركت و 5-پويايي)، يك فهرست واقعي از عوامل مهم و تاثيرگذار در افزايش كارايي و ارتقاي معيارهاي عملكردي در سازمان‌هاي تامين اجتماعي است. ذيل اين رهنمودها، چهار وظيفه اساسي مديريت ارشد سازمان به اين قرار تعريف شده است: 1. حفظ پايداري مالي؛ 2. سرمايه‌گذاري‌هاي منطقي؛ 3. مشاركت و تعامل با ذينفعان؛ و 4. مديريت اثربخش منابع به‌خصوص منابع انساني و زيرساخت‌هاي فناوري اطلاعات.
انجام وظايف مذكور، سهم عوامل دروني از ارتقاي عملكرد سازماني است؛ با اين حال سهم عوامل بيروني نيز در اين معادله بسيار اثرگذار و غيرقابل چشم‌پوشي است. و در واقع بهبود معيارهاي عملكرد سازمان تامين اجتماعي، در گروي اراده كنشگران هر دو بخش دروني و بيروني است.
عوامل بيروني موثر بر عملكرد سازمان، نشأت گرفته از پارامترهايي هستند كه بيش از همه دولت و مجلس در خلق آن نقش دارند؛ مداخلات، مصوبات و قوانين سنجيده و نسجيده داراي اثرگذاري مثبت و منفي بسياري بر سازمان هستند؛ تا آنجا كه گاه برخي از اين موارد، پيامدهاي جبران‌ناپذيري براي سازمان دارند. كما اينكه شاهد اين بوده‌ايم كه در اين راستا چگونه رويكرد مثبت و مدبرانه دولت محترم فعلي، سازمان را از خارج شدن از مسير اصلي خود در راستاي كاركردها و ماموريت‌هاي ذاتي خود مصون نگه داشته است. از سوي ديگر برخي عوامل محيطي فرانهادي همچون وضعيت اشتغال، حركت رو به رشد سالمندي در كشور و تغييرات جمعيتي و مواردي از اين قبيل نيز مي‌توانند با خطرآفريني براي منابع و مصارف سازمان، چالش‌هاي مختلفي ازجمله چالش‌هاي مالي و بودجه‌اي ايجاد كنند.
در هر حال، نبايد از نقش موثر نهادهاي حاكميتي و به‌ويژه دولت و رويكرد آن در قبال تعهدات خود نسبت به سازمان، غفلت كرد؛ در اين راستا انتظار مي‌رود كه دولت محترم در جهت تمهيد سازوكارهاي اجرايي براي پرداخت تدريجي مطالبات معوق و نيز پرداخت سالانه تعهدات جاري ناشي از سهم خود در ارتباط با «بيمه مشاغل مشمول كمك دولت»، در چارچوب برنامه بودجه سالانه كشور، گام مستحكمي برداشته و سازمان را در مواجهه با چالش‌هاي پيش رو ياري كند.
اميد مي‌رود بتوانيم با عزم جدي مديران و كاركنان سازمان در ارتقاي معيارهاي عملكردي و همراهي دولت در انجام تعهدات خويش، ضمن ايفاي ماموريت‌هاي متعالي سازمان و خلق ارزش عمومي، آينده بهتري را در جهت توسعه پايدار كشور ترسيم كنيم.