برجام بايد منافع ملموسي براي مردم ايران داشته باشد

يك سال پيش در 20 جولاي 2015، شوراي امنيت سازمان ملل متحد در هفت هزار و چهارصد و هشتاد و هشتمين جلسه خود تصميم گرفت سنت جديدي در رابطه با ايران پايه‌گذاري كند. برنامه جامع اقدام مشترك نيمه جولاي سال گذشته ميان ايران و 1+5 به دست آمد و به عنوان ضميمه قطعنامه 2231 هم مورد تاييد شوراي امنيت قرار گرفت. قطعنامه‌اي كه كشور هدف آن براي نخستين‌بار در طول تاريخ شوراي امنيت در نگارش آن دست داشت و تيم ايران تا آنجا كه ممكن بود در جدال با اعضاي دايم شوراي امنيت جنگيد تا ادبيات بندهاي قطعنامه را آرام‌تر از قبل كند و هم از تعداد بندهاي لازم‌الاجرا بكاهد. بان كي مون دبيركل سازمان ملل 10 روز گذشته را سرگرم تهيه نخستين گزارش شش ماهه در خصوص اجراي برجام و قطعنامه 2231 بوده است. سرگرمي بسيار پرحاشيه. نتيجه اين تلاش‌ها در نخستين گزارش شش ماهه چندان مثبت و سازنده نبود. بان كي مون در اين گزارش 19 صفحه‌اي نه به اصول پايبند بود و نه در فروع رعايت انصاف و بي‌طرفي را كرد. اين گزارش هم مورد اعتراض ايران قرار گرفت و هم صداي انتقادهاي روسيه را به دليل عدم توجه به اصل همه‌جانبه‌گرايي بلند كرد. امريكايي‌ها نيز از آن سوي بام اعتراض كردند و البته اعتراض آنها به انعكاس بندهاي مربوط به عدم برخورداري ايران از فضاي پساتحريم مربوط بود. پيش از انتشار آن گزارش هم، ايران به طرق مختلف با آگاهي از پيش‌نويس اين گزارش مراتب اعتراض خود را اعلام كرده بود و محمد جواد ظريف هم در تماس‌هاي تلفني مكرر به بان كي مون هشدار داده بود. با اين وجود نخستين گزارش بان كي مون در مجموعه اسناد و مدارك سازمان ملل به ثبت رسيد و در آن وي شك و شبهه‌هايي را در خصوص فعاليت‌هاي موشكي ايران، سفر مقام‌هاي نظامي و امنيتي اين كشور به عراق، انتقال تسليحات از ايران به كشورهاي ديگر مطرح كرده بود. ادعاهايي كه براي هيچ كدام هم سندي ارايه نشد و تنها فضاسازي‌هاي منفي عليه ايران به حساب مي‌آمد. دو روز پس از آن گزارش جنجالي و اظهارنظرهاي جنجالي‌تر برخي اعضاي شوراي امنيت در جلسه ارايه اين گزارش، بان كي مون بيانيه كوتاهي به مناسبت سالروز تصويب قطعنامه 2231 منتشر كرد. بيانيه‌اي كه در آن دبيركل تمام تلاش خود را به كار گرفته تا از فضاي منفي
پيش آمده در نتيجه گزارش اخير خود فاصله بگيرد. نوعي توبه‌نامه براي مردي كه تا كمتر از شش ماه ديگر بايد با كرسي دبيركلي سازمان ملل خداحافطي كند و البته كه در چندماه آخر هم سابقه خوبي از خود به جا نگذاشته است. بان كي مون را شايد تاريخ وابسته‌ترين و غيرمستقل‌ترين دبيركل خود بداند كه هيچگاه نتوانست تصميم‌هاي خود را با حداقلي از بازي‌هاي سياسي همراه كند. تازه‌ترين بيانيه دبيركل اما متعهدتر به اصولي است كه بايد در گزارش شش ماهه نخست اجراي برجام هم رعايت مي‌شد. بان كي مون در اين بيانيه تمركز را بر نگاه مثبت گذاشته است و از طرفين حاضر در برجام خواسته است كه به تعهدهاي خود پايبند باشند. متن اين بيانيه به شرح زير است:
«يك سال پيش، شوراي امنيت، قطعنامه 2231 (2015) را به تصويب درآورد كه طبق آن برنامه جامع اقدام مشترك كه به توافق گروه 1+5 و ايران رسيده بود را تاييد كرد. من به شوراي امنيت و امضاكنندگان برجام در اولين سال اين دستاورد تاريخي تبريك مي‌گويم. برجام يك پيروزي ديپلماسي براي حل و جلوگيري از تقابل بود و همچنين هنجارهاي عدم اشاعه را تقويت كرد. من عزم و اراده‌اي كه تمامي طرفين از خود نشان دادند را تحسين مي‌كنم. اين توافق همراه با يك نظام راستي‌آزمايي قوي، به يكي از سخت‌ترين نظام‌هاي تحريمي شوراي امنيت پايان داد و به ايران فرصت تعامل بيشتر با جامعه بين‌الملل را داد. قطعنامه 2231 (2015)، يك تغيير اساسي در روابط ايران با شوراي امنيت به وجود آورد و يك برنامه زماني معين شده براي رفع موضوع هسته‌اي ايران از دستور كار شوراي امنيت سازمان ملل فراهم آورده است. من جمهوري اسلامي ايران را براي اجراي تعهدات هسته‌اي همان‌طور كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاييد كرده است، تحسين مي‌كنم. من همچنين گام‌هاي اتحاديه اروپا و امريكا را در تطابق با تعهدات مربوط به تحريم‌ها طبق برجام تحسين مي‌كنم. من از امضاكنندگان برجام مي‌خواهم تا به تعهدات مربوطه پايبند باشند و از اعضاي سازمان ملل مي‌خواهم از اجراي كامل و موثر اين توافق حمايت كنند. بسيار حايز اهميت است كه برجام به نفع تمامي اعضاي امضاكننده باشد و منفعت‌هاي ملموسي براي مردم ايران فراهم آورد. در اولين سال، من اطمينان دارم كه برجام بهترين شيوه براي تضمين ماهيت كاملا صلح‌آميز برنامه‌هسته‌اي ايران و پي بردن به آرزوهاي بزرگ مردم ايران است. من خواستار اجراي برجام و قطعنامه 2231 (2015) به شيوه‌اي كامل و بر اساس احترام و منفعت دوجانبه هستم كه اين امر همكاري بيشتر براي دستيابي به صلح و امنيت بين‌المللي را تسهيل مي‌بخشد.»
شفافيت و بي‌طرفي فراموش شده
«شفافيت؛ بي‌طرفي و استمرار مواضع بايد سرلوحه كار شوراي امنيت باشد اما متاسفانه شاهد آن هستيم كه اين اصول در موارد بسياري نقض شده است. شوراي امنيت در بررسي موضوعات عموما رويكردي گزينشي داشته؛ به صورت غيرشفاف عمل مي‌كند و به موضوعات فرعي بيش از حد مي‌پردازد در حالي كه به موضوعات مهم‌تر بي‌اعتناست.» اين جملات بخش‌هايي از سخنان غلامعلي خوشرو، سفير و نماينده دايم جمهوري اسلامي ايران در بحث عمومي شوراي امنيت پيرامون «روش‌هاي كاري شوراي امنيت» به نمايندگي از جنبش عدم تعهد است. خوشرو در ادامه سخنان خود توصيه‌هاي اعضاي جنبش عدم تعهد براي بهبود روش‌هاي كاري شوراي امنيت تعدادي را بيان كرد و مهم‌ترين آنها را به شرح زير برشمرد: اعضاي جنبش عدم تعهد همواره با استفاده ابزاري از شوراي امنيت براي پي‌جويي اهداف سياسي مخالفت كرده است. شورا بايد در اجراي وظايف خود بر اساس منشور ملل متحد؛ بي‌طرفانه؛ غيرگزينشي اقدام كرده و بر اساس منشور در مقابل اقدامات خود به خصوص در مقابل مجمع عمومي پاسخگو باشد و در مورد كار خود به صورت مستمر به مجمع عمومي گزارش دهد. شوراي امنيت نبايد در اموري كه تهديدي عليه صلح و امنيت بين‌المللي به شمار نمي‌آيد؛ دخالت كند و صرفا در چارچوب اختيارات واگذار شده به آن در منشور ملل متحد عمل كند چرا كه اين‌گونه دخالت‌ها نقض آشكار ماده 24 منشور ملل متحد است. در سال‌هاي اخير؛ شوراي امنيت در بسياري از وضعيت‌ها سريعا به فصل هفت منشور ملل متحد و صدور مجوز استفاده از زور روي آورده است در حالي كه در برخي وضعيت‌هاي ديگر سكوت و انفعال در پيش گرفته است. بر اساس منشور ملل متحد؛ توسل به فصل هفت منشور بايد به عنوان آخرين راه‌حل در دستور كار شورا قرار گيرد و پيش از آن لازم است كه از همه ظرفيت‌هاي فصول ششم و هشتم منشور در مورد حل و فصل مسالمت‌آميز اختلافات بين‌المللي و نيز امكانات سازمان‌هاي منطقه‌اي استفاده شده باشد. خوشرو در پايان با اشاره به آغاز روند انتخاب دبير كل جديد سازمان در سال 2016 بر مواضع جنبش عدم تعهد در اين مورد و به ويژه بر لزوم تقويت نقش محوري مجمع عمومي در انتخاب دبيركل جديد تاكيد كرد.