تكرار بگومگوهاي بي‌تاثير در روابط واشنگتن و آنكارا
سيامك كاكايي
پژوهشگر مسائل تركيه
تنها ساعاتي پس از كودتاي نافرجام روز جمعه نظاميان در تركيه، رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه به يك باره فتح‌الله گولن را طراح و عامل پشت پرده اين كودتا معرفي كرد. گولن يك رهبر مذهبي 75 ساله است كه از چند سال پيش و به دليل بروز اختلافات شديد با رييس‌جمهور كنوني تركيه، اين كشور را ترك كرد و در پنسيلوانياي امريكا ساكن شد. با وجود طرح اين ادعا از سوي اردوغان، گولن در نخستين ساعات، هر گونه ارتباط خود با كودتاچيان را تكذيب و كودتا در تركيه را محكوم كرد. با وجود آن تكذيب و رد ادعاي اردوغان توسط گولن، دولت تركيه همچنان نسبت به نظر پيشين خود مبني بر ارتباط كودتاچيان با گولن تاكيد دارد و در اين چارچوب، مقامات ترك از دولت باراك اوباما درخواست كرده است تا گولن را از امريكا اخراج و او را تحويل دولت تركيه بدهد. اين درخواست با واكنش تامل‌برانگيز دولت امريكا نسبت به اين مساله همراه شده است؛ به گونه‌اي كه جان كري، وزير امور خارجه امريكا در گفت‌وگويي اظهار داشت كه تركيه اگر اسنادي دال بر مشاركت فتح‌الله گولن در اين كودتا را دارد، بايد آن را در اختيار دولت امريكا قرار دهد تا بر اساس اين اسناد و مدارك، دولت اين كشور در خصوص ادامه حضور يا عدم حضور گولن در امريكا تصميم‌گيري كند. بايد دانست تصميم امريكا مبني بر عودت دادن يا عودت ندادن فتح‌الله گولن به تركيه چندان ساده نيست و در صورتي هم كه آنكارا اسنادي در اين باره به واشنگتن ارايه دهد، قطعا نوع نگاه و برداشت امريكا در برابر اين مدارك، تفسيرآميز خواهد بود و نارضايتي ترك‌ها را به هراه خواهد داشت. اين مساله با واكنش تند آنكارا و دلخوري مقامات ترك نسبت به مقامات امريكايي روبه‌رو شده و سبب شده تا بسياري اين گونه تحليل كنند كه روابط تركيه و امريكا در دوره پساكودتا به سردي گراييده خواهد شد. از طرفي، برخي رسانه‌ها و مقامات عالي تركيه پا را از اين مساله فراتر گذاشته‌اند و امريكا را متهم به تعلل در اعلام محكوميت كودتاچيان و اعلام همبستگي با دولت تركيه كرده‌اند. به ديگر سخن، اين جريان‌ها در تحليل‌هاي خود بيان كرده‌اند كه دولت امريكا از وقوع كودتا آگاه بوده و از سويي با كودتاچيان همكاري مي‌كرده است.
اين مساله موجب شد تا وزير امور خارجه امريكا واكنش شديدي نسبت به اين مساله داشته باشد و هرگونه رابطه با كودتاچيان را رد كند. او گفت كه واشنگتن اين مساله را با دقت پيگيري كرده و نسبت به آن ابراز نگراني كرده بود. از سوي ديگر، برخورد تند و خشن رجب طيب اردوغان و دولت تركيه با كودتاچيان و نيروهاي حامي فتح‌الله گولن و طرح برخي از مسائل چون بازگشت حكم اعدام موجب انتقادات تند مقامات امريكايي از دولت تركيه و دادن هشدارهايي به آنها شود؛ به گونه‌اي كه كري تركيه را به تعليق عضويتش در ناتو تهديد كرد و گفت كه اين مساله به هيچ‌وجه قابل پذيرش نيست. اين هشدارها در رسانه‌هاي تركيه بازتاب بسياري داشته است. باراك اوباما نيز در گفت‌وگوي تلفني‌اي كه با رجب طيب اردوغان داشت، ضمن حمايت از دولت تركيه، از مقامات اين كشور خواست از اعمالي كه به خشونت بيشتر يا بي‌ثباتي مي‌انجامد، بپرهيزند. با اين حال و برخلاف كساني كه فكر مي‌كنند كودتاي نافرجام اخير نظاميان در تركيه موجب خواهد شد تا واشنگتن و آنكارا از يكديگر دور شوند، بايد گفت كه اين بگومگوها و مجادلات لفظي در طول دو سال اخير ميان مقامات تركيه و امريكا در خصوص مسائل مختلفي همچون نظر دولت امريكا درباره نحوه رفتار دولت تركيه نسبت به مساله كردها يا مخالفت امريكا با ايجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال سوريه وجود داشته است و اين نوع مسائل نمي‌تواند به عامل مهم و مولفه‌اي موثر در ايجاد تنش جديد يا عميق‌تر شدن بحران روابط ميان طرفين منجر شود. به عبارت ديگر، با وجود آنكه درخواست تركيه مبني بر استرداد و عودت دادن فتح‌الله گولن از سوي واشنگتن به آنكارا يا مسائل حقوق بشري پس از كودتا موجب شده تا بار ديگر مجادلات ميان دو كشور بيش از پيش شود اما نمي‌تواند شكافي در روابط استراتژيك و ديرينه امريكا و تركيه ايجاد كند.
من اعتقاد دارم اين اختلاف‌نظرها و بگومگوها و آن سلسله حوادث در سطح باقي خواهند ماند و لطمه‌اي به نوع روابط سياسي، نظامي، اقتصادي و... ميان واشنگتن و آنكارا نخواهد زد و ريشه‌دار نخواهد شد و پيش‌بيني نمي‌شود همكاري‌هاي امريكا و تركيه در خصوص مسائل مختلف تحت‌الشعاع اين مسائل قرار بگيرد.