سفر ويژه زير ذره‌بين سعودي
وزير امورخارجه ايران در بيروت با مقام‌هاي احزاب متفاوت حاضر در دولت و پارلمان ديدار كرد
سارا معصومي
از كاخ بعبدا و ديدار با ميشل عون تا ديدار با سيدحسن نصرالله، دبيركل حزب‌الله لبنان در مكاني نامعلوم. رفت و آمد ميان ايران و لبنان اتفاق تازه‌اي نيست اما اين سنت كهن اين‌بار معناي ديگري دارد. بيروت پس از دو سال و نيم رييس‌جمهور تازه نفسي را به خود ديده است و مقام‌هاي تهران مي‌گويند مسير براي توسعه روابط سياسي و اقتصادي لبنان و ايران هموار شده است. ظريف در بيروت با همه ديدار كرد؛ از رييس‌جمهور تا نخست وزير فعلي و آتي. از وزير امور خارجه تا رييس مجلس و دبيركل حزب‌الله لبنان.
ميشل عون، مردي كه در نتيجه يك معادله پيچيده و استراتژي كه به نظر مي‌رسد تا اينجاي كار براي همه بازيگران در جامعه متنوع لبنان برد – برد به حساب مي‌آيد، به عنوان رييس‌جمهور دست يافته است، در نخستين روزهاي حضور در كاخ رياست‌جمهوري ميزبان مقام‌هايي از ايران و سوريه بود. هرچند كه تا به امروز رابطه ميان ايران و لبنان در سايه رابطه حسنه تهران با سيدحسن نصرالله قرار داشته است اما به نظر مي‌رسد كه با ورود نامزد مورد حمايت حزب‌الله به كاخ بعبدا اكنون تهران و بيروت مي‌توانند به رابطه‌اي عميق‌تر بينديشند. به گفته محمد جواد ظريف، دو دشمن اساسي در كمين ايران و لبنان هستند: تكفيري‌ها و اسراييلي‌ها. دو دشمني كه مي‌توانند عامل وحدت ميان دو كشور باشند.
تكيه دادن ميشل عون بر كرسي رياست‌جمهوري لبنان از همان ثانيه‌هاي نخست در رسانه‌هاي منطقه‌اي به برد ايران در برابر باخت سعودي تعبير شد. عون، گزينه مد نظر حزب‌الله لبنان بود و رابطه حسنه و راهبردي ميان ايران و حزب‌الله لبنان هم امري نيست كه بر كسي پوشيده باشد. با اين‌همه محمد جواد ظريف فارغ از هويت رييس‌جمهور لبنان، انتخاب وي را يك پيروزي و دستاورد بزرگ براي لبنان مي‌داند. ظريف در نشست خبري مشترك با همتاي لبناني خود تاكيد كرد كه تهران از ميزباني ميشل عون استقبال مي‌كند و گريزي هم در اين نشست خبري به سعودي‌ها زد و ابراز اميدواري كرد كه سعودي‌ها سياست‌هاي كوته‌نظرانه خود را هر چه زودتر كنار بگذارند تا با خطر تكفيري كه همه را هدف قرار داده، بهتر مقابله شود. «اين اراده لبناني‌ها بود كه منجر به انتخاب رييس‌جمهور در اين كشور شد.» اين عبارتي است كه جبران باسيل، وزير امور خارجه لبنان در نشست خبري با همتاي ايراني خود به آن اشاره كرد. وي همچنين خواهان ارتقاي رابطه اقتصادي ايران و لبنان شد و تاكيد كرد كه سفر وزير امور خارجه ايران به بيروت پس از خروج اين كشور از بحران رياست‌جمهوري بسيار مهم است و سفري ويژه به حساب مي‌آيد.
ديدار با سيد حسن نصرالله
«من به افق همكاري‌هاي دو كشور بسيار خوشبين بوده و اعتقاد دارم كه اين همكاري‌ها به نفع صلح و ثبات در منطقه بوده و عليه هيچ كس نيست.» شاه‌بيت سخنان ظريف در بيروت براي عده‌اي كه نگران رويكرد دولت آتي در لبنان هستند، همين بود. ظريف در تمام ديدارهاي خود در پايتخت عروس خاورميانه تاكيد كرد كه ايران در هيچ رابطه دوجانبه‌اي، حذف عضو سومي از اين منطقه را نشانه نگرفته است بلكه به دنبال رابطه‌اي سالم مبتني بر تمركز بر تفاهم‌ها براي به حداقل رساندن اختلاف‌هاست. عصر روز دوشنبه، محمدجواد ظريف مهمان سيدحسن نصرالله بود. هرچند كه خبر اين ديدار صبح روز سه شنبه منتشر شد. دبيركل حزب‌الله لبنان و وزير خارجه ايران در اين ديدار آخرين تحولات منطقه و لبنان را بررسي كردند اما جزييات بيشتري از اين ديدار منتشر نشد. برنامه‌هاي صبح سه‌شنبه ظريف نيز با سخنراني در جمع ديپلمات‌ها و مسوولان نهادهاي ايراني مستقر در لبنان و شركت در همايش اقتصادي مشترك دو كشور و همچنين سخنراني در جمع رهبران گروه‌هاي مقاومت فلسطيني در لبنان آغاز شد.
فلسطين همچنان مساله اصلي است
وزير امور خارجه ايران پس از توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5، تلاش جامع خود را براي عادي‌سازي رابطه سياسي و اقتصادي كشورهاي متفاوت از بلوك‌هاي مختلف با ايران آغاز كرده است. ظريف اين‌بار نيز از لبنان به روماني، چك و اسلواكي مي‌رود. وي در جمع ديپلمات‌ها و مسوولان نهادهاي ايراني در بيروت با بيان اين نكته كه مردم مظلوم يمن و سوريه تاوان بازي مخرب سياسي برخي كشورهاي عصباني در منطقه را مي‌پردازند، گفت: همواره گفته‌ايم برجام براي ايران قدرت نيافريد بلكه موانع مهار قدرت ايران را كنار زد؛ از همين رو عده‌اي از كشورها از اين وضعيت جديد نگران و عصباني‌هستند.
عصبانيتي كه ظريف از آن سخن گفت تا بدانجا در سه سال اخير و به خصوص يك سال گذشته از عمر برجام پيش رفته است كه مساله فلسطين به اولويت چندم كشورهاي اسلامي تبديل شده است. در اجلاس‌هاي متعدد سازمان همكاري‌هاي اسلامي ديگر اسمي از فلسطين و غصب‌هاي رژيم صهيونيستي به ميان نمي‌آيد اما همه جا با دليل و بي‌دليل به نقش‌هاي منطقه‌اي ايران اشاره مي‌شود. ظريف در دومين و آخرين روز حضور در بيروت در نشستي با حضور رهبران گروه‌هاي مقاومت فلسطيني در لبنان شركت كرد. هرچند كه برخي از رهبران جنبش‌هاي متفاوت فلسطيني در چندسال اخير محور مقاومت را به منافع زودگذر ترجيح داده بودند اما جمهوري اسلامي ايران، آرمان آزادي فلسطين را با هيچ بلوك‌بندي موقتي معاوضه نكرده است و برهمين اساس است كه ظريف در بيروت نيز با صداي رسا مي‌گويد: موضوع فلسطين همچنان مساله اصلي جهان اسلام است. فلسطين محور اصلي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران است و اين سياست توسط مسوولان جمهوري اسلامي ايران با جديت دنبال مي‌شود. رژيم صهيونيستي با در اختيار داشتن حداقل 200 كلاهك هسته‌اي مهم‌ترين خطر براي نظام بين‌المللي است. اين رژيم با اعمال سياست‌هاي تجاوزكارانه و با نقض تمام مقررات بين‌المللي، خطر‌ناك‌ترين دشمن حقوق بشر است.
وزير امور خارجه با تاكيد بر اينكه رژيم صهيونيستي در شرارت در جهان هيچ رقيبي ندارد، گفت: بزرگ‌ترين عامل تاسف‌بار اين است عده‌اي در جهان اسلام تلاش مي‌كنند اين خطر را كمرنگ كنند و خطرات كاذب را جايگزين آن كنند. تروريسم در منطقه ما آتش و خون به پا كرده است. جالب اينجاست كه تروريست‌هاي تكفيري هيچ خطر و تهديدي عليه رژيم اسراييل نداشتند.
فاجعه انساني در يمن و سوريه بايد با آتش‌بس فوري و رساندن كمك‌هاي بشردوستانه به همه مردم سوريه و يمن و رسيدن به راه‌حل سياسي پايان يابد. اين راهكاري است كه ظريف در چند سال گذشته از بحران سوريه بارها و بارها تكرار كرده است و همچنان هم سرفصل سخنان وي در هر محفلي است.
ديدار بي‌سابقه با سعد حريري
لبنان روزهاي ايستادن در حد فاصل رفت و آمد دو نخست‌وزير را تجربه مي‌كند. وزير امور خارجه ايران با هر دوي اين مقامات ديدار كرد. ابتدا ديدار با «تمام سلام» نخست‌وزير فعلي رقم خورد كه در آن دو طرف در خصوص ابعاد متفاوت روابط دوجانبه و همچنين پرونده‌هاي منطقه‌اي رايزني كردند و سپس نوبت به ديدار با سعد حريري رسيد كه از سوي ميشل عون به عنوان مسوول تشكيل كابينه جديد لبنان معرفي شده است. ديدار با سعد حريري در حالي انجام شد كه وي از چهره‌هاي بسيار نزديك به عربستان سعودي به شمار مي‌رود و در اين سال‌ها بارها سخنان تند و تيزي در خصوص حزب‌الله لبنان و ارتباط آن با ايران به زبان آورده است. حريري يك روز پيش از ديدار با محمدجواد ظريف نشستي با سفراي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس در بيروت داشت. وي در اين ديدار بر هويت عربي لبنان تاكيد كرده بود و خواهان احياي تمام و كمال رابطه لبنان با كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس شده بود. اين ابراز علاقه در حالي صورت گرفته است كه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس رابطه بسيار پرتنشي را با حزب‌الله لبنان تجربه كرده‌اند و عربستان در بسياري از موارد در بيانيه‌هاي اين شورا يا با حمايت اين شورا در بيانيه‌هاي سازمان همكاري‌هاي اسلامي از حزب‌الله لبنان با تلخي ياد كرده است.
تلاش حريري براي كاستن از اضطراب سعودي
سفر ظريف به بيروت با تحليل‌هاي متفاوتي روبه رو شده است. برخي در لبنان از آن استقبال كرده‌اند و برخي رسانه‌هاي طرفدار سعودي زنگ خطرها را به صدا درآورده‌اند. ديلي استار از رسانه‌هاي فعال در لبنان در اين خصوص مي‌نويسد: وزير امور خارجه ايران و فرستاده ويژه رييس‌جمهور سوريه، گوي سبقت براي حضور در لبنان را در سايه رييس‌جمهور جديد از ساير رقباي منطقه‌اي ربودند. به نظر مي‌رسد كه حضور دو مقام ايراني و سوري را مي‌توان تلاشي براي نقش متفاوت ايران و سوريه در لبنان از اين پس دانست. شايد به همين دليل بود كه سعد حريري درست يك روز پيش از اين ديدارها سفراي كشورهاي عضو شوراي همكاري را به حضور خواند تا در وزن‌كشي قدرت، عربستان چندان از ايران دور نماند. عربستان به حق احساس مي‌كند كه نفوذ ايران در منطقه هر روز پررنگ‌تر از ديروز مي‌شود و آخرين زنگ خطر هم در بيروت به صدا درآمده است. سعد حريري در جمع اين سفرا و كاردارها گفت: با توجه به اينكه آقاي ميشل عون، كرسي رياست‌جمهوري را در اختيار گرفته‌اند و دولت جديد هم به زودي شكل خواهد گرفت، اين فرصتي است براي تاكيد بر هويت عربي لبنان و تاكيد بر اين مساله كه لبنان مي‌خواهد رابطه خود با برادرانش در كشورهاي عضو شوراي همكاري را توسعه ببخشد. لبناني‌ها همه از سخنان ميشل عون در روز مراسم تحليف رياست‌جمهوري استقبال كردند. در آن سخنراني وي بر لزوم تقويت پيوندهاي لبنان با كشورهاي عربي تاكيد كرده بود.
رابطه لبنان با عربستان سعودي و ديگر كشورهاي عضو شوراي همكاري از فوريه گذشته بسيار متشنج شده است. از زماني كه رياض، كمك‌هاي مالي چهار ميليارد دلاري به ارتش و پليس اين كشور را متوقف كرد و از شهروندان خود نيز خواست كه به لبنان سفر نكنند. وي دليل اين رفتارها را هم مواضع خصومت‌آميز حزب‌الله لبنان و ايران نسبت به سعودي خوانده بود. كشورهاي شوراي همكاري و اتحاديه عرب نيز در همين سال جاري، حزب‌الله را در ليست گروه‌هاي تروريستي خود قرار دادند. حريري كه از سوي عون موظف به تشكيل كابينه شده، قرار است تا كابينه 30 نفره‌اي را تشكيل دهد كه در آن منافع تمام گروه‌هاي سياسي فعال در لبنان تامين شود. اقدامي كه با توجه به روحيه‌ها و سوابق حريري اندكي سخت به نظر مي‌رسد. در حالي كه گفته مي‌شود حريري ظرف مدت سه تا چهار هفته بايد اعضاي كابينه خود را معرفي كند اما برخي از اعضاي پارلمان مي‌گويند كه بهتر است وي با دقت و طمانينه كار تعيين چهره‌ها را پيش ببرد و عجله‌اي در اين مسير نداشته باشد. وليد جنبلاط از اعضاي پارلمان لبنان روز دوشنبه در حساب توييتري خود نوشت كه بهتر است پاي رقابت‌هاي سياسي به تعيين افراد كابينه كشيده نشود. جنبلاط در يك توييت ديگر تاكيد كرده بود كه عربستان سعودي با وجود همه تنش‌هاي اخير ميان دو كشور همچنان متمايل به حضور فعال در لبنان است و كابينه نمي‌تواند و نبايد با غيبت گروه‌هاي شيعه سياسي مانند جنبش امل و حزب‌الله تشكيل شود.
آنچه كه در رسانه‌هاي لبناني بازتاب پررنگي داشته هيات اقتصادي 30 نفره همراه ظريف بوده است و برخي از آنها تاكيد كرده‌اند كه ايران تلاش مي‌كند رابطه با سيزدهمين رييس‌جمهور لبنان را در ابعاد متفاوت بسط و گسترش دهد. ساعتي پيش از آغاز ديدارهاي ظريف در بيروت هم، فرستاده ويژه بشار اسد در ديدار با ميشل عون هم به وي تبريك گفت و هم خواهان گسترش رابطه ميان دو كشور در سايه دولت جديد در لبنان شده است. با توجه به نقشي كه ايران در پرونده سوريه بر عهده دارد و تبعات اين بحران كه به لبنان هم از حيث امنيتي و هم تعداد مهاجران كشيده شده است، مي‌توان انتظار داشت كه در صورت تشكيل كابينه‌اي معقول دو كشور بتوانند همكاري‌هاي وسيعي را تجربه كنند.