مديركل دفتر آموزش سازمان حفاظت محيط زيست به «اعتماد» گفت
مدارس طبيعت؛ جايي براي
ياد دادن زندگي به كودكان
غزل حضرتي
چند كودك با چشم بند، در حال لمس تنه درختي كهنسال‌اند، دختركي خندان خرگوشي را در آغوش گرفته و پسربچه‌اي با كمك طناب آويزان از درخت، در حال بالا رفتن از آن است و چشمانش نشان از فتح قله‌اي بلند مي‌دهد. اين تصاويري از مدرسه طبيعت است، مدرسه‌اي كه نشاني از نيمكت و دفتر و مداد در آن نيست. معلمي در كار نيست و بچه‌ها در دل طبيعت، در حال تجربه زندگي‌اند. پاي مدارس طبيعت، كمتر از 3 سال است به ايران باز شده. «كاوي كنج»، نخستين مدرسه طبيعت در مشهد بود كه ساخته شد و به تبع آن، مدارس در شهرهاي ديگر ساخته شدند تا كودكان بتوانند به دور از فضاهاي مكعب شكل مدرسه و خانه‌هاي‌شان، چند ساعتي را در طبيعت جاندار بچرخند، لمس كنند و ياد بگيرند.
مدارس طبيعت جدا از آموزش‌هاي محيط زيستي در مدرسه‌هاي عادي‌اند كه تا امروز تعدادشان به 106 هزار مدرسه رسيده است. اين مدارس پاي درخت و در ميان مزرعه تشكيل مي‌شوند، كنار لانه پرندگان و همجوار حيوانات اهلي، قرار است محلي باشند براي تخليه هيجانات كودكان و نوجوانان و ياد دادن اصول محيط زيستي و سبكي متفاوت در زندگي. محمد درويش، مديركل دفتر آموزش و مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست، از پيشگامان اجرا و پيگيري اين طرح است. او در گفت‌وگو با «اعتماد»، از گسترش كمي و كيفي اين مدارس و لزوم پرداختن به آموزش‌ها در كودكي و نوجواني مي‌گويد.
مدارس طبيعت كه از اقدامات دولت فعلي محسوب مي‌شود، با چه انگيزه‌اي آغاز به كار كرد؟
مدارس طبيعت در واقع پس از تفاهمنامه‌اي كه با وزارت آموزش‌وپرورش در اسفندماه 92 داشتيم و منجر به توليد محتوايي به نام منشور مدارس جم يا مدارس جامع محيط زيستي شد، ايجاد شد. سازمان حفاظت محيط زيست بسته‌اي را براي كودكان و نوجوانان سن 3 تا 18 سال طراحي كرد كه خروجي اين بسته در مقطع ديپلم، فارغ‌التحصيلاني خواهند بود كه هم مي‌توانند مشكلات معيشتي خود را حل كنند و هم تامين نيازهاي معيشتي شان منجر به تخريب غيرقابل جبران محيط زيست نشود.
در حال حاضر اين مدارس در چه مقطعي به كودكان و نوجوانان آموزش مي‌دهد؟
در مقطع اول، سازمان محيط زيست با هماهنگي‌اي كه با دانشگاه علوم بهزيستي و سازمان بهزيستي كشور انجام داده، كودكان 3 تا 12 سال را در قالب مدارس طبيعت، نكات آموزشي تربيتي را در قالب مكتب مدارس طبيعت كه در دنيا به عنوان nature school از آنان ياد مي‌شود آموزش مي‌دهد.
چند مدرسه طبيعت در كشور احداث شده؟
در حال حاضر در كرمانشاه، همدان، آذربايجان شرقي، گيلان، گلستان، مازندران، خراسان شمالي و جنوبي، اصفهان، فارس و تهران اين مدارس در حال كار هستند. در استان تهران سه مدرسه ثابت در گيلاوند، لواسان و باغ پرندگان است، دو مدرسه ديگر هم قرار است در پارك طبيعت پرديسان و محل استاديوم آزادي با همكاري وزارت ورزش تاسيس شود. يك مدرسه سيار هم هست كه بچه‌ها را هر هفته به پل طبيعت و اطراف آن مي‌برد. نخستين مدرسه طبيعت در ديماه 93 در مشهد با نام «كاوي كنج» افتتاح شد كه نزديك به دو سال از آن مي‌گذرد. در سال اول تاسيس مدارس طبيعت، شاهد بازگشايي 7 مدرسه طبيعت ديگر بوديم. هفته پيش بيست‌ونهمين مدرسه طبيعت را بازگشايي كرديم. مي‌شود گفت در سال دوم، شاهد افزايش 21 مدرسه بوديم. پيش بيني ما اين است كه در مقطع 5 ساله تعداد اين مدارس به هزار عدد برسد و در ده سال آينده به ده هزار عدد افزايش يابد. اين ده هزار مدرسه طبيعت دستكم مي‌تواند 70 تا 80 هزار دانش‌آموز را سرويس دهد؛ با توجه به اينكه براي هر 5 نفر دانش‌آموز يك تسهيل‌گر لازم است كه مي‌تواند سهم بزرگي در بازار اشتغال علاقه‌مندان به محيط زيست و دانشجويان و فارغ‌التحصيلان داشته باشد و براي‌شان اشتغال پايدار يا سبز ايجاد كند.
در اين سه سال كه از تاسيس اين مدارس مي‌گذرد، چه نتايج مثبتي به بار آمده؟
خروجي‌هايي كه از اين مدارس گرفتيم نشان مي‌دهد درصد بيش فعالي دانش‌آموزان كاهش يافته، ضريب يادگيري‌شان زياد شده، حتي كودكاني كه مبتلا به اوتيسم بودند در اين مدارس نشانه‌هايي از بهبود بروز دادند. اين مدارس زنگ ندارند، ديوار ندارند، آموزش مستقيم و معلم ندارند، بچه‌ها با لمس طبيعت به خوبي آن را تجربه مي‌كنند، خلاقيت‌شان رشد مي‌كند و اعتمادبه‌نفس پيدا مي‌كنند. هيچ رقابت و مقايسه‌اي وجود ندارد، بچه‌ها اين مجال را پيدا مي‌كنند خاك را لمس كنند، آب بازي و گل بازي كنند، خاطره خوشي از طبيعت براي‌شان بماند. بچه‌هايي كه اين‌گونه رشد كنند، عاشق سرزمين‌شان مي‌شوند، اين افراد در بزرگسالي هيچ‌وقت شيشه خودروي‌شان را براي ريختن زباله پايين نمي‌آورند، اين افراد هرگز در برابر رخداد آتش سوزي جنگل‌ها بي‌تفاوت نمي‌مانند، هرگز به سمت حيات وحش‌شان به بهانه تفريح شليك نمي‌كنند. اين افراد مي‌توانند براي هموطنان خود و همه ساكنان كره زمين الگو باشند.
بچه‌ها چند روز در هفته به اين مدارس مي‌روند؟
فعلا اين‌طور است كه بچه‌هاي زير 7 سال تمام‌وقت مي‌توانند در اين مدارس ثبت‌نام كنند و حضور داشته باشند. بعد از 7 سال در قالب اردوهاي آموزشي با مدارس قرارداد مي‌بندند تا مدارس به جاي اردوي آموزشي، بچه‌ها را به اين مدارس ببرند. فعلا سهم نيم روز در هفته‌اي براي مدارس ايجاد شده. تا الان استقبال خيلي زياد بوده، آنقدر كه تا چند ماه مدارس طبيعت ما مشتري دارند و ظرفيت شان تكميل است.
چه چيزهايي در اين مدارس به بچه‌ها آموزش مي‌دهند؟
آموزش‌هايي كه داده مي‌شود كاملا غير مستقيم است. لازم است بچه‌ها خودشان كشف كنند، آنقدر بپرسند و كلنجار بروند تا به پاسخ پرسش‌هاي‌شان برسند. يكي از تمرينات‌شان اين است كه با چند تكه چوب، جعبه بسازند، يك روز پخت مربا دارند، يك روز رب درست مي‌كنند. از نزديك شاهد زندگي و بزرگ شدن حيوانات اهلي و پرندگان هستند. يك روز با هم كنار جوي آب مسابقه مي‌دهند و سعي مي‌كنند كارهاي گروهي و بازي‌هاي فكري كه هم لذتبخش باشد و هم هوش هيجاني شان را ارتقا دهد، انجام دهند. در كنار اين بازي‌ها، جدول ضرب و حروف الفبا را با ملودي و موسيقي فرا مي‌گيرند. ما چندتا مدرسه داريم كه اوليا خواستند بچه‌هاي‌شان تمام وقت در اين مدارس باشند و فقط موقع امتحان‌ها به مدارس رسمي آموزش و پرورش بروند و امتحان بدهند. اين بچه‌ها هميشه جزو بهترين بچه‌هاي مدارس عادي بودند كه با بالاترين معدل قبول شدند. ادعاي سازمان اين است كه مي‌توانيم مقطع ابتدايي اول و دوم را با همين روش پياده كنيم. كاري كه در سوئد، فنلاند، نروژ، بخش‌هايي از ايالات متحده امريكا، ژاپن، كره جنوبي، مالزي و سنگاپور دارد اتفاق مي‌افتد، اما هنوز بدنه محافظه‌كار و سنتي آموزش‌وپرورش زير بار اين قضيه نرفته است.
احداث اين مدارس ويژگي مكاني خاصي دارد؟
مكان مدارس بايد تا جايي كه امكان دارد شبيه طبيعت باشد. از همان پستي بلندي‌ها برخوردار باشد، نظم خاصي نداشته باشد، دستكم دو هكتار وسعت داشته باشد. با سازمان جنگل‌ها به تفاهمي رسيديم كه بخشنامه‌اش هم به زودي به ادارات كل ابلاغ مي‌شود تا با صلاحديد و تاييد سازمان محيط زيست به داوطلباني كه مي‌خواهند مدارس طبيعت تاسيس كنند، زمين واگذار كند. در بعضي شهرها شهرداري‌ها هم وارد شدند. داريم با بعضي از بانك‌ها رايزني مي‌كنيم تا 50 ميليون تومان وام قرض‌الحسنه به تسهيلگران تازه كار پرداخت كنيم.
در اين مدارس كتاب خاصي براي آموزش به بچه‌ها داده مي‌شود؟
حرف و هدف ما اين است كه بچه‌ها تا قبل از 9سالگي تمام آموزش‌هاي‌شان غيركتابي باشد و با دست و لمس ياد بگيرند. اما كتاب‌هايي به عنوان درسنامه مدارس طبيعت در اختيار تسهيلگران قرار داده مي‌شود كه مهم‌ترينش «مدرسه و طبيعت» استاد وهاب‌زاده است؛ حاصل تجربيات بين‌المللي است كه تدوين و ترجمه شده.
براي گسترش اين مدارس نياز به همكاري چه سازمان‌ها و نهادهايي است؟
در حال حاضر اين طرح با پيگيري دفتر آموزش و مشاركت‌هاي مردمي سازمان محيط زيست در حال كار است، اما بار اصلي آن روي دوش ان جي اوها و استاد وهاب‌زاده است. سازمان جنگل‌ها، بهزيستي و شهرداري‌ها و وزارت ورزش هم همكارند، اما اميدوارم وزارت آموزش‌وپرورش، مجلس، مجمع تشخيص مصلحت و دولت همان‌طور كه از مدارس غيرانتفاعي حمايت كردند، از مدارس طبيعت هم حمايت كنند. ما فكر مي‌كنيم راه نجات طبيعت ايران، راه گريز از وضعيتي كه از آن به عنوان ونداليسم ياد مي‌شود و بي‌تفاوتي‌اي كه امروز در نسل‌مان مي‌بينيم در گسترش اين مدارس است.