قاسم محبعلي، مديركل اسبق خاورميانه وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با «اعتماد»:
موقعيت ايران و روسيه براي مذاكرات صلح بهتر و قوي‌تر شده است
محمدابراهيم ترقي‌نژاد
درخصوص آخرين وضعيت سوريه با قاسم محبعلي، مديركل اسبق خاورميانه وزارت امور خارجه گفت‌وگويي داشته‌ايم كه مشروح آن را مي‌خوانيد.
فضاي بين‌المللي با بازپس‌گيري تقريبا كامل شهر حلب، تا چه اندازه براي آغاز مذاكرات صلح آماده است؟
تحول صورت گرفته در حلب و بازپس‌گيري اين شهر از سوي ارتش سوريه و حاميان او تغيير بزرگي به نفع دولت بشار اسد و متحدانش است. به عبارت ديگر، بازپس‌گيري حلب را مي‌توان نقطه‌عطفي در پنج سال اخير درخصوص بحران سوريه قلمداد كرد اما اينكه فرض كنيم با بازپس‌گيري حلب، بحران در سوريه رو به اتمام است و بحران حل خواهد شد، اين تصور اشتباهي است، زيرا هنوز مسائل باقي مانده زيادي وجود دارد. با اين وجود، طرف‌هايي همچون روسيه، ايران و سوريه اگر وارد مذاكرات سياسي شوند، نسبت به گذشته و در مقابل طرف روبه‌رو، از موقعيت بهتر و قوي‌تري براي انجام مذاكره برخوردار هستند. مشكلي كه در اين راستا وجود دارد، آن است كه امريكا در حال نقل و انتقال قدرت است و دولت اين كشور به كلي نسبت به دولت قبل تغيير خواهد يافت. در چنين شرايطي، بعيد است تا طرف امريكايي بخواهد وارد بحث جدي براي حل و فصل بحران شود لذا ممكن است آنها با اين شرايط كنار بيايند و تصميم‌گيري نهايي را به دولت بعدي واگذار كنند.
در شرايط كنوني بازيگران منطقه نسبت به پيشنهاد آغاز مذاكرات صلح چه واكنشي خواهند داشت؟
من برگزاري مذاكرات صلح را در شرايط كنوني بعيد مي‌دانم، چون يك طرف اصلي در اين ماجرا يعني امريكا در موقعيتي نيست كه بخواهد در اين‌باره تصميم‌گيري كند. بازيگران ديگر نيز متناسب با شرايط تصميم‌گيري مي‌كنند كه به دنبال آتش‌بس باشند، يا تداوم درگيري. تحول ايجاد شده در حلب خبر خوبي براي آن نبود. در شرايط كنوني تركيه تلاش مي‌كند تا وارد ميانجيگري شود تا بتواند نيروهايش را در سوريه حفظ كند. بازيگران ديگر نيز مانند عربستان سعي مي‌كند تا نيروهايش از هم نپاشند. من فكر مي‌كنم اين دو بازيگر نيز منتظر انتقال قدرت در امريكا هستند تا ببينند دولت آتي امريكا پس از استقرار چه تصميمي مي‌گيرد و مناسبات ميان مسكو و واشنگتن به چه سمت و سويي خواهد رفت.
گفتيد بازپس‌گيري حلب همه داستان نيست. مسائل باقي مانده اصلي، چه اموري هستند؟
هنوز بخش بزرگي از سوريه در اختيار مخالفان بشار اسد است. آنها در حومه دمشق، حومه حلب، حومه حما، حومه حمص، درعا، شرق سوريه و ديرالزور حضور دارند. در شمال سوريه، تركيه بخشي از خاك سوريه را به تصرف خود در آورده است. استان ادلب به صورت كامل در اختيار مخالفان بشار اسد است. در اطراف لاذقيه و به صورت مشخص در ارتفاعات و حومه آن همچنان مخالفان دولت نقش‌آفرين هستند. اين مسائل موجب مي‌شود تا بگوييم بازپس‌گيري حلب، به معناي پايان جنگ نيست. در ضمن، هنوز اختلافات درخصوص مسائل سياسي باقي است. وضعيت دولت سوريه با بازپس‌گيري حلب بهبود يافته و توانسته است اين شهر را از چنگال مخالفانش خارج كند ولي اگر راه‌حلي سياسي براي بحران سوريه پيدا نشود، اين شرايط در سوريه ادامه مي‌يابد. امريكايي‌ها در عراق و روس‌ها در افغانستان آمدند و توانستند نظام سياسي اين كشورها را تغيير دهند ولي چون راه‌حلي سياسي براي اين كشورها پيدا نشد، بحران در اين كشورها نيز پايان نيافته است. در سوريه هم اگر راه‌حلي سياسي ميان دولت و مخالفان پيدا نشود، شرايط كنوني ادامه خواهد يافت.
در صورتي كه مذاكرات صلح سوريه آغاز شود، تفاوت مذاكرات صلح قبل و بعد از آزادسازي حلب چيست؟
طبيعي است در اين شرايط بحث انتقال قدرت و بركناري بشار اسد ديگر موضوعيتي نخواهد داشت. اين طرف، دست بالايي را خواهد داشت و اگر با راه‌حل سياسي وارد ميز مذاكره شود، مي‌تواند امتياز بهتر و بيشتري را بگيرد چون حلب مي‌توانست پايتخت دوم باشد و اكنون اين شرايط براي مخالفان از دست رفته است.
اخباري منتشر شده است كه به زودي نشست سه‌جانبه ميان ايران، روسيه و تركيه برگزار خواهد شد. اين سه بازيگر كليدي در سوريه چه توافقاتي را مي‌توانند با يكديگر اتخاذ كنند؟
تركيه در شرايط كنوني تمام تلاشش بر حفظ نيروهايش است و مي‌خواهد آنها بيش از پيش ضربه نخورند. در صورتي كه اين نشست برگزار شود، مباحثي همچون نقل و انتقال گروه‌هاي معارض به مناطق ديگر، كمك‌رساني، آوارگان و همچنين چگونگي اجراي آتش‌بس محور گفت‌وگوها ميان طرفين خواهد بود. البته ايران، روسيه و تركيه تنها بازيگران سوريه نيستند و نمي‌توانند براي تمام سوريه تصميم‌گيري كنند و به اين دليل، تصميمات آنها بيشتر درخصوص مسائل ميداني در شمال سوريه خواهد بود.
سوريه مهم‌ترين اختلاف ايران و تركيه در سال‌هاي گذشته بوده است و اكنون به نظر مي‌رسد روس‌ها مياندار حل مناقشه ميان تهران و آنكارا هستند. فكر مي‌كنيد مسكو در اين شرايط چقدر بتواند موفقيت‌آميز عمل كند؟
طبيعي است كه روسيه بخواهد موفقيت‌هايش را در سوريه افزايش دهد و از طرفي نمي‌خواهد با تركيه و اسراييل هم در آنجا به مشكل بربخورد. در چنين شرايطي، روس‌ها تلاش خواهند كرد تا همگرايي ميان ايران و تركيه را بيشتر كنند. از طرفي، مساله اصلي براي ترك‌ها در سوريه، مساله كردي و جلوگيري از تشكيل قدرت كردي در شمال سوريه است و در اين باره با ايران اشتراك‌نظر دارند. رايزني‌هاي‌شان نيز با ايران بيشتر در اين‌باره است ولي در ساير مسائل، آنها بيش از هر چيز منتظر گذشت زمان و انتظار درباره رويكرد آتي دولت امريكا هستند.
در شرايط كنوني تا چه اندازه احتمال سقوط مجدد حلب وجود دارد؟
بخش مهم از عدم سقوط يك شهر به همراهي مردم با دولت بازمي‌گردد. ممكن است كه ارتش سوريه با توان نظامي يك شهر را از دست مخالفان خود دربياورد ولي معلوم نيست كه بتواند مردم آن شهر را هم حفظ كند. بخش مهمي از حفظ يا سقوط حلب نيز بستگي به اين دارد كه تا چه اندازه دولت بتواند مردم را همراه خود سازد و نظر آنها را تامين كند. به همين خاطر ممكن است فراز و نشيب در سوريه ادامه داشته باشد.
ادامه در صفحه15