شورشيان نشست آستانه را بايكوت كردند
انتخابي ميان آب و آتش‌بس
ميثم سليماني
در حالي كه اين اميدواري به وجود آمد با شروع آتش‌بس از هفته گذشته در سوريه و تعيين زمان براي مذاكرات سوري- سوري در نيمه دوم ماه جاري ميلادي، روزنه‌اي براي حل بحران شش ساله سوريه ايجاد شود، اما روز گذشته خبرهايي مبني بر احتمال پايان آتش‌بس و بايكوت مذاكرات آستانه توسط مخالفان دولت موجب شده تا يك‌بار ديگر اميدها براي پايان بحران سوريه كمرنگ شود. گروه‌هاي شورشي مخالف دولت سوريه روز گذشته رسما اعلام كردند فرآيند آماده‌سازي براي مذاكرات صلح سوري- سوري كه با هماهنگي روسيه و تركيه بناست در اواخر ماه جاري ميلادي برگزار شود را به حالت تعليق درآورده‌اند.
در بيانيه‌اي كه توسط تعدادي از گروه‌هاي شورشي مخالف دولت سوريه به امضا رسيده مدعي شده‌اند كه نقض گسترده آتش‌بس توسط دولت سوريه به وقوع پيوسته است و عملا اين آتش‌بس در موارد مختلفي توسط دولت نقض شده است. گفتني است از روز پنجشنبه با ميانجيگري تركيه و روسيه تا زمان تنظيم اين گزارش آتش‌بس به صورت گسترده‌اي در سوريه برقرار شده است و بناست، آستانه قزاقستان در ماه جاري ميلادي ميزبان مذاكرات مخالفان و دولت سوريه باشد.
در اين بيانيه شورشيان مدعي شده‌اند كه ارتش سوريه و متحدان آن كماكان به حملات خود عليه مخالفان ادامه مي‌دهند. از همين رو با توجه به نقض آتش‌بس، شورشيان مباحث مربوط به مذاكرات آستانه را نيز به حالت تعليق درآورده‌اند. گروه‌هاي شورشي معتقدند كه دولت سوريه منطقه وادي بردي در شمال غرب دمشق را مورد حمله قرار مي‌دهد و به صورت روزانه اين منطقه مورد بمباران قرار مي‌گيرد كه از سوي شورشيان مهم‌ترين مورد نقض آتش‌بس قلمداد مي‌شود. اسامه ابو زيد، سخنگوي هيات مخالفان مسلح سوريه نيز روز گذشته عنوان كرد: ما در قبال اين حملات دست روي دست نمي‌گذاريم. اگر نظام سوريه به طور كامل به توافقنامه آتش‌بس پايبند نباشد ما نيز به روند مذاكرات بازنمي‌گرديم. هرچند مخالفان مدعي هستند كه دولت سوريه به آتش‌بس پايبند نبوده است اما طبق توافق به عمل آمده با توجه به اينكه گروه تروريستي فتح‌الشام از جمله گروه‌هايي بود كه از آتش‌بس خارج شد و با توجه به اينكه اعضاي اين گروه درمنطقه وادي بردي حضور دارند مي‌توان آن را خارج از محدوده آتش‌بس دانست. گفتني است منطقه وادي بردي از اهميت بسيار استراتژيكي براي دولت برخوردار است چرا كه اين منطقه در شمال غرب سوريه از جمله مناطقي است كه شريان اصلي آب به پايتخت را تامين مي‌كند و ميليون‌ها نفر از طريق اين منطقه آب‌شان تامين مي‌شود.
شورشيان معتقدند شرايط انساني صدها هزار نفر از ساكنان وادي بردي به خطر افتاده است. با اين وجود شورشيان در بيانيه خود تاكيد مي‌كنند كه هرگونه تغيير نظامي روي زمين نيز يك نقض آتش‌بس به حساب مي‌آيد. موقعيت وادي بردي و ناآرامي‌هاي اخير موجب كمبود شديد آب در پايتخت سوريه از 22 دسامبر شده است. تصاويري كه از تاسيسات آبرساني عين الفيجه منتشر شده نشان مي‌دهد كه ظاهرا اين تاسيسات در حملات هوايي از بين رفته است. اما دولت معتقد است كه اين تاسيسات توسط شورشيان از بين رفته داخل آن با گازوييل پر شده تا عرضه آب به پايتخت با مشكل روبه‌رو شود. با اين حال شورشيان مي‌گويند كه ارتش به دنبال بازپس‌گيري اين منطقه است تا بتواند مشكل آبي كه در دمشق به وجود آمده را برطرف كند كه اين موضوع مي‌تواند آتش‌بس را به صورت جدي تهديد كند. با اين حال شورشيان مدعي هستند كه به آتش‌بس در سراسر سوريه احترام مي‌گذارند ولي حملات ارتش سوريه متوقف نشده است. اما در طرف مقابل ارتش سوريه تمام اين اتهامات را رد كرده است. گفتني است شوراي امنيت سازمان ملل در شب سال نوي ميلادي به اتفاق آرا پيش‌نويس قطعنامه‌اي كه توسط روسيه و تركيه براي پايان دادن به جنگ در سوريه ارايه شده بود را تصويب كرد. اما اين قرارداد آتش‌بس شامل گروه تروريستي داعش و فتح الشام و شبه نظاميان كرد سوريه نمي‌شود. گفتني است آتش‌بس فعلي به مانند آتش‌بس‌هاي قبلي سوريه به صورت لرزان آغاز شد و با مشكلات زيادي از جمله خشونت و شيوع بيماري در مناطق مختلف نيز همراه شد اما تا حد زيادي در مناطق گسترده اين آتش‌بس كماكان ادامه دارد.
چه كساني در قالب آتش‌بس هستند؟
يك طرف اين آتش‌بس نيروهاي دولتي سوري، شبه نظاميان متحد و ارتش روسيه است و از سوي ديگر ارتش آزاد سوريه به همراه چندين گروه ديگر در قالب اين آتش‌بس قرار دارند. وزارت دفاع روسيه تاكنون هفت تشكل عمده ميانه رو را در قالب اين آتش‌بس عنوان كرده است كه از جمله آن مي‌توان به فليق الشام، احرارالشام، جيش الاسلام، اهل الشام، جيش المجاهدين، جيش الادلب و جبهه الشاميه اشاره كرد. احرار الشام كه گفته بود اين توافق را به صورت رزرو نگه مي‌دارد و جيش الاسلام و گروه‌هاي ديگر پيش‌تر از سوي روسيه به عنوان سازمان‌هاي تروريستي شناخته مي‌شدند.
در طرف مقابل تروريست‌هاي داعش وفتح الشام و گروه‌هاي وابسته به آنها طبق گفته ارتش سوريه شامل اين آتش‌بس نمي‌شوند. فتح الشام روز جمعه عنوان كرده بود كه به مبارزه خود عليه دولت ادامه مي‌دهد. اما اكنون اعضاي اين گروه در حال حاضر بخشي از ائتلاف شورشي به شمار مي‌آيند كه كنترل استان ادلب را در اختيار دارند و همين موضوع شرايط آتش‌بس را پيچيده كرده است. در اين بين ارتش آزاد سوريه عنوان كرده بود كه شبه نظامي كرد نيز در قالب اين آتش‌بس قرار نمي‌گيرند. گفتني است شبه نظاميان كرد سوري با حمايت‌هاي امريكا بخش‌هاي زيادي از شمال شرقي سوريه را به تصرف خود درآوردند اما اين گروه توسط تركيه يك گروه تروريستي شناخته مي‌شود. در اين بين شكل آتش‌بس به گونه‌اي است كه اگرچه مناطق گسترده‌اي را دربر مي‌گيرد اما بيشتر مناطق تحت پوشش اين آتش‌بس سراسري غرب سوريه را شامل مي‌شود.
جنگ آب براي دمشق
گزارش‌هاي ميداني از سوريه حاكي از آن است كه با توجه به بحران آبي دمشق ارتش سوريه از روز دوشنبه در راستاي تصرف منطقه عين الفيجه قدم برداشته است، تا كنترل تاسيسات آبي اين منطقه را در دست بگيرد. آن‌گونه كه رامي عبدالحرمن، رييس ديده‌بان حقوق بشر سوريه در بريتانيا گزارش داده است، ارتش به صورت محدود در اين منطقه پيشرفت نظامي داشته است. طبق گزارش‌ها نيروهاي دولتي با شورشيان و به خصوص جبهه فتح الشام يكي از گروه‌هاي وابسته به القاعده كه جزو آتش‌بس نيز قرار ندارد، درگير شده است. گفته مي‌شود اين منطقه مورد حملات توپخانه‌اي قرار گرفته كه هيچ تلفاتي گزارش نشده است. گفتني است منطقه وادي بردي توسط نيروهاي دولت از اواسط 2015 مورد محاصره قرار گرفته است اما اين محاصره در اواخر دسامبر تنگ‌تر شد تا ارتش در اين منطقه دست بالاتر را داشته باشد. ارتش سوريه در موارد مختلف پس از محاصره مناطق مختلف در اطراف دمشق، اجازه خروج شورشيان را داده و سرزمين اصلي را پس گرفته از جمله آن مي‌توان به منطقه داريا اشاره كرد و به نظر مي‌رسد كه قصد دارد در منطقه وادي بردي نيز از اين شيوه استفاده كند. هرچند كه اكنون آتش‌بس تا حدودي در اين مناطق رعايت مي‌شود، اما آن‌گونه كه دولت سوريه مي‌گويد، شورشيان سوري زيرساخت‌هاي كليدي را براي تامين آب پايتخت از بين برده‌اند. آن‌گونه كه سازمان ملل عنوان كرده حداقل چهار ميليون نفر در دمشق از روز 22 دسامبر بدون آب گذران عمر مي‌كنند. از سوي ديگر ديده‌بان حقوق بشر سوريه طبق آخرين گزارشي كه داده است از يك هفته گذشته بيش از هزار غيرنظامي از جمله زنان و كودكان از منطقه وادي بردي خارج شده‌اند و در حال حركت به سمت ساير نقاط استان هستند.
اكنون فارغ از اينكه القاعده و نيروهاي وابسته به آن، منبع تامين آب دمشق را مسموم كرده‌اند يا دولت سوريه با بمباران اين منبع اصلي تامين‌كننده آب دمشق را از بين برده است، موضوع اساسي چگونگي حل اين مساله است. به نظر مي‌رسد بحران آبي كه در دمشق به وجود آمده شرايط را پيچيده كرده است. با توجه به شرايط كنوني شورشيان قطعا توانايي بازسازي اين تاسيسات آبي را نخواهند داشت، در طرف مقابل دولت نيز دسترسي به اين منطقه براي بازسازي اين تاسيسات را طبق آتش‌بس ندارد. اما در اين بين تنها دو راهكار باقي مي‌ماند كه دولت سوريه بايد يكي را انتخاب كند. دولت اگر بخواهد به وسيله ارتش به پيشروي‌هاي خود در اين منطقه كه از سال 2012در اختيار شورشيان قرار دارد ادامه دهد، ممكن است آتش‌بسي كه مي‌توانست پاياني بر بحران سوريه باشد را تحت تاثير قرار دهد و در اينجا بايد دولت بين آتش‌بس و آب يكي را انتخاب كند. در سناريوي دوم دولت براي دسترسي به اين تاسيسات به سمت مذاكره پيش برود و با توجه به اينكه بخشي از شورشيان حاضر در منطقه از تروريست‌هاي فتح‌الشام هستند اين سناريو بسيار سخت خواهد بود، مگر اينكه شورشيان مرز خود با فتح الشام را مشخص كنند و اجازه دسترسي به اين تاسيسات داده شود تا اينكه بتوان آتش‌بس را از شكست احتمالي نجات داد.