پرچم‌هايي نيمه‌افراشته و پيام‌هايي براي پيشگام صلح و مقاومت
رهبران كشورهاي مختلف دنيا، درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفتند
محمد ابراهيم ترقي نژاد
ديروز سفارتخانه‌هاي ايران در كشورهاي مختلف وضعيت متفاوتي را نسبت به روزهاي پيشين خود تجربه كردند؛ پرچم‌هاي سفارتخانه‌هاي ايران به نشانه عزا نيمه‌افراشته شده و دفترهاي يادبود يكي پس از ديگري مفتوح شدند. دستگاه ديپلماسي ايران نيز از همان نخستين ساعات انتشار خبر درگذشت آيت‌الله اكبر هاشمي‌رفسنجاني چهره ماتم و عزا را به خود گرفت؛ كماآنكه محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران از نخستين كساني بود كه اين درگذشت را تسليت گفت و از نخستين افرادي بود كه در حسينيه جماران حضور يافت. او در نخستين واكنش خود درخصوص اين مساله در همان شب در جمع خبرنگاران گفته بود: اين ضايعه آنقدر بزرگ است كه صحبت كردن درباره آن بسيار مشكل است. البته ظريف تنها به اين اظهارنظر اكتفا نكرد و همان شب در توييتر خود نوشت: انقلاب ستوني سترگ، ملت قهرماني متعهد و جهان صدايي خردورز را از دست داد، باشد كه در آرامش بياسايد. او ديروز هم نظرات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را در عرصه سياست خارجي راهگشا دانست و افزود: از دست دادن اين شخصيت بزرگ همه ما را غمگين كرده است.
پيشقدمي بحرين، سكوت عربستان
با وجود آنكه درباره آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، نقش او و تاثيرگذاري‌اش هم در ايران و هم خارج از ايران در طول سال‌هاي گذشته اظهارنظرهاي بسياري بيان شده و مقالات و كتاب‌هاي متعددي منتشر شده است، انتشار خبر درگذشت رييس فقيد مجمع تشخيص مصلحت نظام با واكنش گسترده مسوولان كشورهاي خارجي و تحليل‌هاي مختلف رسانه‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي همراه شد و هر كدام به ظن خود به بيان ابعاد و ويژگي‌هاي او پرداختند. تاثر از درگذشت ناگهاني او، نقش كليدي آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در پيروزي انقلاب، تاثيرگذاري او در نظام جمهوري اسلامي و تلاش‌هايش در جهت تحقق صلح از جمله كليدواژه‌هايي بودند كه در اكثر پيام‌هاي تسليت صادرشده ديده مي‌شدند. كشورهاي منطقه، در اين نوبت گوي رقابت را از كشورهاي غربي ربودند و نخستين‌هايي بودند كه پيام‌هاي تسليت‌شان صادر شد. امري كه البته با توجه به سياست‌هاي تعاملي آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در دولت سازندگي و چهره ميانه‌رويي كه از او در ميان اعراب وجود دارد و بسياري معتقد بودند كه او از ظرفيت بالايي براي بهبود روابط و كاهش تنش‌ها ميان طرفين برخوردار است، عجيب به نظر نمي‌رسد. جالب آنجاست كه نخستين پيام تسليت از جانب وزير امور خارجه بحرين منتشر شد؛ كشوري كه روابطش را يك سال پيش با تهران به صورت رسمي قطع كرد و در ماه‌هاي گذشته ادعاي خصمانه زيادي نسبت به ايران مطرح كرده است. با اين حال، شيخ خالد بن حمد الخليفه، وزير امور خارجه بحرين در پيامي توييتري، درگذشت آيت‌الله هاشمي را كه از وي به عنوان رييس‌جمهور سابق ايران ياد كرده بود، تسليت گفت و براي او طلب آمرزش و رحمت خدا را كرد. حمد بن عيسي آل‌خليفه، پادشاه بحرين هم با ارسال تلگرافي، درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را به حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران تسليت گفت. او در اين تلگراف براي آيت‌الله هاشمي طلب مغفرت و براي ملت ايران و خانواده هاشمي آرزوي صبر كرد. فواد معصوم، رييس‌جمهور عراق هم دومين مقام عاليرتبه از كشورهاي خاورميانه بود كه درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت. او در پيام خود از مواضع آيت‌الله هاشمي در حمايت از دولت و ملت عراق تقدير كرد. نوري‌المالكي، نخست‌وزير سابق و معاون رييس‌جمهور و همچنين عمار حكيم، رييس ائتلاف ملي عراق هم پيام‌هايي صادر كردند. اماراتي‌ها نيز نسبت به خبر درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني بي‌تفاوت نبودند و مسوولان اين كشور پيام‌هايي در اين باره صادر كردند. در اين راستا، شيخ خليفه بن زايد آل‌نهيان، رييس امارات با ارسال پيامي به حسن روحاني درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت. همچنين شيخ محمد بن راشد آل‌مكتوم، معاون رييس امارات و حاكم دوبي، شيخ محمد بن زايد آل‌نهيان، شاهزاده ابوظبي و معاون فرمانده ارشد نيروهاي مسلح امارات در پيام‌هايي مشابه درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را به خانواده او و ملت ايران تسليت گفتند. انور قرقاش، وزير مشاور در امور خارجي هم كه از چهره‌اي ضدايراني در دولت امارات شناخته مي‌شود، با انتشار پيامي در صفحه توييتر خود نوشت: فوت اكبر هاشمي‌رفسنجاني، يكي از صداهاي سياسي واقع‌گرا و ميانه‌روي ايران كه نامش با جمهوري و انقلاب عليه شاه گره خورده است. امير، وليعهد و نخست‌وزير كويت نيز در پي درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به صورت جداگانه پيام‌هاي تسليتي را براي حسن روحاني رييس‌جمهور ايران ارسال كردند. سلطان قابوس، پادشاه عمان هم كه از چهره‌هاي نزديك به ايران محسوب مي‌شود و در سفرهايش به تهران، بارها با آيت‌الله هاشمي ديدار كرده بود، در پيامي خطاب به حسن روحاني، درگذشت رييس تشخيص مصلحت نظام را به دولت، ملت ايران و خانواده ايشان تسليت گفت و از خداوند براي آيت‌الله هاشمي درخواست مغفرت كرد. شيخ تميم بن حمد آل‌ثاني، امير قطر با ارسال پيامي به رييس‌جمهور درگذشت آيت‌الله هاشمي را تسليت گفت. با اين حال، جالب‌ترين واكنش نسبت به درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني از سوي عربستان صورت گرفته است. با آنكه گفته مي‌شد روابط رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام در ميان اعراب با سياستمداران سعودي بيشتر از ديگران است، تا لحظه تنظيم اين گزارش، رياض هيچ واكنشي به درگذشت آيت‌الله هاشمي نداشته است و همين مساله موجب تعجب در برخي از رسانه‌ها شد كه در اين راستا، آسوشيتدپرس در گزارشي به عدم ارسال سريع پيام تسليت از سوي عربستان بابت درگذشت آيت‌الله رفسنجاني پرداخت. بر اساس آن گزارش، يكي از شبكه‌هاي تلويزيوني عربستان وابسته به دولت اين كشور مصاحبه‌اي با يكي از مقامات گروهك منافقين را پخش كرده است كه اين فرد در آن گفت‌وگو به بدگويي از آيت‌الله هاشمي پرداخته است. خبرگزاري رويترز هم در گزارشي با يادآوري تسليت كشورهاي كويت، بحرين، قطر، عمان و امارات در پي درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به سكوت عربستان در اين باره اشاره كرد.
هاشمي 34 سال حامي مقاومت در لبنان بود
يكي از مهم‌ترين واكنش‌ها به درگذشت آيت‌الله هاشمي از سوي سيدحسن نصرالله، دبيركل حزب‌الله لبنان مطرح شد. «آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در طول مدت 34 سال، حامي مقاومت در لبنان بود.» اين واكنشي بود كه سيدحسن نصرالله، نسبت به خبر درگذشت رييس مجمع تشخيص مصلت مطرح كرد. براساس گزارش وبگاه العهد، نصرالله در پيامش گفته است: آيت‌الله رفسنجاني به آرمان فلسطين و مقاومت در برابر صهيونيست‌ها ايمان داشت و آرمان فلسطين در بطن تمام روزهاي طولاني‌مدت مبارزه‌اش در برابر حكومت شاه مستبد پهلوي و نيز پس از پيروزي انقلاب اسلامي حضور داشت. او افزود: ما مردي بزرگ از مردان امت را از دست داديم؛ ما اعضاي حزب‌الله هرگز مواضع حمايتي اين مرد از خود را فراموش نخواهيم كرد؛ او با شادي ما شاد و با ناراحتي ما، ناراحت مي‌شد و حتي يك روز نيز از ياري ما نايستاد. نصرالله تاكيد كرد: آيت‌الله هاشمي يك حامي، ستون، نگهبان، پدري مهربان و مدافعي استوار در تمامي مراحل و شرايط سخت بود. همچنين دفتر حزب‌الله در تهران تاييد كرد كه قرار است هياتي از حزب‌الله لبنان در مراسم تشييع آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني شركت كند.
گروه‌هاي فلسطيني نيز نسبت به درگذشت آيت‌الله هاشمي بي‌واكنش نبودند. در اين راستا، حماس درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت. اسامه حمدان، مسوول روابط بين‌الملل اين جنبش، اعلام كرد كه فلسطين نيز يك بزرگمرد حامي پايداري و مقاومت ملت خود را از دست داد. خالد القدومي، نماينده حماس در تهران هم درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت و او را «مرد بحران‌ها» توصيف كرد. بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه نيز با ارسال دو پيام جداگانه به رهبر انقلاب و رييس‌جمهور، درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت. عبدالعزيز بوتفليقه، رييس‌جمهور الجزاير هم با ارسال تلگرافي به حسن روحاني، درگذشت آيت‌الله هاشمي را تسليت گفت.
تسليت گل؛ سكوت اردوغان
عبدالله گل، رييس‌جمهور سابق تركيه نيز از نخستين كساني بود كه به درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني واكنش نشان داد و با انتشار پيامي در توييتر خود از ناراحتي شديد خود خبر داد. او در توييتر نوشت: از شنيدن خبر فوت پرزيدنت رفسنجاني خيلي ناراحت شدم. اميدوارم روح ايشان در جوار حق تعالي، آرام بگيرد. در ميان مقام‌هاي رسمي نيز با آنكه رجب طيب اردوغان و بنعالي ييلدريم، رييس‌جمهور و نخست‌وزير تركيه هنوز واكنش به خبر درگذشت آيت‌الله هاشمي نداشته‌اند، تنها دو مقام دولتي پيام‌هايي در اين خصوص منتشر كردند. نخستين مسوول دولتي، مولود چاووش‌اوغلو، وزير امور خارجه تركيه بود كه در توييتر خود نوشت: از شنيدن خبر فوت هاشمي‌رفسنجاني، رييس‌جمهور پيشين ايران به‌شدت متاثر شدم. باشد كه خداوند روح وي را در آرامش قرار دهد. چاووش‌اوغلو در ادامه پيامش اين ضايعه را به خانواده آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني و مردم ايران تسليت گفت. پس از او نيز عمر چليك، وزير امور اتحاديه اروپا در تركيه در پيامي توييتري
در گذشت آيت‌الله هاشمي را تسليت گفت.
هاشمي، حامي مجاهدين افغان بود
افغانستان هم از نخستين كشورهايي بود كه نسبت به درگذشت آيت‌الله هاشمي بي‌تفاوت نبود و مسوولان اين كشور در همان ساعات ابتدايي، پيام‌هايي را صادر كردند. پيام‌هايي كه در اكثريت آنها چند نكته بيش از هر مساله ديگري، خودنمايي مي‌كرد: جايگاه ويژه هاشمي در ايران و حمايت‌هاي او از افغانستان. در اين راستا، محمد اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان اعلام كرد: خبر وفات آيت‌الله اكبر هاشمي‌رفسنجاني، رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام و رييس‌جمهور پيشين ايران موجب تاثر شد. او در پيامش گفته است كه آيت‌الله هاشمي در جريان زعامتش در رياست‌جمهوري ايران و همچنان در وظايف مختلف ديگر، در مسائل منطقه يك شخصيت تاثيرگذار بود و در قلوب طرفداران خويش محبوبيت داشت. عبدالله‌عبدالله، رييس اجرايي دولت وحدت ملي افغانستان هم در پيام تسليتي نوشت: آيت‌الله هاشمي طي هشت سالي كه رياست‌جمهوري اسلامي ايران را به عهده داشتند همواره از داعيه برحق مجاهدين افغانستان حمايت كرده و از بذل كمك به مهاجرين كشورما دريغ نورزيدند. صلاح‌الدين رباني، رييس جمعيت اسلامي افغانستان و وزير امور خارجه اين كشور كه فرزند برهان‌الدين رباني هم است، درگذشت آيت‌الله اكبر هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت. او در پيام خود با اشاره به خدمات آيت‌الله هاشمي در نظام جمهوري اسلامي نوشت: آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني نه تنها در ايران، بلكه در سطح منطقه نيز از اعتبار بالا و شهرت خوبي برخوردار بود و در دوره‌هاي مختلف جهاد و مقاومت مردم افغانستان برضد كمونيزم و تروريزم، از دوستان نزديك مجاهدين و مهاجران افغانستان بود و رابطه دوستانه و نزديكي با رهبر جهاد و مقاومت مردم افغانستان شهيد پروفسور برهان‌الدين رباني داشتند. حامد كرزي، رييس‌جمهور سابق افغانستان هم در پيامي ضمن ابراز تسليت به‌مناسبت درگذشت آيت‌الله اعلام كرد كه او از شخصيت‌هاي مبارز و آزاديخواه در بنيانگذاري جمهوري اسلامي بوده است. محمد محقق، معاون دوم رييس اجرايي حكومت وحدت ملي افغانستان هم با انتشار پيامي درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت.
پيامي از جانب يك ميليارد و 250 ميليون نفر
بسياري نارندرا مودي، نخست‌وزير كنوني هند را نخست‌وزيري متفاوت از سلف‌هاي پيشينش مي‌دانند. فردي كه در ابراز احساسات ترديدي به خود راه نمي‌دهد و البته بيش از هر فرد ديگري در شبكه‌هاي اجتماعي فعال است. او در اين ماجرا نيز در توييتر خود درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت. مودي در پيامش اعلام كرد كه از جانب يك ميليارد و 250 ميليون نفر از هموطنانم، عميق‌ترين تسليت‌ها را براي درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به ملت ايران ابراز مي‌كنم. نواز شريف، نخست‌وزير پاكستان هم با صدور پيامي، درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را تسليت گفت. در پيام تسليت نوازشريف آمده است: با ابراز تاثر و تاسف عميق، از جانب ملت و دولت پاكستان، ضايعه درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، رييس‌جمهور پيشين ايران را به ملت برادر ايران تسليت مي‌گويم. او ادامه داد: آيت‌الله رفسنجاني نه‌تنها شخصيتي ارزشمند و اثرگذار در ايران بود، بلكه به عنوان نماد تلاش‌هاي صلح‌جويانه در سطح بين‌المللي، شخصيتي شناخته شده بود. اين مقام عاليرتبه پاكستاني ادامه داده است: تلاش‌هاي آيت‌الله رفسنجاني به عنوان يك شخصيت متعادل، منطقي و عملگرا براي پيشبرد ايران، براي وحدت جهان اسلام نيز راهگشا بود. امامعلي رحمان، رييس‌جمهورتاجيكستان نيز با ارسال پيامي درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را به دولت و ملت ايران تسليت گفت.
غيبت روس‌ها در صدور پيام تسليت
بازتاب درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني و واكنش مسوولان عالي كشورها تنها به منطقه غرب آسيا محصور نماند و به فراتر از منطقه خاورميانه و جنوب آسيا هم رفت. از شرق دور تا سرزمين يانكي‌ها و از آفريقاي جنوبي تا آسياي ميانه، كشورهاي مختلفي نسبت به اين خبر واكنش نشان دادند و مسوولان آنها پيام‌هايي در اين راستا منتشر كردند. نخستين واكنش امريكايي‌ها به درگذشت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني از سوي يك مقام وزارت امور خارجه امريكا صورت گرفت. در واقع، رويترز به نقل از يك مقام وزارت امور خارجه امريكا كه نامي از وي برده نمي‌شود، نوشت: وي يكي از چهره‌هاي برجسته تاريخ انقلاب اسلامي ايران بود و ما (ايالات متحده امريكا) اين ضايعه را به خانواده و دوستداران وي تسليت مي‌گوييم. رائول كاسترو، رييس‌جمهور كوبا كه خود اين روزها داغدار از دست دادن برادرش، فيدل كاسترو است، در پيامي خطاب به حسن روحاني، درگذشت آيت‌الله هاشمي را به او و خانواده هاشمي‌رفسنجاني تسليت گفت. دانيل اورتگا، رييس‌جمهور نيكاراگوئه هم در پيامي خطاب به رهبر انقلاب نوشت: از طرف دولت‌مان، ملت نيكاراگوئه از طرف روساريو و خودم، صميمانه اين غم بزرگ را به خانواده جناب آقاي رفسنجاني، مردم ايران و خانواده‌هاي اين ملت بزرگ تسليت عرض مي‌كنم. لو كانگ، سخنگوي وزارت امور خارجه چين هم در نشستي مطبوعاتي آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را شخصيتي تاثيرگذار توصيف كرد و به كمك‌هاي فراوان او به ارتقاي روابط تهران - پكن در دوران رياست‌جمهوري هاشمي اشاره كرد. جاكوب زوما، رييس‌جمهور آفريقاي جنوبي هم با ارسال پيامي گفت: آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در سن هشتاد و دو سالگي به دنبال عمري خدمت صادقانه به ملت ايران دار فاني را وداع گفت. آفريقاي جنوبي با گراميداشت تلاش‌هاي آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در برقراري پيوندهاي مستحكم با كشورهاي آفريقايي و به ويژه آفريقاي جنوبي در دوران رياست‌جمهور ايشان، همدردي خود را با ملت ايران ابراز كرده و در اين ايام حزن و اندوه در كنار دولت و ملت ايران خواهد بود. با اين وجود، نكته تعجب‌برانگيز آن است كه تا لحظه تنظيم اين نگارش، مسوولان روسي و مقام‌هاي كشورهاي غربي هنوز هيچ واكنشي نسبت به درگذشت آيت‌الله اكبر هاشمي‌رفسنجاني نداشته‌اند.