چرا اعراب به گفت‌وگو با ايران روي آورده‌اند؟
صباح زنگنه
معاون وزير خارجه كويت اعلام كرده است كه به زودي به تهران سفر مي‌كند و حامل پيام كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس به مقامات ايران براي انجام گفت‌وگو است. كويت از نظر روابط دوجانبه با ايران، نسبت به بسياري از كشورهاي منطقه سياست‌هاي متعدل‌تر و دورانديشانه‌تري داشته و در دو دهه گذشته از روابط نسبتا مثبت و روشني با تهران برخوردار بوده است. اتخاذ سياست بي‌طرفي ايران در حمله صدام به اين كشور هم موجب شده است تا آنها نسبت به تهران، خاطره روشن و مثبتي داشته باشند و همواره تلاش كنند تا روابط‌شان با ايران را حفظ كنند. اتخاذ چنين سياست‌هايي موجب شده است تا كويت نيز براي ايران مورد احترام و تقدير باشد. بنابراين هنگامي كه اين كشور مسووليت پيشگامي براي مذاكره با ايران و انتقال پيام شوراي همكاري به تهران را برعهده مي‌گيرد موجب مي‌شود تا اين پيشنهاد با عنايت و توجه مثبتي نگريسته شده و مورد بررسي قرار گيرد. با اين حال، ممكن است براي بررسي اين سوال مطرح شود كه چرا كويت براي انجام گفت‌وگو پيشگام شده است؟ كويتي‌ها در شوراي همكاري طي سال‌هاي اخير به افراط و تفريط روي نياورده‌اند و تلاش داشته‌اند تا در خط ميانه‌روي و عدم اتخاذ سياست‌هاي مداخله‌گرايانه حركت كنند و از صلح، همكاري و استقرار امنيت سخن بگويند. همين مساله هم موجب شده تا آنها هم در شوراي همكاري به عنوان يك عضو داراي اعتبار شناخته شوند و هم در ميان كشورهاي ديگر داراي احترام باشند. البته رسيدن به يك سياست واحد و ايجاد اجماع چه در داخل يك كشور و چه در داخل يك مجموعه، همواره نيازمند عبور از روندهايي است. به سخن ديگر، هنگامي كه طرفين درصدد آن هستند تا به وحدت نظري برسند، مجموعه‌اي از مباحثه‌ها و گفت‌وگوهاي دروني ميان طرفين انجام مي‌شود. به نظر مي‌آيد در ميان جريان‌هاي سياسي و نهادهاي مختلف در درون كويت، كويتي‌ها در داخل به چنين وحدت نظري مبتني بر صلح، همكاري و دوستي با كشورهاي منطقه از جمله ايران رسيده باشند. به همين دليل هم است كه در ماه‌هاي گذشته شاهد هستيم دولت و پارلمان اين كشور از نيازمندي منطقه به كاهش تنش و افزايش همكاري‌ها سخن مي‌گويند. دستيابي به يك سياست واحد در شوراي همكاري نيز نيازمند گفت‌وگو ميان همه اعضا است. كويت از نظر جمعيتي، اقتصادي و سياسي در ميان اعضاي شوراي همكاري، توانمندي‌هاي بسياري داشته و در همسايگي با دو كشور مهم منطقه يعني ايران و عراق تاكنون رفتار متعادلي داشته است و همين مساله، اين توانايي را به كويت مي‌دهد تا پيشنهاد متعادلي را هم در مجموعه كشورهاي عضو شوراي همكاري مطرح كند. منطقه خاورميانه و خليج فارس هم با مشكلات بسياري
دست و پنجه نرم مي‌كند. هم‌اينك تروريسم، تهديد بالفعل همه كشورهاي منطقه است و اين موجب مي‌شود تا همه با يكديگر همراه و همگام شوند. اينك با تحولات صورت گرفته در منطقه، نشانه‌هايي وجود دارد مبني بر آنكه بسياري از كشورهاي عربي نسبت به بسياري از مواضع ابتدايي خود تعديل‌هايي انجام داده و درصدد هستند تا رويكردهاي پيشين خود را به آرامي تغيير دهند. اين كار دلايل مختلفي دارد. يكي از اين مسايل به خاطر آن است كه هم‌اينك فردي به عنوان رييس‌جمهور امريكا انتخاب شده كه عمده تحليل‌ها و تهديدهايي را كه مطرح مي‌كند، متوجه اعراب است. ما مي‌دانيم كه كشورهاي شوراي همكاري از روابط طولاني با واشنگتن برخوردار بوده و به نوعي، متحد سنتي آنها هستند. طرح چنين تحليل‌هايي از سوي ترامپ، نشان مي‌دهد تا چه آينده آن كشورها مي‌تواند در معرض خطر باشند. به همين خاطر آنها مناسب مي‌بينند كه در مجموعه خود و ديگر كشورهاي مهم منطقه‌اي از باب همكاري و گفت‌وگو وارد شوند و حداقل پيرامون خود را نسبت به خطرات مختلف مصون بدارند. كما آنكه اگر خطري از خارج از منطقه اين كشورها را مورد تهديد قرار دهد، ايران مي‌تواند در كنار آنها باشد و اگر هم تهديدي از درون متوجه‌شان باشد، اين ايران است كه همسايه آنها است و تهران هم بارها اعلام كرده و نشان داده كه قصد تعرض به آنها و تهديد حاكميت دولت‌هاي همسايه را ندارد. با اين حال، اينكه كويت به صورت رسمي اعلام مي‌كند حامل پيام براي ايران از سوي كشورهاي شوراي همكاري است، نشان‌دهنده يك قدم رو‌به‌جلو و مبتني بر عقلانيت از سوي آنها است و همچنين نشان مي‌دهد اعضاي آن شوراي لاجرم با خواست كويت همراه شده‌اند تا چنين مراوداتي آغاز شود. همچنين نشان مي‌دهد كه عربستان هم با اين درخواست همراه شده و اين در حالي است كه آنها در سال‌هاي گذشته سياست‌هاي تنش‌زايي را نسبت به ايران دنبال مي‌كردند. البته مسائلي مختلفي موجب شده تا سعودي‌ها به اين درخواست تن بدهند. بي‌ترديد شرايط امسال و سال گذشته رياض متفاوت از سال‌هاي گذشته بوده و است و چشم‌اندازي هم براي بهتر شدن شرايط براي امسال و سال آينده وجود ندارد. سير تحولات منطقه و بين‌المللي نيز نشان مي‌دهد شرايط به‌جاي بهتر شدن در حال پيچيده‌تر شدن و فشار بيشتر است. هر سياستمدار عاقلي هم بايد مبتني بر واقعيات تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي كند و نه آمال و آرزو. چالش‌هاي چند سال اخير رياض با تهران به خوبي اين واقعيت را براي عربستان ثابت كرده است كه قدرت ذاتي يا منطقه‌اي و حتي موقعيت جغرافيايي را نمي‌توان از بين برد و جابه‌جا كرد. روي كار آمدن ترامپ هم كار براي آنها بي‌ترديد سخت‌تر كرده و به احتمال بسيار مناسبات اعراب و واشنگتن اگر وخيم‌تر از اكنون نشود، بهتر هم نمي‌شود. با اين حال، طرح گفت‌وگو ميان ايران و كشورهاي عربي موضوع جديدي نيست. پس از دستيابي به برجام، ايران پيشنهاد خود را مجددا مطرح كرد اما اين پيشنهاد با پاسخ منفي اعراب روبه‌رو شد. در آن مقطع، برخي از كشورهاي عربي تصور مي‌كردند كه ايران با توافق هسته‌اي، اقتدارش بيشتر شده و از اين طريق، مي‌خواهد تهديدي جديدي براي آنها ايجاد كند اما با گذشت بيش از يك سال، آنها مشاهده كردند ايران تنها به حرفش مبني بر اينكه برجام تهديدي عليه هيچ‌كس نيست، پايبند بوده بلكه توافق با قدرت‌هاي جهاني به معناي تهديدي هم براي‌شان نيست بلكه تلاش ايران به معناي دفع خطراتي و جنگي است كه مي‌توانست براي آنها هم تهديدزا باشد.