مرگِ نمادِ آغاز دوران زرق و برق تهران
دولت: خسارتهاي وارده را پرداخت ميكنيم
گروه اقتصادي
اوايل دهه 40 بود كه مالكانش خرسند از گذاشتن نخستين سنگ بناي تغيير جايگاه بازار تهران، نخستين ساختمان بلند مرتبه تهران را روبان بريدند و پلاسكو ناميدندش؛ پلاسكويي كه تا دو روز پيش نمادي از اصليترين مركز پوشاك تهران بود و با همين نام هم براي هميشه به تلي از خاك تبديل شد.
مهندسان اسراييلي بين سالهاي 1329 تا 1341 بناي بلندترين برجهاي تجاري ايران را براي حبيب القانيان ساختند. حبيب القانيان سرمايهداري يهودي بود. القانيان، مالك دو برج پلاسكو و آلومينيوم، قصد داشت تا با ساخت اين ساختمانهاي بلندبالا تمركز خريد و فروش برخي محصولات را از بازار تهران به مناطق بالاتر تغيير دهد تا شايد كمي از بار ازدحامي بازار تهران كاسته شود.
ظهور اين بناها، با فروشگاهها و رستورانهاي پرزرق و برق، آغاز دوراني جديد در مدرنيته ايراني بود، پاياني بر خردهفروشي و توزيع در كشور. نماد دوران تجمل و گذار از دوران سنت به مدرنيته، عبور از حجرهها و دالانهاي تاريك به فروشگاهها و پاساژهاي رنگارنگ؛ ساختماني براي آغاز دوران زرق و برق تهران.
ساختماني كه در سال 58 با اعدام مالك آن به حكم دادگاه انقلاب به بنياد مستضعفان واگذار شد تا شايد حداقل كسبه پاسوز اعدام مالك يهودي خود نشوند و حالا بعد از 55 سال ساختمان پلاسكو به عنوان نماد آغاز دوران زرق و برق تهران روز پنجشنبه در آتش سوخت و مرگ خود را در آخرين روز ديماه سال 95 رسما ثبت كرد.
ميگويند 600 واحد تجاري- اداري در اين برج 55 ساله وجود داشته است كه در ساعتي به تلي از خاك مبدل شد. حتي اگر بنا به آگهي دو هفته پيش يكي از واحدهاي تجاري در اين برج كه تقريبا 2 ميليارد تومان قيمت داده شده، محاسبه كنيم ارزش ملكي اين برج رقم بسيار بالايي است كه بايد كارشناسان آن را محاسبه كنند كه حالا مالكين واحدها و كسبهها بايد براي تعيين تكليف اموال بر بادرفتهشان منتظر نظر تصميمگير اصلي – مالك آن- كه گويا دو ماهي است از گرده بنياد مستضعفان خالي شده و به دوش هياتمديره ساختمان پلاسكو افتاده است، باشند.
ميگويند اخطارهاي زيادي براي بحثهاي ايمني اين ساختمان تاكنون به مديران اين ساختمان داده شده است اما در خصوص صحت و سقم اطلاعات اينچنيني با توجه به اينكه يك سوي ماجرا (كسبه و هياتمديره ساختمان) در دسترس نيستند، آمارها و گفتههاي متناقضي عنوان ميشود.
به هر روي بازار اقتصادي پوشاك ايران با روي دادن اين فاجعه بيش از هر بخش ديگري خسران ديدهاند و بيان برخي اظهارنظرها در مورد اينكه خسارت ناشي از اين رويداد از سوي دولت، بيمه و... جبران ميشود تنها التيام بخش زخم عدهاي از كسبه است. چرا كه بنا به گفته رييس اتاق اصناف ايران، رييس كل بيمه ايران و مسوولان مربوطه تمام واحدهاي صنفي در اين ساختمان داراي بيمه آتش سوزي و مسووليت نيستند و پرداخت خسارتهاي وعده داده شده التيام بخش واحدهاي بدون بيمه نيست. هر چند كه دولت اعلام كرده است اگر مالك كه فعلا در محافل عمومي با نام بنياد مستضعفان پيوند خورده است اعلام نظر كند خسارتهاي وارد شده توسط دولت پرداخت خواهد شد.
دولت خسارت حادثه پلاسكو را ميپردازد
در همين رابطه فرهاد دژپسند، معاون اقتصادي و هماهنگي بودجه سازمان برنامه و بودجه در گفتوگو با «اعتماد» گفت: «مشكلي بابت پرداخت خسارت حادثه ساختمان پلاسكو نداريم. پرداخت خسارت به حادثهديدگان ساختمان پلاسكو از محل رديفهاي بودجهاي مديريت بحران و حوادث غيرمترقبه است، البته براي پرداخت خسارت به حوادثي مثل حادثه ساختمان پلاسكو رديف مشخص بودجهاي نداريم، اما در قالب ماده 10 و 12 قانون مديريت بحران منابع مالي لازم براي اين گونه حوادث پيشبيني شده است.»
وي افزود: «در حال حاضر وزارت كشور به عنوان رييس ستاد مديريت بحران مشغول بررسي ابعاد حادثه و خسارتهاي وارد شده است و پس از انجام جمعبندي و تعيين ميزان خسارت، مراتب به سازمان برنامه و بودجه براي پرداخت خسارت اعلام ميشود.
معاون اقتصادي و هماهنگي بودجه سازمان برنامه و بودجه با تاكيد بر اينكه دولت هيچ مشكلي بابت پرداخت خسارت به حادثه ديدگان ندارد، خاطرنشان كرد: پيگيري ميزان ابعاد حادثه بر عهده ستاد مديريت بحران است و اين ستاد بايد مجوزهاي لازم را به سازمان برنامه و بودجه ارايه كنند.»
در ماده (11) و (12) قانون مديريت بحران تاكيد شده، براي تسريع در ساماندهي مناطق آسيـبديده و فراهم كردن زمينـه برنامهريـزي سالانه در اجـراي اقـدامات پيشـگيري، آمـادگي، مقابله و بازسازي، اعتـبارات مصوب هيات وزيران موضـوع ماده (10) قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت مستقيما از طريق خزانهداري كل در اختيار سازمانها و دستگاههاي ذيربط و استانها قرار گيرد تا برابر مقررات مربوط هزينه كنند. همچنين بانك مركزي موظف است از طريق بانكهاي عامل براي بازسازي و جبران خسارات بخشهاي مختلف خسارتديده ناشي از حوادث غيرمترقبه با تامين يارانه و سود تسهيلات از محل اعتبارات مربوط توسط دولت، تسهيلات بانكي ارزانقيمت را از محل منابع داخلي بانكها بنا به پيشنهاد سازمان در اختيار استانها و مناطق خسارتديده قرار دهد.
82 درصد از واحدها بيمه نداشتند
خسارتها سر به هزار ميليارد ميزند. هنوز رقم دقيقي اعلام نشده و دستگاهها در حال بررسي و برآورد خسارت هستند اما از حساب و كتاب سرانگشتي شوراي اصناف از خسارتي كه به اجناس وارد شده رقم 1500 ميليارد تومان بيرون آمده است. خسارت جاني و مالي اندوهبار ساختمان پلاسكو در كمال ناباوري بدون پوشش مناسب بيمهاي است. مديرعامل بيمه ايران ميگويد: « از 560 واحد موجود در اين ساختمان هفت طبقه تنها 100 واحد پوشش بيمه آتشسوزي داشتهاند. در فقدان يك پوشش حمايتگر از كارگران و كسبهاي كه تمام داشتههايشان در عرض چند ساعت دود شد.»
اما باز هم نگاهها متوجه بنياد مستضعفان است. صاحب 37 ساله ساختمان پلاسكو كه اميد همه براي داشتن بيمه آتشسوزي و بيمه مسووليت به اوست. اما يك خبر غافلگيركننده نشان ميدهد بنياد مستضعفان دو ماه قبل ساختمان پلاسكو را در قالب واگذاري ساختمانهاي دردسرساز واگذار كرده است. به دنبال بدحسابيهاي كسبه، بنياد مستضعفان نيز تصميم گرفته پلاسكو را به اعضاي هياتمديره ساختمان واگذار كند.
در خصوص چنين اتفاقاتي بيمه مركزي نيز برنامهاي تاكنون نداشته است. هرچند لايحهاي در پنج ماه گذشته به مجلس رفت تا از محل دريافتي اضافي روي قبوض برق خانوارها صندوقي براي حوادث طبيعي شكل بگيرد، ولي با ايراداتي كه شوراي نگهبان به آن وارد دانسته بود اين لايحه تصويب نشده است؛ لذا وضعيت پرداخت خسارت ساختمان پلاسكو مشخص نيست. لازم است براي اين امر وزارت كشور تصميمگيري كند كه مشخص شود حادثه روز پنجشنبه جزو حوادث مترقبه بوده يا غيرمترقبه تا از رديف بودجه حوادث غيرمترقبه جبران خسارت شود. اين تنها روزنه اميد براي جبران بخشي از مافات است.
فرهنگ قضا و قدري در ايران يك فرهنگ جاافتاده است. گمان هميشه بر اين است كه براي ما كه اتفاق نخواهد افتاد پس چرا هزينه بيمه را به خرجهايمان اضافه كنيم. در واقع هميشه بيمه يك اضافه خرج در زندگي ديده ميشود. به اطرافتان هم نگاهي بيندازيد ميبينيد بيمه در زندگي كمتر كسي از ايرانيها جاي دارد. گمان كنيد چند درصد از خانوادهها منزلشان بيمه آتشسوزي دارد؛ چه تعداد از كارفرمايان بيمه مسووليت خريدهاند و چند درصد از افراد بيمه عمر و زندگي دارند؟ در صورت بروز هرگونه رخداد براي افراد خانواده، چه نوع حمايتي پيشبيني شده است؟
به جز خسارت روحي و تالمات جبرانناپذير از دست دادن عزيزان، همواره اين فقدان با خسارتهاي مالي نيز همراه است. از دست دادن سرپرست خانوار صرفنظر از تمام آلامي كه دارد؛ به معناي حذف درآمد مشخصي براي خانواده است. آيا خانوادهاي كه يكي از عزيزان خود را از دست داده است؛ رواست تحت تنگناي مالي نيز قرار بگيرد؟ چه كسي بايد چنين پيشبيني داشته باشد؟ آيا پرداخت سالانه 100 هزار تومان بيمه آتشسوزي براي مغازهدار ساختمان پلاسكو عدد قابل توجهي بود؟
1500 ميليارد تومان خسارت واحدهاي پوشاك
در همين حال رييس اتاق اصناف ايران از خسارت حداقل 1500 ميليارد توماني به واحدهاي موجود در اين برج خبر ميدهد و حتي رسما اعلام ميكند كه « با توجه به اينكه تعدادي از كسبه در هنگام آتشسوزي براي برداشتن مدارك و اسناد خود به داخل برج و مغازههاي خود رفته بودند كه اين امر هم موجب شده تعداد زيادي از كسبه در واحدهاي خود بعد از تخريب ساختمان باقي مانده باشند و هماكنون در زير تل آوار باشند.»
وي با تاكيد بر اينكه، حادثه فروريختن ساختمان پلاسكو يك زنگ خطر براي همه بخشهاي مديريت شهري كشور است، افزود: «متاسفانه بخش قابل توجهي از اصناف اين ساختمان بيمه نيستند. متاسفانه از سرنوشت تعدادي از كسبه و شاغلان ساختمان پلاسكو اطلاعي در دست نيست و ابعاد مختلف خسارات اين حادثه تلخ در كميته ويژهاي در اتاق اصناف ايران در دست بررسي است. كميته ويژه رسيدگي به حادثه ساختمان پلاسكو و وضعيت كسبه و اصناف اين حادثه در اتاق اصناف ايران با حضور مسوولان دولتي، رييسان اتحاديههاي ذيربط و دبيركل و معاونان اتاق تشكيل شده است. زيانهاي مالي وارد شده قابل جبران است، اما تلخي آسيبهاي جاني دردناك است و باقي خواهد ماند، در حادثهاي كه امروز صبح براي ساختمان تجاري پلاسكو رخ داد، افرادي زيانهاي بزرگ مالي ديدند چرا كه بيش از ۶۰۰ واحد صنفي كه عمده آنها واحدهاي توليدي بودند و شامل اصنافي همچون پيراهندوزان، پوشاك، لوازم ورزشي و به طور خاص كفش و لباس ورزشي ميشدند در آتش سوختند و زيانهايي به بار آمد.»
وي البته با اين پيشنهاد كه توليديها بايد از شهر خارج شوند، ادامه ميدهد: «پيش از اين نيز مواردي همچون آتشسوزي در خيابان جمهوري و حتي در مركز بازار را شاهد بوديم كه در آنها نيز حادثه به خاطر وجود توليديهايي رخ داده بود كه از كمترين امكانات ايمني بر خوردار نبودند. در حالي كه انتقال توليديها از داخل شهرها به شهركهاي صنعتي اطراف شهر حكم عقل و قانون است، اما هنوز ميبينيم در بازار بزرگ تهران با آن راهروهاي تنگ و تاريكي كه دارد و از كمترين امكانات ايمني برخوردار نيست، انبارهايي پر از مواد قابل اشتعال، چسبها و غيره وجود دارد كه عين همين موارد را هم ميتوان در مناطق ديگري مثل خيابان جمهوري كه اتفاقا در مركز شهر هم قرار دارند، مشاهده كرد و مجموعهاي از اينها باعث ميشود كه اين شرايط آبستن حوادث تلخي از اين دست باشد.»
قلب تپنده پوشاك سوخت
ابولقاسم شيرازي رييس اتحاديه توليدكنندگان و فروشندگان پوشاك هم از آسيب جدي به بازار تامين پوشاك شب عيد خبر داد و گفت: « روز شنبه ستادي براي رسيدگي به اوضاع اين بازار تشكيل ميشود. نزديك به ۵۰۰ مغازه كه براي شب عيد پارچه توليدي تهيه كرده بودند و در ساختمان ۱۶ طبقه پلاسكو جاي داشتند به طور كامل از بين رفتند. همه واحدهاي موجود در اين مجتمع 100 درصد پوشاك داخلي را توليد و عرضه ميكردند كه متاسفانه در كنار آسيبهاي انساني وارد شده به بازار پوشاك شب عيد هم آسيب جدي وارد شد. با در نظر گرفتن اين حدود 500 مغازه در پلاسكو وجود داشتند و هر مغازه به طور ميانگين حدود 200 ميليون تومان جنس در آن داشت، بنابراين ميتوان ديد كه ابعاد آسيب وارد شده به بازار پوشاك وسيع است.»
علت حادثه
علي بيتاللهي، رييس پژوهشكده ساختمان و ابنيه فني مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي گفت: «تراكم بالاي مواد قابل اشتعال و نبود سيستم اطفاي حريق استاندارد مهمترين عوامل وقوع حادثه آتشسوزي و ريزش ساختمان پلاسكو بود. طبق ارزيابيهاي اوليه، ساختمان پلاسكو از يك سو دربردارنده مواد قابل اشتعال نظير منسوجات و پوشاك و از سوي ديگر فاقد سيستم اطفاي حريق استاندارد بود. طبقات فوقاني ساختمان ابتدا دچار حريق شده و با توجه به اينكه اين ساختمان داراي سازه فلزي يكپارچه بوده است، بر اثر حرارت، مقاومت وزني خود را از دست داده است. طبقاتي كه كانون حريق بوده نرم ميشود و نميتواند وزن طبقات فوقاني را تحمل كند. در ساختمانهاي يكپارچه از دست رفتن توان يك ستون باعث صدمه به كل سازه ميشود. در اين حادثه طبقات فوقاني روي طبقهاي كه تحت تاثير آتش با حرارت بسيار بالا بوده فرو ريخته و كل اسكلت نتوانسته وزن سازههاي فرو ريخته را تحمل كند، بنابراين فروريزش كلي اتفاق افتاده است. »
ضرورت وجود پليس ساختمان
وي وجود پليس ساختمان، به خصوص براي بناهاي قديمي را ضروري دانست و گفت: «حادثه پلاسكو از چند محور قابل ارزيابي است؛ يكي از ديدگاه مقاومت ساختمان در برابر آتش، موضوع ديگر مسائل سازهاي اين ساختمان و مساله مهم ديگر به مديريت بحران مربوط ميشود. از نظر الزامات اجرايي ساختمانهاي موجود و قديمي، پليس ساختمان بهشدت مغفول مانده است. طبق مبحث 7 و 21 مقررات ملي ساختمان موارد ايمني بايد رعايت شود، فرض را بر اين ميگذاريم كه براي ساختمانهاي جديدالتاسيس اين مباحث جدي گرفته ميشود اما ساختمانهاي قديمي بهشدت مغفول مانده كه رسالت مطبوعاتي و ملي ما ايجاب ميكند ايمني را رعايت كنيم تا دچار وضعيتي مشابه ساختمان پلاسكو نشويم.»
كارگران بازندگان اصلي
بيراه نخواهد بود اگر كارگران را بازندگان اصلي فاجعه پلاسكو بناميم، چه در زمينه هزينههاي جاني كه آتشنشانان با جانفشاني خود و كارگران پلاسكو تاكنون هزينه سنگيني متحمل شدند و چه از اين زاويه كه بيش از چهار هزار و 500 شاغل به شكل مستقيم در اين ساختمان مشغول به كار بودند و حالا اگر از اين حادثه جان سالم هم به در برده باشند، پايان سال را با بيكاري سپري خواهند كرد. فرو ريختن قديميترين ساختمان مرتفع ايران، علاوه بر ابعاد جاني و مالي كه ايجاد كرد، در حوزه اشتغال هم اثرگذار است. براساس آمارهاي اعلام شده حدود 600 واحد تجاري و توليدي در پلاسكو مشغول به كار بودند كه درنتيجه آن حدود چهار هزار و 500 كارگر به شكل مستقيم فعاليت ميكردند و تعدادي هم به شكل غير مستقيم داراي شغلي بودند كه با اين ساختمان مرتبط بود، از جمله كارگران باربر چهارراه استانبول.
در شرايطي كه ايجاد شغل در ايران تبديل به يك معضل بزرگ شده و مسوولان دولتي پي در پي به اين مسائل اشاره ميكند، نابودي اين ساختمان تبديل به قوز بالا قوز در حوزه اشتغال ميشود. در اين شرايط به نظر نميرسد حداقل در كوتاهمدت، دولت بتواند كاري براي بيكارشدگان انجام دهد. جبران اشتغال از دست رفته اين ساختمان در بخشهاي صنعتي مانند پتروشيمي هزينه گزافي معادل چهار هزار ميليارد تومان ميطلبد و اگر قرار باشد از اين بيكاران در بخشهاي مشابه مانند پوشاك استفاده كرد، با توجه به اينكه حداقل هزينه اشتغال در اين بخش 30 ميليون تومان به ازاي هر نفر است، به منابعي در حدود 130 ميليارد تومان نياز است.
همچنين كساني هم كه از بيمه بيكاري بهرهمند ميشوند مبلغي ناچيز و كمتر از 500 هزار تومان دريافت ميكنند كه به هيچ عنوان كفاف نيازهاي اوليه معيشت را نميدهد.