چگونه مي‌توان از آمادگي شهر براي مقابله با سوانح سخن گفت؟
دكتر احمد صادقي
رييس سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران
تهران با انبوه جمعيتش، از شمال به جنوب و از شرق به غرب، آنقدر گسترش يافته كه انتخاب لفظ كلانشهر براي توصيف ابعاد آن كفايت نمي‌كند. پايتخت، در خيابان‌ها، ساختمان‌ها، انبوه جمعيت و خودروهايش بزرگ است. وسيع شده و تا جايي كه چشم و خيال آدمي مي‌تواند مجسم كند، انبوه انسان‌ها را در خود جاي داده است. چنين است كه مركزيت سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور نيز به نام اين كلانشهر ثبت شده تا نگاه ديگر شهرهاي كشور نيز در اين زمينه به پايتخت خيره بماند. در چنين وضعيتي چگونه مي‌توان از آمادگي شهر براي مقابله با سوانح سخن گفت؟ سوانح و مخاطراتي كه بر اساس تحقيقات و مطالعات صورت گرفته به چندين بخش متعدد تقسيم شده و هر يك پيامدهاي خاص خود را دارند. مديريت اين حوادث بر عهده كيست و چگونه انجام مي‌شود؟
معمولا هنگامي كه سخن از ميزان آمادگي پايتخت در برابر بحران‌هاي احتمالي به ميان مي‌آيد، برخي بدترين وضعيت ممكن را براي تصويرپردازي پيرامون اين موضوع انتخاب كرده با تشريح اين وضعيت وخيم، تلاش مي‌كنند تا ايده ذهني خود را به مثابه تنها احتمال ممكن در اين زمينه در نظر بگيرند. اين در حالي است كه واقعيت چيزي فراتر از اين نگاه تك بعدي است. در اين عالم واقع، همچنان كه با دسته‌بندي مخاطرات متعدد درتهران تلاش مي‌شود تا ميزان خسارات احتمالي در صورت وقوع هر يك از اين مخاطرات بررسي شود، محدوديت‌ها، تجهيزات، نيروي انساني، سازمان‌هاي متولي، خسارات احتمالي و نحوه مواجهه بخش‌هاي مختلف با آن معضل و حادثه نيز در نظر گرفته مي‌شود. در اين بررسي، متوليان و سازمان‌هاي درگير هر حادثه، ميزان مسووليت آنها، توان پاسخگويي و مواردي از اين دست مشخص مي‌شود تا بتوان آمادگي واقعي پايتخت در برابر هر بحران را مشخص كرد. با در نظر گرفتن موارد ياد شده در نگاه به واقعيت موجود مي‌توان گفت كه در صورت وقوع هر بحران، سازمان‌هاي متولي به شكل زنجيره به هم پيوسته‌اي عمل مي‌كنند كه نبود هر يك از آنها، باعث ايجاد نقص در مسير فعاليت ديگر سازمان‌ها مي‌شود. در نتيجه نمي‌توان براي مديريت درست حادثه و نيز ميزان آمادگي در برابر بحران اندازه مشخص در نظر گرفت. فقدان مديريت واحد شهري و پاسخگو نبودن برخي از سازمان‌ها به همديگر، اين اندازه‌گيري دقيق را دشوارتر كرده است. كمبود تجهيزات در برخي بخش‌ها و بي‌توجهي برخي ديگر به مسووليت‌هاي درنظر گرفته به پيچيدگي ماجرا افزوده است. اين در حالي است كه مجموعه مديريت شهري با استفاده از تمامي ظرفيت‌هاي خود توانسته طي سال‌هاي اخير بدون استفاده از كمك كشوري در اين زمينه، نقش خود را به‌طور كامل در اين بخش ايفا كند. از تلاش براي حل مشكلات ترافيكي گرفته تا لايروبي مسيل‌ها و انهار و توسعه خطوط مترو و حمل‌و‌نقل عمومي.
معاونت خدمات شهري نيز با توجه به شرايط ناپايدار جوي و شروع بارندگيهاي فصلي و لزوم اتخاذ تمهيدات و تدابير لازم براي پيشگيري از آبگرفتگيهاي احتمالي در سطح شهر تهران و نيز آمادهسازي شبكه جمعآوري آبهاي سطحي با هدف خدمات‌رساني، ايمني و جلب رضايتمندي شهروندان، علاوه بر نظارت بر اجراي برنامه عمليات لايروبي و پاكسازي روزمره توسط پيمانكاران مناطق 22گانه، نسبت به اجرا و عملياتي كردن طرح ويژه لايروبي برابر دستورالعمل‌هاي ابلاغي در بازه‌هاي زماني مختلف با نظارت معاونين امور شهري و فضاي سبز مناطق 22گانه و نظارت عاليه سازمان بازرسي و اداره كل امور خدمات شهري اقدام كرده است كه نتايج اقدامات در مقاطع مختلف به سازمان مديريت بحران منعكس مي‌شود.
از سوي ديگر بايد به اين نكته نيز توجه كرد كه حوادث مختلف، هر كدام پيامدهاي خاص خود را دارند. تلاش سازمان‌هاي متولي براي مقابله با اين رخدادها بر اساس پيامدهاي آنهاست. به عنوان مثال اگر پيامد حادثه رخ داده به وجود آمدن ترافيك باشد، آنگاه سازمان متولي ترافيك مديريت كار را بر عهده مي‌گيرد. مديريت بحران براي افزايش هماهنگي بين اين سازمان‌هاي متعدد وارد عمل شده و طي يك دهه گذشته با فراهم‌سازي زيرساخت‌هاي لازم، تلاش مي‌كند تا ضمن افزايش اين هماهنگي، ميزان آمادگي شهروندان را با انجام اقدامات آموزشي نيز افزايش دهد. دستاوردهاي موجود همگي متاثر از اين نگاه و تلاش‌هاي صورت گرفته در اين زمينه است. از ساخت، تجهيز و راه‌اندازي پايگاه‌هاي مديريت بحران گرفته تا راه‌اندازي گروه‌هاي مردمي داوطلب و تلاش براي فعال‌سازي شوراي هماهنگي مديريت بحران شهر تهران در قالب كارگروه‌هاي تخصصي با حضور تمامي سازمان‌هاي متولي. نتيجه تلاش‌هاي ياد شده تاكنون مثبت بوده و با وجود محدوديت‌هاي موجود توانسته‌ايم نسبت به ديگر شهرها و استان‌هاي كشور موفقيت‌هاي بسياري به دست آوريم و متاثر از اين موفقيت‌ها مي‌توان اميدوار بود كه آمادگي در برابر بحران‌ها روز به روز افزايش يافته و ميزان خسارات احتمالي پايتخت در نتيجه وقوع هر رخدادي سال به سال كمتر و كمتر شود.