يك مقام دولت اوباما جزييات ديدار مخفيانه و چهارجانبه
در اردن را افشا كرد
از «نه» بلند بي‌بي به صلح تاانتقاد عبدالله دوم و سيسي از ايران
سارا معصومي
شهر عقبه اردن، يك سال پيش و نشست محرمانه‌اي كه در آن بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي؛ عبدالله دوم، پادشاه اردن و عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهور مصر و جان كري، وزيرامور خارجه امريكا حضور دارند. جان كري كمتر از يك سال با وداع از قدرت فاصله دارد اما تلاش مي‌كند نخستين دستوركار باراك اوباما در حوزه سياست خارجي در بدو حضورش در كاخ سفيد در سال 2009 ميلادي را تا حدودي تحقق بخشد. سوژه ديدار مخفيانه در شهر عقبه اردن نيز احياي مذاكرات صلح خاورميانه است. وزيرامورخارجه وقت امريكا با پيشنهاد صلح منطقه‌اي به مصر رفته است اما نتيجه دست رد نخست وزير رژيم صهيونيستي به اين پيشنهاد است. چارچوب طرحي كه جان كري ارايه كرده است سه محور اصلي دارد؛ به رسميت شناختن اسراييل به عنوان كشوري يهودي، آغاز دوباره مذاكرات صلح كه بايد از حمايت كشورهاي عربي هم برخوردار باشد.
بر اساس گزارش هاآرتص، بنيامين نتانياهو با اين پيشنهاد صلح جان كري مخالفت و تاكيد مي‌كند كه نمي‌تواند تاييد اين پيشنهاد را از ديگر شركاي سياسي‌اش در ائتلاف حاكم بگيرد. با اين‌همه نشست در بندر عقبه مبناي گفت‌وگوهايي مي‌شود كه دو هفته پس از اين نشست در اردن ميان نتانياهو و رهبر حزب اپوزيسيون در رژيم اسراييل صورت مي‌گيرد. جزييات اين نشست را يك منبع آگاه در دولت باراك اوباما به اين رسانه اسراييلي گفته است اما تيم رسانه‌اي نخست‌وزير رژيم صهيونيستي از اظهارنظر در اين باره سر باز زده‌اند.
آخرين تلاش‌هاي جان كري
برگزاري اين نشست طرح جان كري بوده است. آوريل سال 2014، طرح صلحي براي خاورميانه كه كري هدايت مي‌كرد با شكست روبه رو شد و از همان زمان مذاكرات ميان اسراييل و فلسطيني‌ها به اغما رفت. باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا نيز وقت تنفسي براي پيگيري وضعيت مذاكرات اعلام كرد. پس از اين تاريخ نيز به مدت 18 ماه جان كري تمركز خود را بر مذاكرات هسته‌اي با ايران گذاشت و در نهايت اين رايزني‌ها در جولاي 2015 پاسخ داد و در نيمه‌هاي سپتامبر نيز برجام از كانال‌هاي موجود در كنگره عبور كرد و براي اجرايي شدن مهيا شد. در اكتبر همان سال، جان كري كه به تازگي از پرونده ايران خلاص شده بود به سراغ مذاكرات صلح ميان اسراييل و فلسطين رفت. در آن بازه زماني خشونت‌ها در كرانه باختري و شرق بيت‌المقدس هم به دليل شهرك‌سازي‌ها افزايش پيدا كرده بود. در پايان ماه اكتبر سال 2015 بود كه جان كري موفق شد با اسراييلي‌ها و فلسطيني‌ها و اردن درباره وضعيت مسجدالاقصي به دركي از توافق و همكاري برسد. براساس اين توافق اوليه، اسراييل و اردن بايد درباره جاسازي دوربين‌ها در محدوده مسجدالاقصي با هم وارد مذاكره مي‌شدند كه البته اين مساله هيچگاه محقق نشد. دو هفته پس از اين تاريخ، بنيامين نتانياهو براي ديدار با باراك اوباما پس از يك سال راهي واشنگتن شد. در آن بازه زماني يك ساله بي‌بي و اوباما به دليل اختلاف بر سر مذاكرات هسته‌اي ايران با هم ديداري نداشتند و رابطه نيز خصم‌آميز بود. در آن ديدار كه در دفتر بيضي شكل كاخ سفيد در 10 نوامبر 2015 صورت گرفت، نتانياهو به اوباما مي‌گويد كه طرح‌هاي جديدي براي احياي گفت‌وگو با فلسطيني‌ها در سر دارد. اوباما كه ديگر تصور نمي‌كرد بي‌بي نيت جدي در اين خصوص داشته باشد به او مي‌گويد كه طرح جديدش را با جان كري در ميان بگذارد. فرداي آن روز بي‌بي با وزير امور خارجه امريكا ديدار مي‌كند و طرحي را ارايه مي‌دهد كه در آن به امتيازهايي به فلسطيني‌ها در كرانه باختري اشاره شده بود. بر اساس اين طرح، فلسطيني‌ها مي‌توانستند در منطقه C كه منطقه‌اي در اختيار ارتش اسراييل است اما ماهيت مسكوني دارد ساخت و سازهاي وسيعي را پيش ببرند. در ازاي اين طرح، واشنگتن بايد ساخت و سازهاي اسراييل در بخش‌هاي وسيعي از كرانه باختري را به رسميت بشناسد. دو هفته پس از اين تاريخ، نتانياهو جلسات طولاني با اعضاي امنيتي كابينه‌اش برگزار و تلاش كرد حمايت‌هايي را براي طرح ارايه شده خود جلب كند اما تنش‌هاي شديدي كه در آن بازه زماني ميان فلسطيني‌ها و اسراييلي‌ها در جريان بود و مخالفت‌هاي برخي از هم ائتلافي‌هاي تند و تيز بي‌بي با اين طرح عملا تلاش‌هاي وي را عقيم گذاشت. زماني كه جان كري در 24 نوامبر به اسراييل سفر مي‌كند، نتانياهو به وي اطلاع مي‌دهد كه طرحي كه دو هفته قبل در واشنگتن به وي ارايه كرده بود ديگر به عنوان يك گزينه روي ميز قرار دارد. جان كري كه از اين سخن نتانياهو شوكه شده بود شخصا با يكي از اصلي‌ترين چهره‌هاي اپوزيسيون اسراييل ديدار مي‌كند و به وي پيشنهاد مي‌دهد كه در ازاي سهم گرفتن در دولت فعلي تل‌آويو با طرحي براي صلح كنار بيايد. در نهايت پاسخي كه از رقيب بي‌بي دريافت مي‌كند نااميد‌كننده‌تر است. اسحاق هرتزوگ به جان كري مي‌گويد كه در نگاه‌ها و طرز تفكر بنيامين نتانياهو هيچ تغييري ايجاد نشده بنابراين وي تمايلي براي پيوستن به دولت در چنين شرايطي ندارد.
جان كري با عصبانيت و البته نااميدي منطقه را ترك مي‌كند. يك هفته بعد از اين سفر وي در سخنراني در يك نشست در واشنگتن به‌شدت از بنيامين نتانياهو انتقاد مي‌كند و مي‌گويد كه سياست‌هاي وي تنش‌زا است. پس از شكست جان كري در اين ماموريت بود كه فلسطيني‌ها بر فعاليت‌هاي ديپلماتيك و سياسي خود عليه اسراييلي‌ها افزودند. آنها پيش‌نويس قطعنامه‌اي را درباره تقبيح شهرك‌سازي‌هاي اسراييل به شوراي امنيت منتقل كردند. در اسراييل، تندروها و اعضاي كابينه بحث درباره احتمال سقوط دولت فلسطين را آغاز مي‌كنند و در فرانسه نيز اين كشور خود را براي وزراي امور خارجه ده‌ها كشور درخصوص مساله صلح اسراييل و فلسطين مهيا مي‌كند. جان كري با وجود اينكه براي چندمين بار به بن بست در اين پرونده برخورد كرده بود باز هم تصميم مي‌گيرد تسليم نشود. وي با مشاورانش در ماه‌هاي دسامبر 2015 و ژانويه 2016 جلساتي را برگزار مي‌كند و طرحي را مهيا مي‌كند كه در آن اصول احياي گفت‌وگوها ميان اسراييلي‌ها و فلسطيني‌ها تبيين شده بود. در فرمي كه طراحي شده بود در مذاكرات صلح، كشورهاي عربي منطقه نيز حضور داشتند. طرحي كه جان كري در اوايل سال 2016 در پشت درهاي بسته ارايه كرد شبيه طرح صلحي بود كه وي در پايان سال 2016 و تنها سه هفته مانده به حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد ارايه و علني كرد. اين طرح شش ماده‌اي بر تشكيل دو كشور در مرزهاي 1967 و اجراي بندهايي از قطعنامه 181 شوراي امنيت سازمان ملل درباره تشكيل دو كشور مستقل يكي عربي و يكي يهودي تاكيد شده بود. دو كشوري كه بايد يكديگر را به رسميت بشناسند و حقوق برابر به شهروندان خود بدهند. بيت‌المقدس نيز به عنوان پايتخت هر دو كشور مستقل انتخاب شده بود و نظارت جامعه بين‌المللي بر آزادي رفت و آمدهاي دو طرف در آن لحاظ خواهد شد. در 31 ژانويه 2016، جان كري دوباره با نتانياهو در داووس ديدار مي‌كند. در اين جلسه كه فقط دو نفر حضور داشتند كري متن اين طرح را در اختيار نتانياهو قرار مي‌دهد و البته پيشنهاد وسوسه‌كننده جديدي را هم ضميمه آن مي‌كند. براي نخستين‌بار كري و بي‌بي در نشستي با حضور ملك عبدالله از اردن و عبدالفتاح السيسي از مصر شركت خواهند كرد و درخصوص پيشبرد طرح صلح گفت‌وگو مي‌كنند. در همان تاريخ 31 ژانويه، كري به محمود عباس، رهبر تشكيلات خودگردان فلسطين درباره سوژه ديدارش و پيشنهادش به بي‌بي اطلاع‌رساني مي‌كند. پس از آنكه نتانياهو با چنين چارچوب ديداري و مذاكراتي موافقت مي‌كند، جان كري به اعضاي تيم خود اطلاع مي‌دهد كه براي اين ديدار چهارجانبه برنامه‌ريزي كنند. پس از مجموعه‌اي از رايزني‌هاي پشت پرده با اسراييلي‌ها، اردني‌ها و مصري‌ها قرار ديدار محرمانه براي 21 آوريل در بندر عقبه گذاشته شد. پيش از آغاز جلسه تمام طرف‌ها توافق كردند كه ذات برگزاري اين جلسه محرمانه باقي بماند و هيچ جزيياتي منتشر نشود. محمود عباس به اين نشست دعوت نشد اما از تشكيل آن خبر داشت. صبح 21 فوريه، محمود عباس با جان كري در عمان ديدار مي‌كند. در متن بيانيه مربوط به ديدار دو طرف كه در اختيار رسانه‌ها قرار گرفت هيچ نشانه‌اي از اينكه چندساعت بعد چه اتفاقي رخ خواهد داد، ديده نمي‌شود. كري جلسه خود با محمود عباس را به پايان مي‌رساند و به همراه چندتن از مشاورانش و وزير امور خارجه اردن مخفيانه سوار هواپيماي كوچكي مي‌شوند و 45 دقيقه بعد در بندر عقبه از هواپيما پياده مي‌شوند. جان كري پيش از ديدار چهارجانبه و نشست عمومي با سه مقام ديگر جداگانه ديدار مي‌كند. يك مقام سابق كاخ سفيد در اين خصوص مي‌گويد: جان كري در ديدارهاي جداگانه با عبدالله دوم (اردن) و عبدالفتاح السيسي (مصر) از آنها مي‌خواهد كه از طرح امريكا در نشست عمومي حمايت كنند. وي همچنين از اين دو مقام مي‌خواهد كه ساير كشورهاي عربي مانند عربستان سعودي و امارات متحده عربي را نيز به حمايت از اين طرح تشويق كند و در حركت فراگير و هماهنگ منطقه‌اي پيش بروند كه به ازسرگيري مذاكرات ميان اسراييل و فلسطيني‌ها منتهي شود. به نظر مي‌رسد كه عبدالله دوم از سوي جان كري براي تحت فشار قرار دادن محمود عباس و عبدالفتاح سيسي نيز براي اعمال فشار بر نتانياهو براي پذيرش اين طرح امريكا مكلف شده بودند. عبدالله دوم و سيسي موافقت خود را با اين طرح امريكا اعلام مي‌كنند و اين در حالي بود كه در اين طرح بايد اسراييل را به عنوان يك كشور يهودي به رسميت مي‌شناختند. در جلسه خصوصي كري و رييس‌جمهور مصر، سيسي كه تمايلي به درگيري با بي‌بي نداشت به وزير امورخارجه امريكا گوشزد مي‌كند كه بهتر است نتانياهو را تحت فشار قرار ندهند بلكه بيشتر او را تشويق كنند. در نهايت نشست چهارجانبه برگزار مي‌شود اما نخست وزير رژيم صهيونيستي پاسخ مناسب و شفافي به اين طرح نمي‌دهد. نتانياهو در اين جلسات بهانه‌هاي بسياري مي‌آورد و ادعا مي‌كند كه طرح جزييات بسياري دارد و او نمي‌تواند حمايت داخلي را براي اين طرح جلب كند.
هاآرتص در ادامه مي‌نويسد: جلسه چهارجانبه به تنش كشيده مي‌شود. با وجود آنكه سوژه بحث طرح صلح در خاورميانه بوده است اما بحث‌هاي ديگري درباره ديگر تحولات منطقه‌اي هم مطرح مي‌شود. عبدالله دوم و سيسي از فرصت حضور كري در جلسه استفاده مي‌كنند و از سياست‌هاي اوباما در منطقه خاورميانه به خصوص درباره سوريه و ايران انتقاد مي‌كنند. البته با وجود اين انتقادها هر دو طرف از طرح امريكا براي مناقشه اسراييل و فلسطين دفاع و تلاش مي‌كنند نتانياهو را به پذيرش آن متقاعد كنند. در همان جلسه نتانياهو طرح پنج ماده‌اي ديگري را روي ميز مي‌گذارد. براساس اين طرح، نتانياهو مي‌گويد كه حاضر است گام‌هايي را درباره وضعيت فلسطيني‌ها در نوار غزه و كرانه باختري بردارد و اين گام‌ها دقيقا همان قدم‌هايي بودند كه وي در نوامبر 2015 وعده آن را به كري داده بود. وي همچنين ادعا مي‌كند آماده است كه بيانيه‌اي با لحن مثبت در استقبال از طرح صلح عربي منتشر كند. در مقابل اين اقدام‌ها، نتانياهو مي‌خواهد كه مذاكره با فلسطيني‌ها ادامه پيدا كند و نشست صلح منطقه‌اي با حضور نمايندگان عاليرتبه كشورهايي مانند عربستان سعودي و امارات متحده عربي و ديگر كشورهاي مسلمان سني تشكيل شود. پس از چندساعت بحث و تبادل نظر، رهبران كشورها به پايتخت‌هايشان بازمي‌گردند و وعده مي‌دهند كه گزينه‌هاي مطرح شده را بررسي كنند. هرچند كه نشست در بندر عقبه هرگز به نتيجه ملموسي منتهي نشد اما طرح جان كري و سخنان سيسي و عبدالله دوم از سوي نتانياهو به اسحاق هرتزوگ، رهبر اپوزيسيون در اسراييل منتقل شد و پايه‌اي شد براي رايزني‌هاي فشرده دو طرف براي شكل دادن يك ائتلاف كه البته در نهايت نتانياهو از اين مذاكرات هم عقب كشيد و آويگدور ليبرمن از جناح ديگري را به عنوان وزير دفاع برگزيد. در چندماه گذشته از آن روزها هيچ پيشرفتي در مذاكرات صلح صورت نگرفت اما بنيامين نتانياهو، باز هم در ديدار نخست با دونالد ترامپ در كاخ سفيد مقابل دوربين‌ها به خبرنگاران گفت كه از آغاز دوباره طرح صلح منطقه‌اي براي پايان دادن به مناقشه با فلسطيني‌ها استقبال مي‌كند. نتانياهو احتمالا با استناد به سخنان ملك عبدالله از اردن و السيسي از مصر در آن نشست چهارجانبه پشت درهاي بسته در اردن بود كه گفت: براي نخستين‌بار در زندگي‌ام و براي نخستين‌بار در عمر اسراييل، كشورهاي عربي منطقه اسراييل را نه دشمن خود كه متحد و شريك خويش مي‌دانند.