ظريف، لاوروف و المعلم در مسكو مطرح كردند
هشدار به واشنگتن، حمايت از تشكيل كميته تحقيقاتي
گروه ديپلماسي| جلسه سه‌متحد در سخت‌ترين روزهايي كه سوريه تجربه كرده است. ابعاد متفاوت پرونده سوريه دوباره روي ميز شوراي امنيت، مذاكرات دو و چندجانبه و گفت‌وگوهاي پشت پرده بازيگران درگير بازگشته است. درحالي كه بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه در تازه‌ترين پاسخ‌هاي خود به سوالات بي‌شمار درباره حمله شيميايي خان شيخون مي‌گويد كه اين حمله صددرصد ساختگي بوده است و همزمان از انجام تحقيقات بين‌المللي به شرط استقلال كميته تحقيقاتي استقبال مي‌كند، سخنگوي وزارت امورخارجه امريكا مي‌گويد كه هيچ شكي نيست كه حملات اخير و حمله شيميايي در استان ادلب از سوي نظام و دولت سوريه انجام شده است. از سوي ديگر درست ساعاتي پس از آنكه روسيه، قطعنامه پيشنهادي از سوي چندكشور اروپايي درباره اين حمله شيميايي را وتو مي‌كند، وزراي امور خارجه ايران، روسيه و سوريه در مسكو با هم ديدار مي‌كنند؛ ديداري كه مي‌تواند هم رنگ و بوي تجديد بيعت داشته باشد و هم نشان از تلاش‌هاي روسيه و ايران براي مديريت بحران بدهد. محمد جواد ظريف، پيش از ظهر روز گذشته در راس هياتي راهي روسيه شد و در پايتخت كشور ميزبان ديدارهاي دو و سه‌جانبه‌اي را پيش برد. حضور رييس دستگاه ديپلماسي ايران در مسكو در حقيقت يكي ديگر از حلقه‌هاي دومينوي تلاش‌هاي تهران براي كنترل وضعيت به وجود آمده در پرونده سوريه بود. پس از حمله شيميايي به خان‌شيخون انگشت اتهام‌ها به سمت دمشق نشانه رفت و پيش از آنكه كميته حقيقتياب عامل اجرايي اين حمله را شناسايي كند، موشك‌هاي امريكايي به پايگاه العشيرات حمله كردند. اين دو اتفاق عملا پس از ورود نظامي مستقيم روسيه به سوريه، نخستين برگ‌هايي بودند كه پرونده سوريه را وارد مرحله جديدي كردند. محمد جواد ظريف كه در ماه‌هاي پس از حصول برجام و اجرايي شدن با به رسميت شناخته شدن نقش ايران در پرونده سوريه، ديپلماسي فعالي را براي حل و فصل مساله با توسل و تاكيد به راهكار سياسي و نفي راه‌حل نظامي آغاز كرده است در يك هفته گذشته زنجيره‌اي از تماس‌هاي تلفني را با مقام‌هاي متفاوت بين‌المللي پيش برد. در تمام اين گفت‌وگوها، ظريف با تاكيد براينكه ايران، قرباني تسليحات شيميايي در 8 سال جنگ تحميلي از سوي عراق شده و از نزديك اين درد را لمس كرده بر لزوم انجام تحقيقات مستقل بين‌المللي در اين خصوص تاكيد كرد. اين مطالبه ايران در حقيقت با مطالبه روس‌ها و دولت سوريه از جامعه بين‌المللي همخواني و همپوشاني كامل داشت. در اثناي اين تلاش‌هاي ديپلماتيك تهران بود كه ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا براي نخستين‌بار راهي مسكو شد و با همتاي روس و رييس‌جمهور كشور ميزبان جلسات نه چندان آرام و دوستانه‌اي را برگزار كرد. آنچه در رسانه‌هاي بين‌المللي از جزييات اين ديدارها منتشر شد دال بر اين بود كه مسكو و واشنگتن نتوانستند درپرونده سوريه به اشتراك نظر برسند و اختلاف‌ها ميان كرملين و كاخ سفيد هر روز افزايش پيدا مي‌كند. محمدجواد ظريف در مسكو و پيش از آغاز ديدارهاي دو و سه‌جانبه در جمع خبرنگاران درباره اهداف اين نشست فوري ميان سه كشور گفت: تحولاتي كه دو هفته گذشته در منطقه ما اتفاق افتاده تحولات بسيار قابل توجهي است، به ويژه اينكه ما به عنوان قرباني سلاح شيميايي همواره هرگونه استفاده از سلاح شيميايي را توسط هر كسي و عليه هر كسي محكوم كرديم. اين‌بار تمام تحقيقات نشانگر يك واقعيت است و آن اينكه هيچ شواهدي براي اتهام مطرح شده مبني بر استفاده دولت و ارتش سوريه از سلاح شيميايي در خان شيخون و اينكه كساني براساس اين اتهام غيرمستند اقدام به تجاوز نظامي به سوريه كردند، وجود ندارد. اين نشانگر تحولي خطرناك در منطقه ما و اوج‌گيري مجدد سياست يكجانبه گرايي است كه اين سياست در دوره‌اي هم خود امريكا را با مشكل مواجه كرد و هم منطقه ما را و هم اينكه نبايد فراموش كنيم داعش و گروه‌هاي تندرو و افراطي زاييده اقدام يكجانبه غيرقانوني امريكا در منطقه ما هستند. ضرورت دارد كشورهايي كه با اين حركت موافق نيستند، هم براي يك تحقيق بين‌المللي براي روشن شدن ابعاد فاجعه شيميايي در خان شيخون و هم براي مقابله با يكجانبه‌گرايي‌هاي امريكا با هم مشورت و هماهنگي كنند و اين فرصت بسيار خوبي بود كه بنده و وزير خارجه سوريه در مسكو هستيم.
سوريه و افغانستان، سوژه رايزني
ديدار با وليد معلم، وزيرخارجه سوريه نخستين حلقه از رايزني‌هاي رييس دستگاه ديپلماسي ايران در روسيه بود و پس از آن نيز وزراي خارجه ايران و روسيه پشت درهاي بسته براي نخستين‌بار از زمان وقوع حادثه خان شيخون و به تبع آن حمله امريكا به پايگاه الشعيرات با هم رايزني كردند. لاوروف پيش از ديدار با ظريف عنوان كرد كه همكاري‌هاي ايران و روسيه در سوريه و افغانستان اصلي‌ترين سوژه‌هاي رايزني وي با همتاي ايراني است. ظريف در ديدار با لاوروف ضمن ابراز همدردي با ملت و دولت روسيه در خصوص حمله تروريستي سن پترزبورگ گفت: مبارزه با خطر تروريسم تنها از طريق توسعه همكاري‌هاي بين‌المللي ميسر مي‌شود. وي حمله شيميايي را بهانه‌اي براي تجاوز به سوريه دانست و افزود بايد در اين خصوص حقيقت مشخص شود تا از اقدامات يكجانبه در آينده جلوگيري به عمل آيد. در ادامه اين ديدار ظريف با ابراز همدردي مجدد به مناسبت حادثه تروريستي سن پترزبورگ گفت: گسترش تاسف‌بار اقدامات تروريستي و خشونت‌بار در منطقه و جهان دليل محكمي بر همكاري‌هاي ما و همه كساني است كه از تروريسم استفاده ابزاري نمي‌كنند. پاسخ به تحركات تروريست‌ها تنها با همكاري بين‌المللي و پايبندي به راهكارهاي سياسي در مناطق بحراني امكانپذير است.
طرح سياسي براي سوريه بايد زنده شود
پس از انجام نشست سه جانبه، سه وزير در نشست خبري مشترك حاضر شدند. محمدجواد ظريف در اين نشست خبري، اقدام يكجانبه و توسل به زور را غيرقانوني و غيرقابل پذيرش خواند و گفت: مخصوصا زماني كه اقدام يكجانبه توسل به زور و بر هم زدن نظم و امنيت باشد، اقداماتي كه در دهه‌هاي گذشته شاهد بوديم كماكان جامعه بين‌المللي از نتايج آن اقدامات مخرب رنج مي‌برد. جامعه بين‌المللي اجازه نخواهد داد با استفاده از بهانه يكي از فجيع‌ترين سلاح‌هاي ضد بشري كه ايران بارها قرباني آن بوده و دولت‌هايي كه امروز ادعاي مبارزه با اين سلاح‌ها را مي‌كنند در صف مقدم فراهم‌كنندگان اين سلاح‌ها براي رژيم صدام حسين بودند، امروز به بهانه دروغين استفاده از سلاح شيميايي توسط دولت سوريه اقدام به تجاوز كنند. به همين خاطر ضروري است در سه حوزه همكاري را در سطح بين‌المللي افزايش دهيم. حوزه اول معلوم شدن اين واقعيت كه چگونه از يك فاجعه انساني براي اقدامات نظامي سوءاستفاده شد، بدون اينكه آن فاجعه انساني مورد بررسي و تحقيق قرار گيرد و ضرورت دارد يك تحقيق مستقل بين‌المللي براي روشن شدن ابعاد فاجعه خان شيخون و فدا شدن انسان‌هاي بيگناه در آن فاجعه به عمل بيايد و ما و روسيه با جديت دنبال چنين تحقيق جدي هستيم. حوزه دوم ضرورت همكاري بين‌المللي براي مبارزه با تروريسم و افراط‌گرايي است كه ما به اين همكاري ادامه خواهيم داد و توقع داريم كه ساير اعضاي جامعه جهاني بدون سوءاستفاده از شرايط براي پيشبرد اغراض كوتاه‌مدت سياسي به اين حركت جمعي عليه ترور و افراط كه در چند هفته گذشته قربانيان زيادي در اقصي نقاط عالم چه در سن پترزبورگ، چه آلمان و چه ديگر نقاط دنيا از خودشان گرفتند، با اين پديده مبارزه كنند. حركت سوم زنده كردن مجدد طرح سياسي است كه اين اقدامات نظامي تلاشي جدي است براي بر هم زدن آنها و بازگرداندن به پيش شرط‌هايي است كه باعث شده 6 سال جنگ در سوريه ادامه داشته باشد. پيش شرط‌هايي كه حق انتخاب را از مردم سوريه مي‌گيرد و تلاش مي‌كند انتخاب مردم سوريه در خارج از سوريه شكل بگيرد. ما معتقديم روند آستانه بايد با جديت دنبال شود و ما در كنار روسيه فعاليت خواهيم كرد و اميدواريم تركيه نيز در اين فعاليت با ما همكاري كند تا بتوانيم روند مذاكره و صلح و آتش بس را به نتيجه برسانيم به جاي استفاده از شرايط براي پيگيري اهداف و اغراض سياسي.
تلاش مشترك ايران و روسيه در لاهه
در ادامه اين نشست، وزير خارجه كشورمان عنوان كرد: ما در گذشته شش بار نمونه‌هاي اينچنيني را داشتيم و تلاش كرديم سازوكاري براي تحقيق درباره سلاح‌هاي شيميايي شكل بگيرد و تحقيق شود كه اين تحقيقات حتما ميداني باشد. تجربه ما نشان مي‌دهد تحقيقاتي كه به دور از ميدان حادثه صورت مي‌گيرد، نمي‌تواند مورد تاكيد باشد. ما شش سال در 1980 قرباني استفاده از سلاح شيميايي بوديم. لااقل 6 مورد سازمان ملل هيات ويژه به ميدان جنگ اعزام كرد براي بررسي واقعيات. سازوكار رسيدگي به اتهامات استفاده از سلاح شيميايي كاملا مشخص است. اتهام استفاده از سلاح شيميايي از راه دور قابل بررسي نيست، بايد در محل بررسي شود. خطرناك بودن محل در گذشته باعث نشده كه چنين بررسي‌هايي صورت نگيرد. در دهه 80 حداقل 6 بار سازمان ملل به جبهه‌هاي جنگ ايران و عراق افرادي را اعزام كرد كه در محل يك هيات تحقيق بين‌المللي بيطرف ثابت كنند كه از سلاح شيميايي استفاده شده است. اينكه در آن زمان امريكا تلاش مي‌كرد كه اجازه ندهد بررسي‌ها به نتيجه برسد، امري است جداگانه و نشانگر دورويي امريكا در برخورد با سلاح‌هاي كشتار جمعي. به محض اتهام استفاده از سلاح شيميايي در 4 آوريل جمهوري اسلامي خواستار يك تحقيق بين‌المللي شد و به عنوان تنها قرباني سلاح شيميايي در دهه‌هاي گذشته اعلام كرديم كه بايد واقعيت مشخص و روشن شود كه چه اتفاقي در خان‌شيخون افتاده است. متاسفانه قبل از اينكه چنين اقدامي صورت گيرد، امريكا اقدام به حمله و تجاوز نظامي كرد. اين نشانگر آن است كه مايل نبودند واقعيات استفاده از سلاح شيميايي در خان‌شيخون براي جامعه بين‌المللي مشخص شود و بيشتر به دنبال بهره‌برداري سياسي از اين حادثه تلخ بودند. امروز ما و روسيه در لاهه با جديت دنبال اين هستيم كه تحقيق در محل انجام شود. استفاده از سلاح شيميايي هم در فرودگاه و پايگاه الشعيرات و هم در محل خان‌شيخون، آثاري را بر جا مي‌گذارد كه به راحتي قابل شناسايي هستند، به راحتي قابل مراجعه و قابل آزمايش هستند.
اعلام آمادگي روسيه
سرگئي لاوروف در اين نشست خبري مشترك طي اظهاراتي درباره حمله موشكي اخير امريكا به پايگاه العشيرات در سوريه گفت: چنين رفتارهاي يكجانبه روند صلح بين‌المللي را به خطر مي‌اندازد. شوراي امنيت مي‌تواند به اين مساله ورود كند. چنين رفتارهايي مي‌تواند صلح بين‌المللي را به مخاطره بيندازد. ما از اين رفتارها استقبال نمي‌كنيم و اميدواريم همه به تصميمات شوراي امنيت پاي‌بند باشند. اينكه تلاش‌هايي صورت مي‌گيرد تا پيشنهاد ايران و روسيه براي تشكيل كميته حقيقتياب به نتيجه نرسد، به نظر مي‌رسد افرادي كه به دنبال كارشكني در اين پيشنهادها و تصميمات سازنده هستند، صداقت ندارند و نشانه‌هاي زيادي هم وجود دارد كه نشان مي‌دهد آنها صداقت ندارند. در استان ادلب اين اتهاماتي كه زده شده اين كميته مي‌تواند نشان دهد كه واقعيت چيست. تناقض‌هاي زيادي بين روايتي كه از سوي غربي‌ها مطرح مي‌شود و واقعيات وجود دارد. در شوراي امنيت مي‌خواست تصميمي اتخاذ شود و مجادله جدي در اين زمينه صورت گرفت، همكاران غربي ما به دنبال جنجالي كردن موضوع بودند. وي درباره پيشنهاد روسيه و ايران تاكيد كرد: با توجه به اينكه سوريه نيز آمادگي دارد، تاكيد مي‌كنم كه مي‌توانيم با ايران و سوريه همكاري‌هاي بيشتري داشته باشيم تا واقعيات و حقايق ميداني مشخص و موضوع شيميايي سوريه شفاف‌تر شود و اين امكان هست كه مساله مشخص‌تر شود. من تاكيد مي‌كنم كه كاربرد سلاح شيميايي در خان‌شيخون كه اتهاماتي عليه سوريه مطرح شده بايد شفاف شود، چون اتهام متوجه دولت سوريه است و مي‌گويند دولت سوريه با هواپيما و جنگنده‌هايش مخالفان را هدف قرار داده است. بايد مشخص شود كه مخالفان دولت سوريه به چه صورت رفتار كرده‌اند و چه ارتباطات خارجي داشتند. وزير خارجه روسيه خاطرنشان كرد: اطلاعات و حقايقي كه در اختيار دولت سوريه و نيروهاي نظامي روسيه كه در سوريه حضور دارند، هست و نمونه‌برداري‌هايي كه به صورت ميداني در حلب و ديگر مناطق داشتيم، تاكيد مي‌كند كه مخالفان مسلح سوريه از سلاح‌هاي شيميايي استفاده كردند و در سه ماه گذشته چندين نمونه از اين نمونه‌گيري‌هايي كه به صورت ميداني درباره سلاح‌هاي شيميايي كه در حلب استفاده شده داشته‌ايم و براي جامعه بين‌المللي فرستاده‌ايم، ولي پاسخي دريافت نكرده‌ايم.
از سلاح شيميايي عليه ملت خود استفاده نكرديم
وليد المعلم، كه دولتش اين روزها به‌شدت تحت فشار رواني قرار دارد، در نشست خبري مشترك عنوان كرد: سوريه بارها اعلام كرده كه سلاح شيميايي در اختيار ندارد. سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي در 2016 بر اين مساله صحه گذاشته ما گفتيم آنچه در خان شيخون اتفاق افتاده يك عمليات رواني است و جنگنده‌هاي سوريه هيچ هدفي را در خان شيخون با سلاح‌هاي شيميايي هدف قرار نداند. ما از اين سلاح‌ها عليه تروريست‌ها و ملت‌مان استفاده نكرديم و هرگونه سلاح شيميايي و استفاده از آن را در هر مكاني محكوم مي‌كنيم. درخواست كرديم كميته تحقيق بين‌المللي تشكيل شود و حرفه‌اي باشد و به العشيرات برود و ما به عنوان دولت سوريه كمك مي‌كنيم و همه تمهيدات و تسهيلات را براي موفقيت‌آميز بودن نتايج كار اين كميته انجام مي‌دهيم.