نمايش رويارويي دو نگاه به مسائل اجتماعي
هادي خانيكي
استاد دانشگاه
يكي از خصوصيات مناظره اين است كه تنها در يك برنامه تلويزيوني خلاصه نمي‌شود و با خود كنش سياسي به دنبال مي‌آورد. آنچه در نخستين مناظره انتخابات رياست‌جمهوري دوازدهم رخ داد را مي‌توان در دو سطح بررسي كرد: اول فرآيند انجام مناظره و چگونگي حضور نامزدها و دوم آثار و نتايج سياسي و تبليغاتي آن. در مورد انجام مناظره و فرآيند و سازوكارهايش با توجه به اينكه عنوان «مسائل اجتماعي» را بر خود داشت، اين انتظار مي‌رفت كه مساله اجتماعي (با وجود اينكه در سوال‌هاي مختلف تكرار شد) به صورت بنيادي‌تر و منسجم‌تر مطرح شود و موضوعاتي مانند وضعيت اجتماعي، سرمايه اجتماعي، آسيب‌هاي اجتماعي، قشرهاي مختلف اجتماعي و انتظارات و اقدامات اجتماعي مطرح شود. اما به نظرم سوال‌هاي مطرح شده سوال‌هايي بودند خرد و روزمره، به گونه‌اي كه نامزدها را ترغيب مي‌كرد كه به جاي پرداختن به اين موضوعات فرعي در مورد آنچه در ذهن خودشان بود صحبت كنند. يعني اساسي بودن سوالات مطرح شده حول مساله اجتماعي مورد كم‌توجهي قرار گرفته بود. در مورد نحوه حضور نامزدها هم بايد گفت، همان‌گونه كه از شركت‌كنندگان در مناظره انتظار مي‌رود كه در پرسش و پاسخ‌ها از خودشان حرارت و رقابت نشان دهند و در عين حال ادب و اخلاق را رعايت كنند، به لحاظ فني هم اين انتظار مي‌رود كه اين شور و حرارت در طول مناظره حفظ شود. در اين مناظره مهيج‌ترين قسمت، بخش اول بود اما بخش دوم به گونه‌اي طراحي شده بود كه به بينندگان اجازه تصميم‌گيري و مقايسه ميان كانديداها را نمي‌داد چون هم سوالات متفاوت بود و هم پاسخ‌ها. در قسمت سوم هم كه باز مي‌توانست هيجان از دست‌رفته را به مناظره بازگرداند شرايط به‌گونه‌اي بود كه يكي از نامزدهاي رقيب كه رويارويي بيشتري با ديگري در طول مناظره داشت اصلا صحبت نكرد. و اين بخش از مناظره هم به سرنوشت بخش دوم دچار شد. در كل به نظرم همان بخش اول بود كه توانست مخاطبان را پاي تلويزيون نگه دارد و ذهن و نگاه آنها را به سمت خود جلب كند. اما سطح ديگر پيامدها و آثار مناظره است. بايد بگويم كه براي كنشگر و انتخاب‌گر در جريان انتخابات تنها توانايي پاسخ‌گويي نامزدها به سوالات كافي نيست، يعني آنها صرفا به توانايي فني و مهارتي نامزدها توجه نمي‌كنند بلكه در مناظره به رويكردهاي سياسي آنها توجه دارند. در اين بخش مي‌توان گفت كه در نشان دادن آرايش سياسي نامزدها اين مناظره موفق بود. دو نامزد نزديك به هم يعني دكتر روحاني و دكتر جهانگيري در واقع توانستند از اينكه كشور در چه وضعيتي قرار دارد تصويري ارايه دهند و بگويند كه دولت در اين مدت چه كرده است و نسبت به مسائل اجتماعي بايد چه رويكردي وجود داشته باشد و تاكيد بر اينكه مي‌خواهند آنچه در اين چهار سال انجام شده را به فرجام برسانند. در مقابل دو كانديداي ديگر يعني دكتر قاليباف و آقاي رييسي هم در پرداختن به مسائل اجتماعي، هرچند با بيان‌هاي مختلف به طرح مساله پرداختند اما نشان دادند كه در عمل به ادامه سياست‌هاي دولت نهم و دهم يعني دولت آقاي احمدي‌نژاد معتقد هستند و در ايامي كه در ميان جريان‌هاي سياسي مرسوم شده كه از دولت احمدي‌نژاد تبري بجويند، اين دو نامزد نشان دادند كه در تداوم همان نگاه به مسائل اجتماعي اهتمام دارند. تفاوت اين دو نگاه در مناظره كاملا مشهود بود اما در كنار اينها بايد به دغدغه‌هاي خاص دو نفر ديگر كه كمتر از سايرين در جريان رقابت حاضر بودند هم توجه داشت. مانند تصريح و تاكيد آقاي هاشمي‌طبا بر روي كوچك كردن نقش دولت و توجه به عوامل ديگري غير از دولت در بررسي مسائل اجتماعي و ديدگاه مقابل آن كه توسط آقاي ميرسليم مطرح شد كه نقش دولت را بزرگ‌تر مي‌ديد. به نظرم اين مناظره موفق شد نقطه مركزي نگاه هر يك از نامزدها را نشان دهد. نكته ديگر اينكه نبايد از ياد برد كه اين دولت كارهاي بزرگي را از جمله در حوزه مسائل اجتماعي به ثمر نشانده، آن هم در فضايي كه مورد هجوم بوده است. حالا به دليل پاره‌اي ناتواني‌ها در اطلاع‌رساني نتوانسته است كه اين دستاوردها را به جامعه نشان دهد. از ديد من آقاي روحاني و آقاي جهانگيري به گونه‌اي در اين مناظره شركت كردند كه نشان دهند دولت چه كارهاي بزرگي انجام داده است. نكته آخر اينكه دكتر جهانگيري كه هميشه به عنوان يك مدير قوي و بي‌ادعا شناخته مي‌شد در اين مناظره توانايي خودش را به عنوان يك مدير اصلاح‌طلب در كنار روحاني نشان داد. به‌خصوص در جايي كه تاكيد كرد موضوع مهم تفاوت دولت‌ها نسبت به مسائل اجتماعي است و مساله برخوردهاي گازانبري و قضايي را با مسائل اجتماعي، فرهنگي و علمي بيان كرد، برخوردهايي كه با رفتار مبتني بر حرمت مردم و شهروندان و توجه به ديده شدن قشر آسيب‌پذير تفاوت دارند.