فرهنگ و تاريخ
انسان در تهران
انسان‌شناسي شهري به عنوان يكي از زيرشاخه‌هاي انسان‌شناسي فرهنگي، پيشينه‌اي سي ساله در اروپا و پنجاه ساله در امريكا دارد. در ايران اين رشته نخستين‌بار با كتاب انسان‌شناسي شهري نوشته ناصر فكوهي در اوايل دهه 1380 مطرح و تدريس آن در دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران آغاز شد. انسان‌شناسي شهري اگرچه در آغاز به علت عمر كوتاه و نوباوگي بيشتر به شكل نظري و در حد طرح نظريه‌ها و روش‌ها و مفاهيم مطرح شد، اما به تدريج به عنوان يك حوزه كاربردي، جايگاهي هر چه پر اهميت‌تر در مطالعات شهري ايران پيدا كرد. به اين منظور ضرورت كارهاي ميداني، مطالعات شهري و درگير شدن با واقعيت‌هاي كاربردي ضرورت مي‌يافت. كتاب انسان‌شناسي شهري تهران كه به تازگي به همت معاونت امور اجتماعي و فرهنگي اداره كل مطالعات اجتماعي و فرهنگي منتشر شده است، گام موثري در روند پر كردن اين خلأ محسوب مي‌شود. اين كتاب حاصل گروه جمعي از پژوهشگران و محققان جوان در حوزه علوم اجتماعي است كه زيرنظر ناصر فكوهي استاد انسان‌شناسي دانشگاه تهران منتشر شده است. در اين كتاب شهر تهران به 10 حوزه مفهومي مجزا از جمله تاريخ، فضا، زمان، محيط زيست، اقتصاد، قدرت، هويت، نشانه، آسيب و بازنمايي تقسيم شده است و در هر كدام مهم‌ترين مساله يا مسائل آن حوزه به بيان و تحليل در آمده است. در فصل پاياني با عنوان نتيجه‌گيري با رويكردي تلفيقي تلاش شده اين حوزه‌هاي گسسته از يكديگر را با يكديگر تركيب كرد. در اين بخش نتيجه گرفته مي‌شود كه از نظر فرهنگي، تهران موقعيت زماني-مكاني‌اي است كه به واسطه تجربه مدرنيته، جهان اجتماعي و فرهنگي را به منطق اقتصاد تقليل داده است و از ارزش‌هاي آن براي سازماندهي كنشگران استفاده مي‌كند. اين روندي است كه در ادبيات اقتصادي با عنوان كالايي شدن شناخته مي‌شود؛ كالايي شدني كه به شكلي افراطي، تمامي عرصه‌هاي زندگي را مي‌تواند در برگيرد. تهران كالايي شده، تهراني است كه از انسانيت، اخلاق و ارزش‌هاي آن هر روز بيشتر فاصله مي‌گيرد و اين مساله خودش را هم در بعد كالبدي شهر به نمايش مي‌گذارد و هم در بعد رفتاري و اجتماعي. به عبارت ديگر تهران مانند بسياري از شهرهاي بزرگ جهان در چرخه‌اي معيوب از سرمايه، كالا و پولي شدن قرار گرفته است؛ چرخه‌اي كه در نهايت به توليد شكل‌هاي آسيب گون در حوزه‌هاي متعدد دامن زده است.
خوانش نوين متن مقدس
دانش نوپاي دين‌شناسي در همه جاي دنيا و نيز در سرزمين ما شتابي روزافزون است. بيشتر تلاش‌هايي كه تاكنون انجام گرفته در راستاي آشنايي با شالوده‌ها و بنيادهاي اديان است و همچنين نخستين گام‌ها در اين راه دراز و بي‌پايان. كتاب خاندان ابراهيم (ع): بازخواني داستان‌هايي از كتاب پيدايش گزينش و ويرايش هرشل شنكس با ترجمه سيد روح‌الله شفيعي كه به تازگي نشر ني آن را منتشر كرده است، كوشش مثبت و ارزشمندي در راستاي اين دانش جوان است. كتاب ترجمه رشته نوشتارهايي است پيرامون بازخواني داستان‌هاي كتاب مقدس درباره حضرت ابراهيم(ع) و خاندانش. جايگاه برجسته كتاب مقدس نه‌تنها در آيين‌هاي ابراهيمي كه در فرهنگ و انديشه مغرب زمين بر كسي پوشيده نيست. آوازه بلند حضرت ابراهيم(ع) پدر اديان يهوديت، مسيحت و اسلام بي‌نياز از هر دوباره‌گويي است. داستان‌هاي مربوط به زندگي او در كتاب‌هاي مقدس اين هر سه دين مبين ديده مي‌شود. اما اين داستان‌ها كاركردي فراتر از داستان دارند، چرا كه بسياري از آموزه‌هاي ديني نيز بر همين پايه استوارند. بدين‌سان بازخواني داستان‌هاي ابراهيم (ع) و خاندانش برآيند اين سه بردار است. نويسندگان اين رشته نوشتارها چنان كه خود نيز گاه به روشني مي‌گويند، مي‌كوشند تا از گوشه‌هايي تازه و ديگرگون به داستان‌هاي كتاب مقدس بنگرند. آنان يا با پرسش‌هايي نو به سراغ كتاب مقدس مي‌روند يا در پي پاسخ‌هايي نو براي پرسش‌هاي پيشين خود هستند يا در چارچوبي كه مي‌توان آن را چرخش اسطوره شناختي ناميد، به ديگر خوانش‌ها واكنش نشان مي‌دهند. با اين همه اين نگاه‌هاي ديگرگون و اين بازي بازخواني و دگرانديشي، چندان هم آشفته و بي‌قاعده نيست. به ديگر سخن نمي‌توان هر آن چه تاكنون گفته شده است را يكسره به كناري نهاد و دستاورد چنين رهيافتي را دگرانديشي خواند. سازوكارها و دستمايه‌هاي اين بازخواني و دگرانديشي بسيار گسترده‌اند. گاه نگاهي ديگرگونه به معني يك واژه يا جمله و گاه كنش‌ها و توانايي بينامتني مفسر به ياري او مي‌آيند.