تمديد تعهد درسايه ريسمان‌بافي

سارا معصومي

دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده يك بار ديگر اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را به حالت تعليق درآورد. در ميان تمام غرولندها، تهديدها و هشدارها، روز پنجشنبه در تقويم رابطه ايران و امريكا در دوره پسابرجام به تاريخي بدل شد كه در آن يك بار ديگر كليددار كاخ سفيد اعلام كرد كه برمبناي توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 مصوب جولاي 2015، اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را به حالت تعليق درمي آورد. به نظر مي‌رسد كه شرايط در حال تحميل خود به رييس‌جمهوري هستند كه هنوز نمي‌خواهد بپذيرد چاره‌اي جز تسليم در برابر يك توافق همه‌جانبه ندارد. همزمان با اين دستور رييس‌جمهور، وزارت خزانه‌داري ايالات متحده به سنت هميشه بر دامنه تحريم‌هاي غيرهسته‌اي پيشين ايران افزود و 7 فرد و 2 شركت ايراني و 2 شركت اوكرايني را به فهرست تحريم‌هاي پيشين اضافه كرد. اتهام ايران نيز تكراري بود؛ فعاليت‌هاي خصمانه و برنامه موشكي ايران. هرچند كه دولت ترامپ ادعا مي‌كند اين تحريم‌ها جديد هستند اما برخي منابع امريكايي تاكيد دارند دو شركتي كه هدف قرار گرفته‌اند در زمان باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا نيز در ليست تحريم قرار داشتند.
دونالد ترامپ همزمان با صدور دستور لازم براي تمديد توقف اجراي تحريم‌هاي ايران، براي چندمين بار در 9 ماه گذشته به سراغ روح برجام رفت و ادعا كرد كه ايران به آن پايبند نيست. دونالد ترامپ در اظهارات كوتاهي پس از صدور دستور لازم براي معلق ماندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران ادعا كرد كه امريكا رفتارهاي ايران را تحمل نمي‌كند. البته وي از بيان اينكه آيا پايبندي تهران را تاييد خواهد كرد يا خير، سرباز زد. ترامپ در پاسخ به سوال خبرنگاران در اين باره گفت: آنها بخش‌هاي مختلفي از برجام را زير پا گذاشته‌اند و البته كه در اكتبر مي‌بينيد كه با اين توافق چه خواهيم كرد. توافق با ايران يكي از بدترين توافق‌هايي است كه من تاكنون ديده‌ام. اين توافق در چارچوب منافع امريكا نيست و توافقي است كه هيچگاه نبايد به دست مي‌آمد.
وزارت امور خارجه كابينه وي نيز همزمان با اين سخنان رييس‌جمهور تاكيد كرد كه هرچند اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران همچنان در حالت تعليق است اما اين به معناي آن نيست كه دولت ترامپ تصميم نهايي خود براي حفظ توافق هسته‌اي را هم گرفته است. با اقدام روز پنجشنبه ترامپ، عملا نيمه اكتبر به ضرب‌الاجل بعدي بدل شد كه وزير امور خارجه بايد براي سومين بار در 9 ماه گذشته در نامه‌اي به كنگره، پايبندي تهران به توافق هسته‌اي را اعلام كند. در شرايطي كه ترامپ پايبندي تهران به توافق را تاييد نكند، توپ در زمين كنگره قرار خواهد گرفت و اين كنگره است كه بايد در مدت زمان 60 روز در مورد از سرگيري دوباره تحريم‌هاي هسته‌اي تهران تصميم‌گيري كند. به گزارش رويترز، دورنماي اينكه احتمالا واشنگتن اقدام به بازگشايي دوباره توافق با ايران مي‌كند يا با عدم تاييد پايبندي ايران، مسووليت خروج از برجام را به گردن كنگره مي‌اندازد، متحدان امريكا در تفاهم با تهران را نگران كرده است و مساله ديگر هم اين است كه جهان در حال حاضر با بحران هسته‌اي ديگري كه برنامه موشكي و هسته‌اي كره شمالي است دست و پنجه نرم مي‌كند. سناتور باب كروكر كه رياست كميته روابط خارجي سنا را بر عهده دارد و طرحي را براي بازبيني توافق هسته‌اي با ايران نيز نگاشته بود، اخيرا اعلام كرده كه اگر سياست امريكا در قبال برجام تغيير كند، كنگره و كاخ سفيد آماده تطبيق دادن خود با اين سياست هستند. البته وي همزمان با تاكيد بر اينكه مساله همكاري با متحدان بسيار مهم است به رويترز گفت: مهم است كه در هرگامي كه برمي‌داريم با متحدان خود در اروپا هماهنگ باشيم. ما دنبال اين نيستيم كه يك بحران خودساخته بدون هيچ گونه دليلي درست كنيم. ما از اين بحث‌ها به دنبال رسيدن به نتيجه‌اي هستيم كه هم براي امريكا و هم براي متحدان اين كشور مفيد باشد. كروكر در پاسخ به اين سوال كه آيا اين بحث كه خروج از توافق هسته‌اي با ايران مي‌تواند بر چگونگي برخورد با كره‌شمالي تاثيرگذار باشد يا خير؟ گفت: بهتر است در مورد اينكه دولت امريكا با توافق هسته‌اي چه خواهد كرد، پيش بيني و پيش داوري نداشته باشيم.

 خط‌كشي بوريس جانسون براي ركس تيلرسون
پايتخت بريتانيا به محلي براي رونمايي عيان از اختلاف نظر امريكا با متحدان اروپايي‌اش درباره برجام بدل شد. ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده آخر هفته مهمان بوريس جانسون، همتاي انگليسي خود در لندن بود. پيش از سفر تيلرسون به لندن، رسانه‌هايي چون بلومبرگ ادعا كرده بودند كه دولت امريكا تلاش مي‌كند متحدان اروپايي خود در توافق هسته‌اي با ايران را تشويق به بازگشايي مجدد پرونده مذاكرات با ايران كند و به مدد آنها يا متمم‌هايي را به توافق هسته‌اي اضافه كند يا اصلاحاتي را در برخي تعهدهاي ايران اعمال كنند. با همين استدلال، فرجام برجام به يكي از اصلي‌ترين سوژه رايزني‌هاي تيلرسون با نخست‌وزير و وزير خارجه بريتانيا بدل شد. تيلرسون در نشست خبري با همتاي انگليسي بارديگر ادعاها در خصوص ايران را تكرار كرده و گفت كه كاملا روشن است كه ايران انتظارها را از توافقنامه هسته‌اي سال 2015 برآورده نكرده است. وزير خارجه دولت ترامپ در بخش‌هاي ديگري از سخنانش ادعا كرد كه ايران اقدامات تحريك‌آميزي در يمن، سوريه و ديگر بخش‌هاي خاورميانه انجام مي‌دهد. وي در اين باره افزود: «دونالد ترامپ اين مساله را روشن كرده است كه تهديدهاي ناشي از ايران بايد به طور كلي مدنظر قرار گيرد و نه در چارچوب موضوع هسته‌اي.»
اظهارات تيلرسون در لندن از سوي رسانه‌هاي متفاوت به شكاف بسيار جدي ميان امريكا و متحدان اروپايي‌اش درباره برجام تعبير شد و رسانه‌اي مانند بلومبرگ ادعا كرد كه مي‌توان از اين سخنان وزير خارجه امريكا به اين نتيجه رسيد كه احتمالا دولت ترامپ در نيمه اكتبر عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را اعلام خواهد كرد. تيلرسون در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود تاكيد كرد كه دولت وي هنوز در مورد تاييد يا عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي كه بايد هر نود روز يك بار انجام شود، تصميمي نگرفته است. اين در حالي است كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قريب به 10 روز پيش براي هشتمين بار تاكيد كرد كه ايران به تمام تعهدات خود در قالب برجام پايبند است.
ركس تيلرسون در حضور بوريس جانسون كه كشورش خواهان باقي ماندن امريكا در برجام است ادعا كرد كه براساس توافق هسته‌اي ايران به صلح و امنيت منطقه‌اي كمك كند و اين در حالي است كه ايران با رفتارهاي خود اين اصل را زيرپاگذاشته و بنابراين به روح توافق هسته‌اي پايبند نبوده است. وي همچنين از برنامه موشك بالستيك ايران يا حمايت‌هاي تهران از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه به عنوان نشانه‌هايي از عدم توجه ايران به تامين امنيت و صلح در منطقه اشاره كرد. اين سخنان تيلرسون با واكنش سريع بوريس جانسون روبه رو شد. وزير خارجه بريتانيا بارها و بارها تاكيد كرد كه توافق هسته‌اي با ايران جواب داده و بايد ادامه پيدا كرده و حفظ شود. وي همچنين با اشاره به بحران هسته‌اي كره‌شمالي تاكيد كرد كه اين بحران ضرورت نياز به يك توافق ديگري مانند توافق جولاي 2015 با ايران را به تصوير مي‌كشد. جانسون در اين باره گفت: ما در بريتانيا خواهان زنده نگاه داشتن اين توافق هستيم و اين موضعي است كه در ديدار با تيلرسون و ساير اعضاي دولت امريكا نيز به آن اشاره كرده‌ايم.

  يك گام نزديك‌تر به تاييد پايبندي ايران
فاصله زماني اندك ميان تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي ايران و تاييد پايبندي تهران به توافق از سوي دولت ترامپ، فضاي خوش‌بيني را نسبت به سياستي كه احتمالا امريكا در قبال برجام اتخاد خواهد كرد به وجود آورده است. در حالي كه گفته مي‌شود 7 روز پيش، متن اوليه طرح سياست جامع امريكا در قبال ايران به شمول برجام در جلسه شوراي امنيت ملي در كاخ سفيد با رييس‌جمهور به وي تحويل داده شده است، با اقدام روز پنجشنبه ترامپ در تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي ايران مي‌توان گفت كه وي احتمالا به اين طرح پاسخ مثبت خواهد داد. در طرح فوق ركس تيلرسون، وزير خارجه، جيمز متيس، وزير دفاع و ژنرال مك مستر، مشاور امنيت ملي به ترامپ پيشنهاد داده‌اند كه از وعده انتخاباتي‌اش مبني بر خروج از توافق هسته‌اي فاصله بگيرد و در ازاي موافقت با حفظ توافق هسته‌اي، عرصه را بر ايران در ساير حوزه‌هاي غيرهسته‌اي مانند فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي تنگ كند. تركيب تمديد تعليق و تنبيه همزمان، سياستي است كه به نظر مي‌رسد در دولت ترامپ جاي خود را باز كرده است و در چهارسال آتي نيز دربزنگاه‌هاي زماني 120 روز و 90 روز رييس‌جمهور امريكا به همين سياست متوسل خواهد شد. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه دولت ترامپ همچنان تلاش مي‌كند فضاي مبهم پيرامون توافق هسته‌اي را حفظ كند و لذا سخنگوي وزارت امور خارجه اين كشور همزمان با اعلام خبر تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي ايران تاكيد كرد كه اين به معناي مشخص شدن سياست امريكا در قبال ايران نيست. درحالي كه اعلام عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي از سوي ترامپ به خودي خود نقض برجام نيست اما عدم تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي از سوي رييس‌جمهور مي‌تواند به عنوان نقض فاحش برجام ثبت و توافق هسته‌اي را زير سوال ببرد. با توجه به ماهيت متوازن و اقدام‌هاي گام به گام ايران و 1+5 در برجام، تهران محدوديت‌هايي بر برنامه هسته‌اي خود را پذيرفته است تا در ازاي آن تحريم‌هاي هسته‌اي كه از چندكانال شوراي امنيت سازمان ملل، اتحاديه اروپا، كنگره و دولت امريكا بر اين كشور تحميل شده بود، از ميان برود.
نيويورك‌تايمز در گزارشي تحليلي در اين باره نوشته است: اخيرا تيلرسون در اظهاراتي گفته بود كه سياست ايالات متحده در قبال ايران نبايد با مساله هسته‌اي آغاز و با آن به پايان برسد. وي همچنين تاكيد كرده بود كه مسائل واشنگتن با اين كشور بسيار فراتر از مساله هسته‌اي است و به نفوذ ايران در سوريه، عراق و همچنين حمايت‌هاي اين كشور از حزب‌الله اشاره كرده بود. در اين مورد حق با وزير امور خارجه است اما به نظر مي‌رسد كه وي نكته بسيار مهمي را فراموش كرده است: بدون نگاهي ثابت به توافق هسته‌اي، سوال‌ها و شك و ترديدها در مورد آينده اين توافق سياست كلان‌تر امريكا در قبال ايران و همچنين مسائل مربوط به خاورميانه را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. رييس‌جمهور ترامپ كه در دوره انتخابات وعده پاره كردن توافق هسته‌اي را داده بود نشانه‌هايي بروز داده مبني بر اينكه در اواسط اكتبر احتمالا پايبندي تهران به توافق هسته‌اي را تاييد نخواهد كرد. با اين وجود هيچ كدام از ايرادهايي كه وي به برجام مي‌گيرد، نمي‌تواند نقض اين توافق هسته‌اي به حساب‌ آيد. مساله امريكا عدم پايبندي ايران به توافق موجود نيست بلكه ترامپ با بند بند همين توافق مشكل دارد. گلايه‌هاي ترامپ در مورد جزييات توافق هسته‌اي و اينكه مدت زمان محدوديت‌هاي ايران اندك بوده كاملا صحيح است اما چه اين توافق را دوست داشته باشد و چه نه، بازگرداندن عقربه‌هاي ساعت به عقب كار آساني نيست. در هر سياست عاقلانه‌اي بايد به توافق هسته‌اي به عنوان نقطه آغاز ماجرا نگاه كرد. ترامپ به جاي آنكه اين توافق را پاره كند يا آن را زير سوال ببرد بايد در مسير تقويت فني و سياسي توافق گام بردارد. ثبات درباره توافق هسته‌اي مي‌تواند عوامل انحرافي را حذف كند و متحدان امريكا را با وي در مسير تعيين استراتژي بهتر درباره ايران در خاورميانه همراه سازد. با اين سياست امريكا مي‌تواند به مسائلي در مورد ايران بپردازد كه در توافق هسته‌اي مغفول مانده‌اند. مسائلي مانند برنامه موشكي ايران. از سوي ديگر ترامپ با اعلام اينكه در برجام مي‌مانيم، مي‌تواند مساله تاريخ انقضاي توافق هسته‌اي را هم با متحدان اروپايي مطرح و آنها را در پيشبرد اين مساله كه مدت زمان اين توافق بايد تمديد شود با خود همراه سازد.
 
 برجامي‌ها در نيويورك
تصميم ترامپ براي تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي ايران در حالي صورت گرفت كه بامداد روز شنبه سيدعباس عراقچي، معاون حقوقي و امور بين‌الملل به همراه مجيد تخت روانچي، معاون اروپا و امريكاي وزارت امور خارجه، تهران را به مقصد نيويورك ترك كردند. در هفته جاري محمدجواد ظريف نيز به همراه حسن روحاني، رييس‌جمهور راهي نيويورك خواهند شد. شركت در نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد به روال هر سال فرصتي را براي تبادل‌نظر و رايزني ميان مقام‌هاي ايران و 1+5 فراهم مي‌كند. در حالي كه به گفته منابع متعدد در وزارت امور خارجه ايران تاكنون برنامه‌اي براي ديدار محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان با همتاي امريكايي‌اش، ركس تيلرسون در نظر گرفته نشده و هيچ كدام از دو طرف نيز درخواستي براي چنين ديداري نداشته‌اند اما نشست كميسيون مشترك با حضور وزراي امور خارجه 7 كشور در حاشيه مجمع عمومي انجام خواهد شد. برگزاري اين نشست به معناي نخستين فرصت براي رويارويي محمد جواد ظريف با ركس تيلرسون هرچند در قالب ديداري چندجانبه خواهد بود. نخستين ديدار جان كري، وزير امور خارجه كابينه باراك اوباما با محمدجواد ظريف نيز چهارسال پيش در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد رخ داد. ديداري كه به نخستين حلقه از دومينوي مذاكرات فشرده براي رسيدن به توافق هسته‌اي ختم شد.