محمدصالح صدقيان، كارشناس مسائل منطقه در گفت‌وگو با «اعتماد» مطرح كرد
به نام مردم كرد، به كام بارزاني
شهاب شهسواري
روز دوشنبه بعد از هفته‌ها گمانه‌زني، مذاكره و حتي تهديد از سوي طرف‌هاي مختلف، همه‌پرسي استقلال كردستان عراق برگزار شد؛ رويدادي كه با واكنش‌هاي تند از سوي همسايگان اقليم كردستان عراق و دولت مركزي عراق مواجه شد. محمد صالح صدقيان، مدير مركز عربي مطالعات ايران معتقد است كه مسعود بارزاني، رييس اقليم كردستان عراق انگيزه‌هاي شخصي براي برگزاري اين همه‌پرسي دارد. اين كارشناس مسائل خاورميانه و جهان عرب معقتد است كه تركيه و امريكا به عنوان دو بازيگر مهم جهاني و منطقه‌اي برخلاف ظاهرسازي در مورد مخالفت با استقلال كردستان عراق، پيش از اين به مسعود بارزاني چراغ سبز نشان داده‌اند. صدقيان در عين حال تاكيد دارد كه نفس برگزاري همه‌پرسي نه تنها به ضرر دولت و مردم عراق و همسايگانش خواهد بود، بلكه پيامدي جز ضرر براي مردم كردستان بر جاي نخواهد گذاشت. در ادامه مصاحبه «اعتماد» با دكتر محمد صالح صدقيان، مدير مركز عربي مطالعات ايران را مطالعه مي‌كنيد.
فكر مي‌كنيد در شرايط كنوني به خصوص با توجه به بي‌ثباتي‌ها در منطقه از جمله مساله گروه‌هاي تروريستي و داعش و مشكلات متعددي كه عراق با آن مواجه است، چه انگيزه‌اي براي برگزاري همه‌پرسي در اقليم كردستان عراق وجود دارد؟
در شرايط كنوني در عراق مرحله بعد از داعش و دوران پس از آزادي موصل قرار گرفته‌ايم. من تصور مي‌كنم كه مجموعه‌اي از عوامل و انگيزه‌ها وجود دارد كه آقاي مسعود بارزاني براي تحقق اهداف خاصي اقدام به برگزاري رفراندوم در اقليم كردستان گرفت. بارزاني الان از نظر حقوقي و سياسي در داخل كردستان وضعيت خوبي ندارد. در حال حاضر دو سال از منقضي شدن دوران رياست ايشان بر دولت اقليم كردستان مي‌گذرد و هنوز جانشيني براي او مشخص نشده است؛ چرا كه پارلمان اقليم كردستان عراق تاكنون تشكيل جلسه‌اي براي تعيين جانشين بارزاني نداده و حتي حكم انحلال پارلمان هم صادر شده است. در عين حال شخص بارزاني پايگاه اجتماعي خوبي در منطقه كردستان ندارد. اين همه‌پرسي كه ديروز برگزار شد نوعي تلاش براي اعاده حيثيت و اعتبار از دست رفته خانواده بارزاني در اربيل و در مجموع كردستان عراق است. بر كسي پوشيده نيست كه از گذشته‌هاي دور، از زمان ملامصطفي بارزاني، پدر رييس كنوني اقليم، جوانان و تقريبا همه كردها علاقه به تشكيل دولت مستقل كردي داشتند؛ اين بزرگ‌ترين اميد و آرزوي كردها بود و امروز آقاي بارزاني بر موج اين اميد و آرزو سوار شده است. بسياري از كساني كه در همه‌پرسي شركت كردند، به اين فكر نمي‌كنند كه آيا با تشكيل دولت مستقل وضعيت زندگي‌شان بهبود پيدا مي‌كند يا بدتر مي‌شود. موضوع ديگري كه وجود دارد مساله شرايط عراق پساداعش است. بعد از بازپس‌گيري شهرهاي عمده عراق از داعش، آقاي بارزاني تلاش مي‌كند در شرايطي دولت عراق را تحت فشار قرار دهد و به شكلي در برابر عمل انجام شده قرار دهد. اما مساله اينجاست كه اهدافي كه آقاي بارزاني دنبال مي‌كند، اهداف و انگيزه‌هاي شخصي است، بارزاني به فكر آينده مردم عراق نيست. در عين حال نوعي سوءتعبير و موضع‌گيري نابهنگام از سوي آقاي بارزاني در مورد برگزاري همه‌پرسي رخ داده است. وضعيت امروز بارزاني دقيقا شبيه به شرايط صدام حسين در روزگار بعد از جنگ با ايران است كه تصميم گرفت برود و كويت را اشغال كند. صدام حسين، پيش از اقدام به اشغال كويت با سفير ايالات متحده امريكا در بغداد ديدار و مقاصد خود را بيان كرد. صدام حسين توضيح داد كه من تصميم گرفته‌ام براي احقاق حقوق عراقي‌ها به كويت بروم و قصد دارم كه مسائل موجود بين دو كشور را حل كنم. خانم سفير وقت ايالات متحده امريكا در بغداد در پاسخ به صدام گفته بود كه ما در مسائل ميان دو كشور عربي دخالت نمي‌كنيم. اين پاسخ باعث سوءتعبير و تصميم نابهنگام از سوي صدام حسين براي اشغال كويت شد. اما وقتي كه عمليات صدام شروع شد، آثار و عواقب اين تصميم گريبان او را گرفت. امروز آقاي بارزاني هم در شرايطي مشابه قرار گرفته است و موضع نابهنگامي گرفته است و به‌خوبي متوجه شرايط عراق، شرايط كردستان، موضع دولت عراق و دولت‌هاي همسايه يعني ايران، تركيه و سوريه نشده است. به گمان من شايد نتيجه اين همه‌پرسي بنا به ميل بارزاني باشد، اما قطعا آثار و نتايج برگزاري آن به ضرر مردم كرد و بقيه عراقي‌ها تمام مي‌شود. اين همه‌پرسي بازي‌اي است كه آقاي بارزاني شروع كرده، اما پايان آن دست خودش نيست.
از جمله منازعاتي كه از زمان سرنگوني صدام‌حسين وجود داشته، مساله حدود و مرزهاي اقليم كردستان عراق است، به خصوص در شرايط كنوني كه بعد از بيرون رفتن داعش تعدادي از اين مناطق تحت‌كنترل نيروهاي پيشمرگ و تعدادي ديگر تحت‌كنترل دولت مركزي عراق است، فكر مي‌كنيد بعد از برگزاري اين رفراندوم سرنوشت شهرها و مناطق مورد منازعه اقليم كردستان و دولت مركزي چه خواهد شد؟
اولا كليت برگزاري رفراندوم به لحاظ حقوقي و قانوني زير سوال است. قانون اساسي عراق اجازه برگزاري چنين همه‌پرسي‌اي را به اقليم كردستان عراق نمي‌دهد. پارلمان عراق هم عليه برگزاري همه‌پرسي راي داده است و حتي تصويب كرده است كه دولت مركزي عراق هر اقدامي براي جلوگيري از برگزاري اين رفراندوم انجام دهد. دوم، مساله برگزاري همه‌پرسي در مناطق مورد اختلاف ميان دوطرف است، استان كركوك، شهر خانقين در استان ديالي، شهر سهل در استان نينوا در كنار تعداد زيادي مناطق ديگر، به عنوان مناطق مورد منازعه شناخته مي‌شوند كه اصولا اقليم كردستان عراق هيچ صلاحيت قانوني در اين مناطق ندارد، حتي اگر فرض كنيم كه دولت اقليم كردستان حق برگزاري همه‌پرسي در مناطق تحت‌حاكميت خود را داشته باشد، اصلا مشخص نيست كه با چه حقي اقدام به برگزار همه‌پرسي در مناطق مورد منازعه كرده است. بارزاني ادعا مي‌كند كه اين مناطق كردنشين هستند و اكثريت كرد دارند، اما چه كسي اين را تعيين كرده است؟ قانون چنين اختياري به آقاي بارزاني نداده است. اگر در كركوك و ديگر شهرها همه‌پرسي برقرار كنند، كاملا خلاف قانون است، بگذريم كه حتي اصل برگزاري همه‌پرسي در مناطق اقليم كردستان هم غيرقانوني است. مساله دوم در مورد ويژه شهر كركوك است، شهر كركوك يك استان با تنوع قومي، نژادي و مذهبي است. در اين استان كردهاي سني حضور دارند، تركمان‌هاي شيعه، تركمان‌هاي سني، اعراب شيعه، اعراب سني و مسيحيان، همه كنار هم زندگي مي‌كنند. اعراب شيعه و سني و تركمان‌ها اصولا برگزاري اين همه‌پرسي را قبول ندارند. معلوم نيست دولت اقليم كردستان تحت چه پوششي و بر چه مبنايي همه‌پرسي در كركوك برگزار مي‌كند و سرنوشت اين منطقه را هم با راي ديگر مناطق كردنشين گره مي‌زند، در شرايطي كه در اين منطقه تا اين حد تنوع جمعيت وجود دارد. همين مساله در مورد شهر خانقين در نزديكي مرزهاي ايران هم صادق است، آنجا هم همه كرد نيستند، تعداد زيادي عرب در آن منطقه زندگي مي‌كنند. به گمان من همه اين رفتارها غيرقانوني است و هر نتيجه‌اي از اين همه‌پرسي حاصل شود قطعا غيرقانوني است. به گمان من آينده اين همه‌پرسي و نتايج آن نگران‌كننده است، نه فقط براي همسايه‌هاي عراق بلكه براي خود عراق هم نگران‌كننده است. سرنوشت كركوك، موضع دولت عراق در واكنش به نتيجه همه‌پرسي چه خواهد بود، موضع تركيه چه خواهد بود.
تركيه به‌شدت برگزاري همه‌پرسي را محكوم كرده است...
من فكر نمي‌كنم كه تركيه مخالف برگزاري همه‌پرسي باشد، من تصور مي‌كنم كه تركيه يك بازي خيلي حساب شده و پنهاني عليه عراق شروع كرده است. هيچ بعيد نيست كه تركيه در خفا به سود بارزاني عمل كند. تركيه منافع امنيتي و اقتصادي زيادي در روابط با دولت اقليم كردستان و شخص مسعود بارزاني دارد، مساله كركوك هم براي تركيه بسيار اهميت دارد. قاعدتا تركيه يا توافق‌هايي با مسعود بارزاني از قبل داشته يا اينكه در آينده نزديك با او كنار خواهد آمد.
آقاي بارزاني در نشست رسانه‌اي ديروز خود گفت كه قصد دارد بعد از اعلام نتيجه همه‌پرسي، دست‌كم يك تا دو سال با دولت بغداد مذاكره كند و بعد از مذاكرات استقلال كردستان را اعلام كند، فكر مي‌كنيد اگر نتيجه همه‌پرسي مثبت باشد، آيا آقاي بارزاني براي اعلام استقلال صبر خواهد كرد؟ و آيا پيش‌بيني مي‌كنيد كه اصولا در آينده نزديك كردستان اعلام استقلال بكند يا نه؟
آقاي بارزاني ديروز در نشست رسانه‌اي موضع واضحي نگرفت، از يك طرف خودش گفت كه نمي‌خواهد بعد از اين رفراندوم يك دولت مستقل تاسيس كند، از سوي ديگر اعلام كرد كه بعد از رفراندوم با دولت عراق مذاكره مي‌كند، اما تاكيد كرد كه اين مذاكرات براي اتحاد ملي نيست بلكه براي استقلال كردستان است. در تمام اين مصاحبه موضع‌گيري‌هاي متعارضي كرد. او همواره گفته‌بود كه اين همه‌پرسي براي استقلال كردستان است. من فكر مي‌كنم كه چند كشور هستند كه پشتيبان اين كار هستند. اين كشورها نه‌تنها از برگزاري همه‌پرسي حمايت مي‌كنند، بلكه پشتيبان ايجاد كشور كردي در شمال عراق هم هستند. به گمان من امكان ندارد بارزاني بدون اينكه چراغ سبز امريكا را گرفته‌باشد از تاسيس يك كشور جديد صحبت كند. امريكايي‌ها درست است كه در رسانه‌ها مي‌گويند كه مخالف اين كار هستيم اما من بعيد مي‌دانم كه بارزاني خلاف خواست امريكا عمل كند. من معتقدم كه چهار كشور حامي اين همه‌پرسي هستند؛ نخستين دولت اسراييل است كه پنهان نمي‌كند و رسما اعلام كرده است كه حامي برگزاري اين همه‌پرسي و تشكيل دولت كردي است. دوم امريكا، سوم انگليس و چهارم تركيه هستند. اين چهار كشور باعث شده‌اند كه آقاي بارزاني اقداماتي خلاف قانون اساسي عراق را با اعتماد به نفس و قوت قلب انجام دهد. اگر اسراييل را كنار بگذاريم، سه كشور ديگر قدرت‌هاي جهاني و منطقه‌اي هستند كه چراغ سبز براي اين همه‌پرسي را به بارزاني نشان داده‌اند. اينكه امروز دولت اردوغان اظهاراتي مي‌كند و مخالفت مي‌كنند، من بعيد مي‌دانم اين موضع واقعي دولت تركيه باشد.
ادامه در صفحه 11