پرچم عراق در كركوك برافراشته شد
بازگشت قانون به شهر
يسرا بخاخ
كركوك اين روزها شاهد حضور ده‌ها هزار نيروي نظامي و شبه‌نظامي تا بن‌دندان مسلح است كه برخي از آنها به بغداد و شماري ديگر به اربيل وفادار هستند. در شرايطي كه بغداد روزهاي پاياني غلبه بر داعش را سپري مي‌كند، مسعود بارزاني و احزاب كُرد هم‌پيمان با او تصميم گرفتند تا بدترين زمان ممكن را براي برگزاري همه‌پرسي جدايي كردستان عراق انتخاب كنند. حالا نتايج اين همه‌پرسي به يكي از داغ‌ترين موضوعات سياسي و امنيتي اين كشور تبديل شده كه تماميت ارضي و و حدت عراق را به خطر انداخته است.
با اجراي عمليات نيروهاي عراقي در كركوك و به دست گرفتن كنترل تاسيسات نفتي اين شهر، نگراني‌هاي زيادي نسبت به سرنوشت كركوك و احتمال بروز درگيري‌هاي فرقه‌اي و قوميتي ايجاد شده است. گرچه در طول چند روز گذشته نيروهاي مسلح عراقي در اطراف كركوك مستقر شده بودند، اما اين نيروها رسما نيمه شب دوشنبه وارد كركوك شدند. حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق با صدور بيانيه‌اي به مردم كركوك اطمينان خاطر داده كه سلامت و جان مردم اين شهر براي نيروهاي مسلح عراقي بسيار با ارزش است و به همين دليل از نيروهاي پيشمرگه خواسته كه مسووليت خود را تحت نظارت و رهبري نيروهاي پليس اتحاديه انجام دهند. وي در توضيح دليل اقدام نيروهاي مسلح عراقي براي ورود به كركوك گفت: وظيفه من بر اساس قانون اساسي اين است كه از وحدت كشور كه با برگزاري همه‌پرسي جدايي كردستان در معرض خطر قرار گرفته است، حمايت كنم آن هم در شرايطي كه عراق درگير جنگ با تروريست‌هاي داعش بر سر موجوديت خود بوده است. نخست‌وزير عراق تاكيد كرد كه با وجود هشدارهاي متعدد به اربيل در خصوص خطري كه همه‌پرسي و پيامدهاي آن براي مردم عراق دارد اما برخي گروه‌هاي سياسي بر نقض قانون اساسي پافشاري كرده و از اتحاد و اجماع ملي خارج شده و به دنبال منافع شخصي و حزبي خود رفته بودند. فرمانده كل نيروهاي مسلح عراق خطاب به مردم عراق به ويژه مردم كركوك گفت كه دولت عراق تنها وظيفه قانوني خود را در اعمال حاكميت دولت مركزي در كشور و حمايت از ثروت‌ها و منابع عراق انجام داده است و كركوك شهري براي همه عراقي‌ها با همه گرايش‌هاي قومي و نژادي خواهد ماند. نخست وزير عراق همچنين دستور داده تا پرچم اين كشور در مناطق مورد مناقشه به جاي پرچم كردستان برافراشته شود.
كميته امنيتي و دفاعي پارلمان عراق هم با صدور بيانيه‌اي نسبت به تلاش جريان‌هاي خارجي براي سوءاستفاده از تحولات كركوك هشدار داد و تاكيد كرد كه دولت بايد از همه توان خود براي بازگرداندن حاكميت دولت مركزي در همه مناطق پيش از حمله امريكا به عراق در سال 2003 استفاده كند. حاكم الزاملي، رييس اين كميته تاكيد كرده كه فرمانده كل نيروهاي مسلح دستور داده تا يگان‌هاي نظامي ارتش عراق براي به دست گرفتن كنترل كركوك راهي اين شهر شوند، بنابراين همه شاخه‌هاي نظامي عراق از جمله نيروهاي پيشمرگه بايد از فرمان فرمانده كل نيروهاي مسلح اطاعت كنند. وي افزود: ارتش عراق در حال بسط حاكميت خود بر كركوك و تاسيسات نفتي اين شهر است كه به وسيله باندهاي خاص و سودجو غارت شده است. الزاملي از دولت خواسته تا نيروهاي ارتش و پليس اتحاديه عراق در مناطق جلولا، خانقين، سهل نينوا، سنجار، ربيعه، طوزخورماتو و مناطق ديگري كه تا سال 2003 در حاكميت دولت بوده است مستقر شوند.
اتهام‌زني به ايران و اتحاديه ميهني
با توجه به حضور سردار قاسم سليماني در منطقه كردستان عراق، برخي رسانه‌ها مدعي شده‌اند كه با توجه به رابطه ديرينه اتحاديه ميهني كردستان عراق با ايران، سردار سليماني از اتحاديه ميهني خواسته تا موضع قاطعي نسبت به همه‌پرسي جدايي كردستان از عراق داشته باشند. روزنامه العرب چاپ لندن نوشته كه سردار سليماني روز يكشنبه همزمان با برگزاري نشست سران كُرد در منطقه دوكان در سليمانيه حضور داشته است اما هنوز مشخص نيست كه در اين نشست هم شركت كرده يا خير. اما يك منبع به اين روزنامه گفته كه سردار سليماني نشستي پشت درهاي بسته با مسعود بارزاني داشته است. علاوه بر آن برخي رسانه‌ها نيز مدعي شده‌اند كه سردار سليماني با بافل طالباني فرزند جلال طالباني نيز در اين مورد ديداري داشته است.
در همين راستا پيشمرگه با صدور بيانيه‌اي ضمن متهم كردن ايران به فرماندهي نيروهاي عراقي در عمليات كركوك، شماري از مسوولان اتحاديه ميهني كردستان را نيز به توطئه عليه مردم كردستان متهم كرده و تاكيد كردند كه نيروهاي نظامي وابسته به اتحاديه ميهني كردستان عراق بخش‌هاي بسيار مهم و حساس كركوك را بدون درگيري به نيروهاي الحشد الشعبي عراق تحويل داده‌اند. در حالي كه دولت عراق اعلام كرده تنها نيروهاي واكنش سريع، پليس اتحاديه و نيروهاي مبارزه با تروريسم ارتش اين كشور در عمليات كركوك مشاركت دارند و نيروهاي الحشد الشعبي در حومه كركوك مستقر شده‌اند رسانه‌هاي كُردي زبان وابسته به حزب دموكرات كردستان پافشاري مي‌كنند كه نيروهاي الحشد الشعبي در عمليات كركوك حضور دارند و تلاش مي‌كنند تا اين عمليات را اقدام نظامي بسيج مردمي عراق عليه نيروهاي پيشمرگه يا مردم كردستان جلوه دهند. اين در حالي است كه دولت عراق هنوز هم به نيروهاي پيشمرگه فرصت داده كركوك را ترك كنند و اعلام كرده كه تنها در صورتي كه نيروهاي عراقي مورد هدف حمله قرار بگيرند براي دفاع از خود آتش خواهند گشود.
فرماندهي پيشمرگه در ادامه بيانيه خود اعلام كرده كه در مقابل آنان كه دشمن مردم كردستان ناميده مقاومت خواهند كرد و به دولت حيدر العبادي نخست وزير عراق هم هشدار داده است كه بهاي سنگيني پرداخت خواهد كرد. با گزارش وجود اختلاف نظر و شكاف در ميان اعضاي اتحاديه ميهني كردستان با حزب دموكرات به رياست مسعود بارزاني كه در برخي خبرها حتي به درگيري مسلحانه هم كشيده شده است، پيشمرگه در بيانيه خود رهبران اتحاديه ميهني كردستان را به تنها گذاشتن كوسرت‌رسول علي از رهبران اتحاديه ميهني متهم و اعلام كرده‌اند كه برخي مسوولان اتحاديه ميهني كردستان دست به توطئه عليه مردم كردستان زده در قبال جانفشاني‌هاي نيروهاي پيشمرگه خيانت كرده‌اند.
اما در پاسخ به اين اتهامات هيرو ابراهيم احمد، همسر مرحوم جلال طالباني، رييس‌جمهور پيشين عراق با صدور بيانيه‌اي اتهامات پيشمرگه را كذب دانست و از مردم خواست كه اين اتهامات را باور نكنند. او در عين حال در بيانيه خود تحولات كركوك را توطئه‌اي بين‌المللي توصيف كرد و گفت كه فرزندان او در كنار نيروهاي پيشمرگه و نظاميان وابسته به اتحاديه ميهني كردستان در حال «دفاع» از كركوك هستند. او همچنين فاش كرده كه طي چند روز گذشته اتحاديه ميهني كردستان تلاش كرده و موفق شده تا عمليات كركوك را به تعويق بيندازد اما نيمه‌شب دوشنبه آنچه مي‌ترسيدند كه صورت بگيرد، رخ داده است.
پايان ائتلاف، اعتراف به شكست
اتحاديه ميهني كردستان و حزب دموكرات به رياست بارزاني كه از ديرباز با هم اختلافات زيادي داشتند اخيرا و در پي برگزاري همه‌پرسي جدايي كردستان ائتلاف كرده بودند اما كاملا واضح و روشن بود كه اين ائتلاف استراتژيك است كه در صورت موفقيت همه‌پرسي كردستان براي هر دو جبهه مفيد و سودمند خواهد بود، برخي گزارش‌ها حكايت داشت كه اتحاديه ميهني كردستان قرار بود در صورت موفقيت همه‌پرسي، كنترل كركوك را در اختيار داشته باشد. اما با مخالفت كشورهاي غربي، اروپايي و منطقه‌اي با اين همه‌پرسي عملا پروژه و طرح بارزاني براي تجزيه عراق با شكست مواجه شده به همين دليل نيز ديگر ائتلاف بارزاني‌ها و طالباني‌ها ضرورتي ندارد.
روزنامه العرب به نقل از منابع آگاه گزارش داده كه هيرو ابراهيم احمد و پسرش بافل جلال طالباني تلاش كرده‌اند تا بارزاني را قانع كنند كه از نجم‌الدين كريم، استاندار بركنار شده كركوك صرف نظر كند. نجم‌الدين كريم كه وابسته به حزب اتحاديه ميهني است در مدت زمان اخير رابطه خود را با بارزاني تقويت كرده و به يكي از حاميان اصلي او تبديل شده بود. عراق معتقد است او يكي از افرادي بوده كه در تسهيل برگزاري همه‌پرسي كردستان در كركوك نيز دست داشته است. به همين دليل با وجود اينكه پارلمان عراق حدود يك ماه پيش او را از مقام خود بركنار كرده بود اما همچنان به كار خود به عنوان استاندار ادامه مي‌داد تا اينكه روز دوشنبه، دولت عراق با صدور بيانيه‌اي راكان سعيد الجبوري را به عنوان استاندار موقت كركوك انتخاب كرد. نجم‌الدين كريم كه يكشنبه شب با حضور در خيابان‌هاي كركوك از مردم خواسته بود سلاح به دست بگيرند و از كركوك دفاع كنند، خود به اربيل فرار كرده است. در همين راستا بعد از اينكه نيروهاي ارتش عراق كنترل كامل شهر طوزخورماتو در استان صلاح‌الدين را نيز به دست گرفته‌اند، حيدرالعبادي، نخست‌وزير عراق عادل شكر را به عنوان فرماندار اين شهرستان انتخاب كرد.
در ادامه اتهام‌زني‌هاي متقابل اتحاديه ميهني و حزب دموكرات كردستان؛ سعدي احمد پيره، سخنگوي اتحاديه ميهني در يك نشست خبري اعلام كرد كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي مرتبط با بارزاني در طول 24 ساعت گذشته تلاش مي‌كنند با قلب حقايق بر شكست همه‌پرسي جدايي كردستان سرپوش بگذارند. او تاكيد كرده با توجه به مخالفت‌هاي بين‌المللي گسترده با همه‌پرسي جدايي كردستان، بازگشت دولت عراق به كركوك احتمالا با چراغ سبز دولت امريكا و كشورهاي اروپايي صورت گرفته است. فرماندهان اتحاديه ميهني كردستان هم اعلام كردند كه عقب‌نشيني نيروهاي پيشمرگه از نقاط حساس در كركوك به دستور شخص بارزاني صورت گرفته است.
حضور عناصر گروهك تروريستي پ‌ك‌ك در كركوك نيز كه پيش‌تر از سوي دولت عراق نوعي اعلام جنگ توصيف شده بود، الحشد الشعبي را هم به واكنش واداشته است، كريم النوري يكي از فرماندهان بسيج مردمي عراق اعلام كرد كه حضور عناصر پ‌ك‌ك در كركوك با هدف ايجاد فتنه به وسيله بارزاني در عراق صورت گرفته است. دولت تركيه هم كه با اين گروه در وضعيت جنگ به سر مي‌برد ضمن انجام چندين حمله هوايي عليه مواضع اين گروهك در شمال عراق به بغداد اعلام كرد كه تركيه آمادگي همكاري با ارتش عراق براي مقابله با عناصر پ‌ك‌ك را دارد. تركيه همچنين موافقت كرده تا حريم هوايي خود را به صورت دو طرفه با منطقه كردستان مسدود كرده است. اين كشور كه پيش‌تر اجازه ورود هواپيماها از فرودگاه اربيل به تركيه را صادر نمي‌كرد حالا تصميم گرفته كه پروازهاي تركيه به اربيل و سليمانيه را نيز متوقف كند. آنكارا براي همكاري با دولت عراق گذرگاه مرزي ابراهيم خليل را نيز مسدود كرده و گذرگاه مرزي الخابور را به دولت مركزي عراق تحويل داده است.
كميسارياي عالي حقوق بشر عراق هم از كشته و زخمي شدن دست‌كم 69 نفر در پي درگيري‌هاي مسلح ميان نيروهاي پليس اتحاديه و پيشمرگه در كركوك خبر داده بود. در حالي كه قاسم الاعرجي، وزير كشور عراق اعلام كرده كه به نيروهاي پليس اتحاديه و نيروهاي امنيتي دستور داده شده تا امنيت را در كركوك اعمال كرده و اجازه بروز درگيري و تجاوز به چهره‌هاي سياسي مهم كُرد داده نشود، به نظر مي‌رسد تعدادي درگيري پراكنده نيز صورت گرفته است. وزير كشور عراق همچنين دستور داده تا توسط مردم يا نيروهاي امنيتي به ساختمان‌هاي احزاب و موسسات وابسته به منطقه كردستان هم تعرضي صورت نگيرد. با اين حال بر اساس گفته علي البياتي، سخنگوي كميسارياي عالي حقوق بشر 6 غيرنظامي كشته و 63 تن ديگر در درگيري‌هاي دو روز گذشته در طوزخورماتو زخمي شده‌اند.