تغيير راهبردي آنكارا براي موثر ماندن در آينده خاورميانه
سيامك كاكايي
شرايط منطقه خاورميانه تحت تاثير چند متغير جديد، دستخوش دگرگوني‌ها و تغييرهايي به لحاظ مواضع بازيگران اصلي و رويكرد جديد به مسائل شده است. در ميان اين بازيگران منطقه‌اي تركيه از جمله كشورهايي است كه نگاهي ميان‌مدت تصحيح سياست‌ها و ايفاي نقشي جديد در خاورميانه دارد. يكي از مهم‌ترين رويدادها در منطقه خاورميانه، اكنون پايان سلطه داعش در سرزمين‌هاي سوريه و عراق است، اين تحول باعث شده است تا بازيگران منطقه‌اي به دنبال رويكرد و راهبرد جديدي در مواجهه با مسائل پس از آن باشند. اكنون واقعيت‌ها در سوريه و عراق به سمت دگرگوني و ايجاد يك وضعيت جديد در حال حركت است. عراق به سمت ثبات بيشتر و حاكميت گسترده‌تر دولت حركت مي‌كند؛ در برابر سوريه ممكن است پس از داعش به ميدان تقابل بازيگران منطقه‌اي و بين‌المللي تبديل شود. به‌طوركلي، پايان داعش، باعث مي‌شود تعريف شرايط سياسي منطقه دچار تغييراتي شود.
به نظر مي‌رسد در ميان بعضي بازيگران ديگر در منطقه خاورميانه، تقابل‌ها و منازعاتي آغاز شده است. برخي طرف‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي در منطقه به دنبال ايجاد نوعي توازن جديد هستند. براي مثال سياست عربستان سعودي در منطقه، به سمت و سويي حركت مي‌كند كه ممكن است تنش‌ها و درگيري‌هاي تازه‌اي در خاورميانه شعله‌ور شود. اقدامات اخير عربستان سعودي، به دليل نوع نگاه خاص و انعطاف‌ناپذير اين كشور
به ايران است. تركيه در اين شرايط به عنوان يك بازيگر ديگري كه با ملاحظات و منافع خودش در تحولات منطقه نقش دارد.
اكنون تركيه قصد دارد سياست‌ها و راهبردهايي را اتخاذ كند كه از طريق آنها بتواند شرايط را در منطقه به نفع خود تغيير دهد.
يكي از نگراني‌هاي اصلي تركيه، پررنگ‌تر شدن دو بازيگر مهم بين‌المللي در تحولات منطقه، به خصوص در شرايط سوريه است. به نظر مي‌رسد برخي رويكردهايي كه امريكايي‌ها به خصوص در سوريه تعقيب مي‌كنند، خوشايند تركيه نيست و حتي در تقابل با خواسته‌هاي تركيه به نظر مي‌رسد. بزرگ‌تري مشكل تركيه در شرايط كنوني با سياست‌هاي امريكا در مورد كردهاي سوريه است. همين نگراني‌ها باعث شده است كه طي يك سال گذشته شاهد افزايش چشمگير حضور نظامي تركيه در سوريه بوديم. در كنار تمامي مسائل ديگر منطقه‌اي، حضور تركيه در خاك سوريه، طبيعي نيست و بعيد است كه دولت سوريه هيچگاه حضور تركيه در خاك اين كشور را بپذيرد. بنابراين تعاملاتي كه تركيه مي‌تواند با بازيگران بين‌المللي و منطقه‌اي در مورد سوريه داشته‌باشد در نوع راهبردي كه در آينده در سوريه انتخاب خواهد كرد موثر است.
در همين شرايط نوع رفتار تركيه با روسيه، كاملا متفاوت با امريكاست و از زماني كه تركيه اقدام به بازسازي روابط با روسيه كرد، شرايط رويكردي تركيه به بحران سوريه تغيير كرد و مرحله به مرحله، اگر نگوييم تغيير راهبرد در سياست خارجي تركيه شاهد هستيم، دست‌كم مي‌توان گفت كه تعامل در رابطه با دو قدرت منطقه‌اي و جهاني، يعني ايران و روسيه در ارتباط با بحران سوريه بيشتر شده است. اين نشان مي‌دهد كه نوع نگاه تركيه به ملاحظات، فرصت‌ها، چالش‌ها و آينده‌هايي كه براي خود در سوريه متصور است، با ايران و روسيه هماهنگ‌تر شده است. اين تعامل جديد همزمان با تقابل با امريكا در مساله سوريه، تغيير قابل تاملي است كه طي شش سال گذشته از زمان آغاز درگيري‌هاي سوريه تاكنون، در رفتار تركيه رخ داده است. در نهايت پيش‌بيني مي‌شود كه روند تحولات خاورميانه در آينده، تركيه را بيش از گذشته درگير خود كند و سياست جديد تركيه در خاورميانه نوعي سياست درگيرانه‌تري نسبت به گذشته باشد، آن هم در شرايطي كه طي سال‌هاي گذشته شاهد حاشيه‌نشيني تركيه در بسياري از مسائل خاورميانه بوديم. تركيه در اين شرايط خود را براي يك دوره فعال و پرچالش‌تر
آماده مي‌كند.
تركيه قصد دارد كه سطح نگراني‌هاي امنيتي خود را در رابطه با سوريه كاهش دهد. در وضع كنوني به نظر مي‌رسد، همكاري‌هايي كه تركيه با روسيه و ايران ايجاد كرده است، در راستاي كاهش چالش‌هاي احتمالي در بحران سوريه است. از سوي ديگر هيچ نشانه‌اي مبني بر كاهش تنش‌ها ميان تركيه و امريكا در اين پرونده ديده نمي‌شود و تركيه به همين دليل بيش از پيش به رايزني و هماهنگي با بازيگران ديگر در پرونده سوريه متمايل مي‌شود. اما نبايد هرگز اين نكته را ناديده گرفت كه راهبرد كلي تركيه، نگاه به روابط مستحكم‌تر با غرب است. هر چند چالش‌هايي در رابطه با امريكا و نوعي سرخوردگي در رابطه با اتحاديه اروپا در سياست خارجي تركيه ديده مي‌شود، اما سياست راهبردي آنكارا همچنان نگاه به غرب است، هر چند ترك‌هايي نيز در اين پيوند اخيرا ايجاد شده است. نگاه تركيه به مسائل منطقه‌اي مبتني بر منافع و مصالح خودش خواهد بود. با پايان داعش، پروند سوريه شكل جديدي به خود مي‌گيرد و تقابل و تضاد در منافع بازيگران بين‌المللي و منطقه به اصلي‌ترين چالش پيش روي سوريه تبديل مي‌شود. اين تضاد منافع بازيگران فرامرزي، ممكن است باعث شود در كوتاه‌مدت شاهد پيشرفت سوريه به سمت حل بحران نباشيم، مگر اينكه تمامي بازيگران به اتفاق نظر برسند كه در راستاي ثبات در سوريه حركت كنند.
تحليلگر مسائل تركيه