شكاف‌هاي عربي مانع تندروي عربستان در برابر ايران شد
روياي سعودي براي اتحاد
شهاب شهسواري
جلسه اضطراري يكشنبه‌شب اتحاديه عرب، در قاهره پايتخت مصر، در حالي برگزار شد كه وزراي خارجه بحرين و عربستان سعودي، سكان حمله به ايران را در اختيار گرفته‌بودند. اين جلسه كه به درخواست عربستان سعودي و حمايت بحرين، امارات متحده عربي و جيبوتي رييس دوره‌اي اتحاديه عرب برگزار شد، نهايتا به يك بيانيه منجر شد كه از سوي آسوشيتدپرس اينگونه توصيف شد: «انتقاد تند عليه ايران، بدون هيچ اقدام عملي». كمال خرازي، وزير خارجه پيشين جمهوري اسلامي ايران و رييس شوراي راهبردي وزارت خارجه در توصيف نشست اتحاديه عرب گفت: «اينها بيشتر نمايش است؛ نمايشي كه به جايي نمي‌رسد.» يك روز بعد از برگزاري نشست انتشارات اظهارات وزراي خارجه حاضر در جلسه نشان‌دهنده اين بود كه بيش از آنچه تصور مي‌شود در ميان وزراي خارجه عضو اتحاديه عرب اختلاف نظر وجود دارد. با وجود تمام تلاش‌هاي عربستان سعودي براي ايجاد يك مجمع يكدست و فرمانبردار در اتحاديه عرب، اما همچنان به نظر مي‌رسد كه تلاش‌هاي تندروانه عربستان و دو متحد اصلي‌اش، بحرين و امارات متحده عربي در ميان 22 عضو اتحاديه كاملا پذيرفته نشده است. منهاي عراق و لبنان كه در اجلاس يكشنبه‌شب، نسبت به بندهايي از بيانيه منتشر شده علنا اعتراض كردند، ديگر كشورهاي عضو هم مواضعي گرفتند كه باعث شد پيش‌نويس مورد نظر رياض با تغييرات و حذف بندهاي تند به تصويب برسد. به گزارش فارس ناصر قنديل، سردبير روزنامه النبا لبنان در اين مورد مي‌نويسد: «در بيانيه اتحاديه عرب چيزهاي زيادي براي منفي جلوه دادن نقش ايران و حزب‌الله آمده اما سه جمله از آن خط خورده است، جمله نخست اينكه «بنا بر آنچه گفته شد كشورهاي عربي تصميم به قطع روابط ديپلماتيك خود با ايران گرفتند»، جمله دوم اينكه «پرونده ايران را به شوراي امنيت مي‌بريم تا اين كشور را تروريسم ناميده و حزب‌الله را به عنوان نهادي تروريستي معرفي كند» و جمله سوم اينكه «اتحاديه عرب عضويت لبنان را تعليق مي‌كند تا زماني كه دولت اين كشور خود را از حزب‌الله متمايز كند و تدابيري براي ممانعت از دخالت‌هاي آن در امور كشورهاي عربي اتخاذ كند.»
شكاف‌هاي عربي
عربستان سعودي طي سال‌هاي گذشته با تصميماتي كه در حذف تمامي مخالفان خود از اتحاديه عرب گرفته است، تلاش بسياري كرده است تا اين اتحاديه را به سازماني يكدست و سرسپرده خود تبديل كند. لغو عضويب دولت سوريه در اتحاديه عرب از سال 2011 و پذيرفتن نقش نماينده عبدالربه منصور هادي، رييس‌جمهور از راه دور يمن در رياض به عنوان نماينده يمن در اين سازمان از جمله تلاش‌هايي بود كه رياض براي يكدست كردن اتحاديه در پيش گرفته است. اما عربستان يك برنامه ديگر هم براي جلسه اضطراري يكشنبه داشت و آن تعليق موقت عضويت لبنان بود. درخواست برگزاري اين جلسه بلافاصله بعد از استعفاي ناگهاني و عجيب سعد الحريري، نخست‌وزير لبنان انجام شد. رسانه‌هاي لبناني از جمله روزنامه الاخبار طي روزهاي گذشته گزارش دادند كه عربستان سعودي قصد دارد با اين بهانه كه «پس از استعفاي حريري، دولت كنوني در لبنان قانوني محسوب نمي‌شود» تا زمان روي كار آمدن دولت جايگزين سعدالحريري از حضور نماينده لبنان در جلسات اتحاديه عرب جلوگيري كنند. اين نقشه با اين هدف ريخته‌شده‌بود كه لبنان از حق راي در مورد بيانيه پاياني نشست و اقدامات عملي عليه حزب‌الله لبنان محروم شود. اما عدم پذيرش استعفاي سعدالحريري از سوي رييس‌جمهور لبنان و واكنش دولت‌هاي غربي به اقدامات عربستان و خطاب كردن سعد الحريري به عنوان «نخست‌وزير لبنان» باعث شد تا نقشه عربستان سعودي براي حذف لبنان از نشست با شكست مواجه شود. چرا كه هر تصميمي براي اقدام عملي از سوي اتحاديه عرب نيازمند اجماع همه كشورهاي عضو است. جبران باسيل، وزير خارجه لبنان در اين نشست حاضر نبود و به جاي او آنتوني عظم، نماينده دايم لبنان در اتحاديه عرب در نشست به نمايندگي از بيروت حضور داشت. تحليلگر الجزيره، مروان بشاره در اين مورد مي‌نويسد: «هدف عربستان از اين نشست بازيابي و تجميع قدرت در ميان اختلافات منطقه‌اي بود.» الجزيره مي‌نويسد كه عربستان اميدوار بود تا در اين جلسه همزمان بتواند با تمام قوا ايران، حزب‌الله لبنان و حوثي‌هاي يمن را محكوم كند. با اين حال به نوشته مروان بشاره «جهان عرب آنچنان دچار اختلاف و تفرقه است كه به نظر مي‌رسد بسياري از كشورهايي كه يكشنبه در قاهره جمع شدند حاضر نيستند مو به مو ابزارها و نقشه‌هاي عربستان سعودي را براي رويارويي با ايران در منطقه قبول كنند.» اين تحليلگر عرب ادامه مي‌دهد: «اختلافات در جهان عرب به اين معني نيست كه مخالفان عربستان حاضرند افزايش نقش و دخالت ايران در كشورهاي عربي را بپذيرند، بلكه در واقع همين اختلافات و بي‌عملي در جهان عرب است كه عامل اصلي افزايش اثر و نفوذ ايران در منطقه شده است.»
عربستان به دنبال تشديد رويارويي با ايران
اختلافات بارز در ميان وزراي خارجه عرب، باعث نشد تا متحدان عربستان سعودي، بيانيه يكشنبه شب را نوعي موفقيت براي خود جلوه بدهند. انور قرقاش وزير مشاور دولت امارات متحده عربي در امور خارجي در واكنش به اين بيانيه نوشت: «تصميم اتحاديه عرب در رابطه با دخالت‌هاي ايران تاريخي است و پيام روشني در رابطه با فعاليت مشترك كشورهاي عربي را مي‌رساند. ما وارد صفحه جديد و درخشان‌تري شديم كه نشانه‌هاي آن نمايان شده است و مرحله بهتري را ايجاد خواهد كرد.»انور عشقي، تحليلگر سعودي نيز در اين مورد به خبرگزاري آناتولي مي‌گويد: «عربستان در جمع كردن پشتيباني اعراب براي تشديد رويارويي با ايران موفق شد. نخستين گام در به كارگيري اين موفقيت اين خواهد بود كه كشورهاي عربي يك شكايت به شوراي امنيت سازمان ملل متحد تقديم كنند و درخواست اجراي تحريم‌هاي بيشتر و فشار بيشتر بر امريكا براي تغيير رژيم در ايران شوند.» ايناس القصاص تحليلگر مصري اما معتقد است: «مادامي كه ميان سه قدرت منطقه‌اي يعني ايران، مصر و تركيه، نوعي فهم مشترك از منطقه وجود داشته‌باشد، عربستان سعودي نمي‌تواند تشديد رويارويي‌اش عليه ايران را به يك جنگ منطقه‌اي بدل كند. » القصاص معتقد است سياست‌هاي اخير سعودي عليه ايران نمي‌تواند يك «تحول اساسي» در منطقه ايجاد كند. به اعتقاد القصاص «ايران يك سياست روشن و واضح را پيگيري مي‌كند و با برنامه‌هايي كاملا مشخص در برابر واشنگتن در منطقه قرار گرفته است، اين در شرايطي است كه سياست و ديدگاه عربستان سعودي كاملا مبهم به نظر مي‌رسد.»مختار غباشي، معاون مركز مطالعات سياسي و استراتژيك عرب در قاهره مي‌گويد: «ايران به سادگي تسليم نمي‌شود، حتي اگر عربستان فكر مي‌كند كه ادامه سياست‌هايش باعث نوعي مصالحه يا معامله در بحران‌هاي منطقه‌اي مي‌شود اشتباه مي‌كند.» او معتقد است كه ادامه اين سياست‌ها ممكن است منطقه را وارد يك بحران جدي جديد كند كه نهايتا در اين بحران هم ايران و هم عربستان شكست خواهند خورد و «تنها پيروز واشنگتن خواهد بود.»