حميد‌رضا خالدي
كودكان كار شايد سوژه‌اي تكراري باشد؛ سوژه‌اي كه هر روز تك‌تك ما بارها و بارها در كوچه و خيابان‌ها و سرچهارراه‌ها يا مترو و... با آنها برخورد مي‌كنيم. گهگاه چيزي از آنها مي خريم يا به سادگي از كنارشان مي‌گذريم! غافل از اينكه چه رنج‌ها و دردهايي پشت چهره‌هاي معصوم اين كودكان نهفته است. چند سالي است كه با توجه بيش از پيش رسانه‌ها و البته به مدد فضاي مجازي موضوع كودكان كار دوباره به يكي از سوژه‌هاي داغ و البته دردناك رسانه‌اي تبديل شده در عين حال واكنش‌هاي فراواني را به دنبال داشته است؛ واكنش‌هايي كه شايد حداقل حسن آن، حساس شدن مسوولان و متوليان امر باشد، گرچه عده‌اي هنوز هم معتقدند كه اقدامات نهادهايي كه مدعي حمايت از كودكان كار هستند، بيشتر «شو» و نمايش‌هاي تبليغاتي است تا تلاشي براي ريشه‌كن كردن اين دغدغه اجتماعي پايتخت. «رضا قديمي»، مديرعامل سازمان خدمات اجتماعي شهرداري تهران يكي از همين مسوولان است كه مدعي است شهرداري تهران آماده است تا هر كودك كاري كه به آن معرفي شود را تحت پوشش خود قرار دهد. وي كه پيش از اين به دليل تكذيب خبرتجاوز به 90 درصد كودكان كار متهم به پنهان كاري شده بود در اين گفت‌وگو، حال آمارهاي جالبي هم ارايه مي‌دهد كه نشان‌دهنده واقعيت‌هاي تلخ و غير قابل انكار وضعيت كودكان كاراين شهر بي در و پيكر است.
آقاي مهندس به عنوان مسوول سازماني كه خودش را اصلي‌ترين مسوول كودكان خيابان و كار در تهران مي‌داند بايد آماري از كودكان كار در تهران داشته باشيد. بيشترين دليل كار كردن كودكان در تهران چيست؟
ما آمار دقيقي نداريم. اين وظيفه بهزيستي است كه مسوول شناسايي و تهيه آمار كودكان كار است. ما فقط نقش حمايتي و كمكي را داريم. اما در مورد دلايل كار كردن كودكان بايد بگويم، عمده‌ترين دلايل كار كردن كودكان، به ترتيب اعتياد والدين، بيكاري آنها، بيماري پدر و مادر و فقدان و فوت والدين.
و الان شما چند كودك كار را تحت‌پوشش داريد؟
ما در حال حاضر 16 مركز پرتو داريم كه به بيش از 3 هزار كودك كار خدمات‌رساني مي‌كنند. در كنار آن، در 4 مدرسه رويش، حدود 800 كودك كار بازمانده از تحصيل، تحصيل مي‌كنند كه تا مقطع ديپلم امكان تحصيل پيدا مي‌كنند.
سن اين كودكان چقدر است؟
سن‌شان مختلف است. از 6 ماه تا 15 سال. اينها شامل كودكان بد‌سرپرست و... است كه مجبورند به خاطر مشكلات معيشتي كه دارند ساعتي از روز را كار كنند.
خب در اين مراكز پرتو چه خدماتي به اين كودكان داده مي‌شود؟
خدماتي كه به اين كودكان ارايه مي‌شود متنوع هستند. از خدمات بهداشتي گرفته تا خدمات مددكاري و روانشناسي و... آن هم نه‌فقط به خودشان كه به خانواده‌هاي آنها نيز اين خدمات داده مي‌شود. تمام تلاش ما اين است كه به كمك خيرين براي اينها زندگي بهتري را فراهم كنيم. البته ادعا نداريم كه مي‌توانيم مدينه فاضله‌اي براي‌شان بسازيم بلكه تلاش مي‌كنيم تا شرايط زندگي‌شان را بهتر كنيم. براي همين در مراكز پرتو، كودكان كار مي‌توانند از خدمات بهداشتي و رواني و تحصيلي ما (تا مقطع پايان ابتدايي) بهره‌مند شوند و در مراكز رويش كه با مجوز آموزش و پرورش فعاليت مي‌كنند و كودكان بازمانده از تحصيل درآن تا مقطع ديپلم آموزش مي‌بينند.
ولي مشكل اصلي اين كودكان، مشكلات اقتصادي و مالي است. شما براي حل اين اصلي‌ترين مشكل كودكان كار هم اقدامي مي‌كنيد؟
ببينيد، ما سعي مي‌كنيم اولا ساعت كاري اين كودكان را كمتر كرده و نيازهاي اصلي‌شان را تامين كنيم و ثانيا دركنار آن، والدين آنها را براي كسب درآمد توانمند كنيم و آموزش دهيم. مثلا به آنها آموزش توليد صنايع دستي مي‌دهيم و در فروش آن كمك‌شان مي‌كنيم. در چنين شرايطي كودكان كار هم مي‌توانند به جاي اينكه سرچهارراه‌ها كار كنند و جنس بفروشند، در خانه‌هاي‌شان و كنار والدين‌شان كار كنند.
اما يك‌سري از اين كودكان، حرفه‌اي هستند و به نظر مي‌رسد تحت نظارت شبكه‌هاي مافيايي كار مي‌كنند.
درست است. حساب اين كودكان زجر‌كشيده از كودكاني كه به شكل شبكه‌اي كار مي‌كنند جداست. ما هر كودكي كه به ما معرفي مي‌شود را بررسي مي‌كنيم و بعد از اينكه هويت واقعي‌اش و نيازمند‌بودنش تاييد شد، آنها را مي‌پذيريم. ما الان كودكاني را داريم كه مادر و پدرشان آنها را هر روز سرچهارراه‌ها مي‌آورند و روزي 400-300 هزار تومان هم درآمد دارند يا كودكاني را داريم كه از طريق برخي از افراد سودجو به كار گرفته مي‌شوند. ولي نبايد به اين بهانه رسيدگي به وضعيت كودكان كار را رها كرد. البته در اين زمينه نيز اقدامات خوبي صورت گرفته است. مثلا شايد بد نباشد كه بدانيد براساس ماده 712 و 713 قانون، هيچ‌‌كس حق ندارد كودكان را به كار بگيرد. با استناد به همين قانون اگر والدين يا فردي اقدام به سوءاستفاده از كودكان كند، تا 2 سال حبس مي‌شود. در همين زمينه جلسات مشتركي را با دادستاني داشتيم كه درنهايت از چندي قبل افرادي كه فرزندان‌شان را به كار مي‌گيرند يا كودكان ديگر را براي كسب درآمد به كار در خيابان‌ها يا كارهاي ديگر مي‌گيرند، به دادستاني معرفي مي‌كنيم و انصافا هم آنها، در طول اين چند‌ماهه با جديت با اين مجرمان برخورد كرده‌اند.
پس قبول داريد كه برخي از اين كودكان كار، عضو شبكه‌هاي مافيايي هستند؟
بله. چرا بايد انكار كرد.
و شما نيز به مواردي از كار كودكان در اين شبكه‌ها برخورده‌ايد؟
موارد متعددي را داشته‌ايم كه آنها را به دادستاني ارجاع داده‌ايم.
حالا فرض كنيد والدين يا سرپرست‌هاي كودكان نخواهند فرزندان و كودكان‌شان را به مراكز شما بفرستند. در اين صورت شما مي‌توانيد آنها را مجبور به اين كار كنيد؟
ما نه اما بهزيستي مي‌تواند. يعني ما آنها را شناسايي و به بهزيستي معرفي مي‌كنيم. براساس اين طرح، كودكان آسيب‌پذير بد‌سرپرست به بهزيستي ارجاع داده مي‌شود و آنجا والدين و سرپرست‌هاي آنها را دعوت مي‌كنند و از آنها مي‌خواهند تا با پيوستن آنها به مراكز حمايتي موافقت كنند. با اين حال اگر والدين آنها باز هم براي فرستادن آنها مقاومت كنند، بهزيستي مي‌تواند آنها را قانونا مجبور به اين كار كند و حتي اگر وضعيت خانواده‌هاي‌شان حاد باشد، سرپرستي و حضانت آنها را مي‌گيرند.
پس بهزيستي هم مراكز نگهداري و حمايت از كودكان كار دارد؟
بله. تا جايي كه مي‌دانم آنها بيش از 7 هزار كودك كار را تحت پوشش دارند.
فكر مي‌كنم تعدادي از اين كودكاني كه تحت پوشش داريد، به انواع بيماري‌ها نيز مبتلا باشند...
دقيقا؛ كمبود انواع ويتامين‌ها، كم‌خوني، سوء‌تغذيه و به خصوص ابتلا به شپش (به‌ويژه در اكثر دختران) از جمله عمده‌ترين بيماري‌هايي است كه كودكان كار با آن مواجهند.
شما چندي قبل در مصاحبه‌اي گفته بوديد به كودكان كار تعرض مي‌شود ولي بعد آن را انكار كرديد. اين انكار به دليل فشارهايي نبود كه به شما در قبال انتشار اين خبر آورده بودند؟
به هيچ‌وجه؛ من در مصاحبه‌ام گفته بودم كه 90 درصد كودكان از انواع تعرض‌ها و آزارهاي مختلف رنج مي‌برند. در آنجا منظورم از تعرض، آسيب‌هاي روحي و رواني و انواع دردها و رنج‌ها بود. هنوز هم همان را مي‌گويم. البته نمي‌توان منكر اين قضيه بود كه در مواردي، برخي از كودكان كار مورد تعرض جنسي هم قرار مي‌گيرند. مثلا موردي را داشتيم كه عموي دختر‌بچه‌اي، صبح‌ها وي را مجبور به كار در سرچهارراه‌ها مي‌كرد و شب‌ها وي را در پاتوق‌هاي مشخصي كه داشتند، اجاره مي‌داد. ولي اين به معناي آن نيست كه به همه كودكان كار تجاوز مي‌شود.
تيم‌هاي مطالعاتي هم براي بررسي وضعيت كودكان كار داريد؟
بله؛ تعداد زيادي از روانشناس‌ها و روانكاوها با ما همكاري مي‌كنند و مطالعات و تحقيقات زيادي را روي وضعيت اين كودكان انجام داده و مي‌دهند كه ما از نتايج آنها استفاده مي‌كنيم.
مسلما كودكان كار در بخش‌هايي از تهران به خاطر بافت آسيب‌پذير آن بيشتر از بقيه بخش‌ها هستند. اين محلات را شناسايي كرده‌ايد؟
ما مطالعات گسترده‌اي در اين زمينه داشتيم. در نهايت 53 محله پرآسيب و خطرناك براي كودكان كار را در بين 365 محله پايتخت شناسايي كرده‌ايم كه تلاش مي‌كنيم امكانات و مراكز پرتو و مدارس صبح رويش‌مان را در اين محله‌ها متمركز كنيم. شايد بد نباشد بگويم كه بدانيد تا پايان سال 4 مدرسه صبح رويش ديگر نيز به جمع ديگر مدارس ما اضافه خواهند شد.
و اصولا چطور اين كودكان كار را شناسايي مي‌كنيد؟
به طرق مختلف؛ مثلا در محلات از طريق گزارش‌هاي خيرين يا شوراياري‌ها يا گزارش‌هاي مردمي اين كودكان به ما معرفي مي‌شوند.
بگذاريد سوالم را اينگونه مطرح كنم، فرض كنيد الان بخواهيم كودك كاري را به شما معرفي كنيم. چطور بايد اين كار را انجام دهيم؟
ساده است. شما مي‌توانيد از طريق شماره تلفن 137، گزارش‌تان را به ما بدهيد.
چند روز قبل شاهد برپايي جشني براي بيش از 1500 كودك كار بوديم. خيلي‌ها در شبكه‌هاي اجتماعي به اين حركت شما انتقاد كردند و گفتند كه بهتر بود شهرداري به جاي برگزاري اين جشن‌هاي پرخرج، خدمات‌رساني‌اش به كودكان كار را بهتر مي‌كرد!
اين خيلي بي‌انصافي است. تمام تلاش ما اين است كه در كنار خدماتي كه به اين عزيزان ارايه مي‌دهيم به بهانه‌هاي مختلف شرايطي را ايجاد كنيم كه اين كودكان شادي را تجربه كنند و براي ساعتي هم كه شده، غم و اندوه و دغدغه‌هاي زندگي بي‌رحم خود را فراموش كنند. ضمن اينكه براي برپايي اين جشن از امكانات شهرداري استفاده شده بود. مثلا جشن در فرهنگسراي بهمن برگزار شد و تمامي هنرمنداني كه به برنامه دعوت شده بودند، داوطلبانه آمده بودند. البته عده‌اي از هنرمندان هم متاسفانه از ما مبالغ كلاني را خواسته بودند كه ما نپذيرفتيم. ساير هزينه‌ها را نيز خيرين داده بودند. حالا چه اشكالي دارد كه در كنار خدماتي كه ارايه مي‌كنيم، برنامه‌هايي را نيز داشته باشيم كه شاد باشند و بچه‌ها را براي ساعت‌هايي از مشكلات‌شان دور كنند؟ بچه‌ها عاشق چنين فضاهايي هستند.
و نگاه مديريت جديد شهري و شهردار تهران به مقوله كودكان كار چيست؟
نگاه مثبت و خوبي دارند. نگاه‌شان اصلاح امور و جلوگيري از موازي‌كاري است. اميدوارم در آينده نزديك شاهد بهتر شدن شرايط كودكان كار در حوزه عملكرد مديريت شهري باشيم.