مردم حساسيت خود را به اخبار از دست داده‌اند
اصغر مهاجري
اينكه انعكاس خبر واقعي ياغيرواقعي درباره كودك و كودك آزاري مي‌تواند بازخوردهاي مثبت يا منفي داشته باشد، به چند شرط و بستر بستگي دارد. شرط اول اين است كه جامعه مخاطب و مصرف‌كننده، چقدر سواد رسانه‌اي دارد و چقدر قادر است اطلاعات را درست تجزيه و تحليل كند و چقدر مي‌تواند خالص بودن اطلاعات را تشخيص داده و نحوه مصرف آن را بداند. اين سواد رسانه‌اي جامعه مخاطب بسيار مهم است. متغيرهاي زمينه‌اي ديگري كه جامعه ما در رسانه دارد هم يكي ديگر از مسائل مهم است. چراكه امروزه رسانه‌ها مخاطب خاص خود را دارند. نظام رسانه‌اي ملي ما در سطح ديداري و شنيداري، مخاطبان خاص خود را دارد و تعدادشان هم خاص است. رسانه‌هاي خارجي مخاطب خاص خود را با ويژگي‌هاي اجتماعي- اقتصادي خاص خود دارد، رسانه‌هاي مجازي هم مخاطباني دارد كه ويژگي‌هاي خاصي دارند و رسانه‌هاي مكتوب ما هم كه متاسفانه زياد هم نيستند، داراي ويژگي‌هاي خاص خود هستند. تجزيه و تحليل اثربخشي انتشار خبرهاي مربوط به كودك آزاري و كودكان هم به سواد رسانه‌اي مخاطب و هم به ويژگي‌ها و متغيرهاي زمينه‌اي مخاطب بستگي دارد. از هر رسانه تا رسانه ديگر گونه‌شناسي مخاطبان متفاوت است. نكته مهم‌تر اين است كه نظام رسانه‌اي كه اخبار و اطلاعات مربوط به كودك‌آزاري و كودكان در آن منعكس مي‌شود، كدام جامعه است؟ آيا جامعه‌اي است كه داراي سرمايه اجتماعي و افقي است؟ يا نه سرمايه اجتماعي عمودي است؟ يا سرمايه اجتماعي فرسايش پيدا كرده است؟ اگر سرمايه اجتماعي افقي در جامعه‌اي كه فرسايش پيدا كرده و اعتماد جامعه به نهادهاي مدني و به روزنامه‌ها به عنوان بخشي از اين سرمايه كم شده يا نظام رسانه‌اي ما انگ اين را دارد كه شفاف عمل نمي‌كند و ممكن است بر اساس مقاصد جناحي، سياسي، گروهي عمل كند، جواب به اين پرسش كه تاثير انتشار اخبار كودك آزاري مثبت است يا منفي را تحت تاثير قرار داده و متفاوت مي‌كند. بطور مثال اگر سرمايه اجتماعي افقي، فرسايش پيدا كرده باشد، ممكن است انتشار اخبار كودك آزاري پيامدها و آثار مثبتي نداشته باشد. تحليل منطقي و درست و به‌خصوص تحليل جامعه شناختي نوع رسانه، گونه‌شناسي مخاطبان رسانه، سواد رسانه‌اي و ميزان و نوع سرمايه اجتماعي مجموع متغيرهايي است كه مي‌تواند در تعيين اينكه انتشار اين اخبار موثر بوده يا نه، تاثيرگذار باشد. تحليل من بدون پشتوانه پژوهشي و صرفا به عنوان يك كارشناس و پژوهشگر اجتماعي و يك جامعه‌شناس كه موضوع را تحليل مي‌كنم، اين است كه طرح مسائل كودكان در جامعه ما از سوي نظام‌هاي رسانه‌اي آن ميزان كه بايد موثر مي‌بود، موثر واقع نشده است. انتشار اين نوع اخبار، بخشي از افكار را تهييج مي‌كند اما از آنجايي كه بسترهاي حقوقي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي نسبت به كودكان كار در جامعه شرايط مساعدي ندارد، تاثير عميقي كه موجب تغيير رويكرد مردم، مسوولان، برنامه‌ريزان و صاحب‌نظران باشد را ايجاد نمي‌كند. ديگر نمي‌توانيم تلخ‌تر از اين خبر را بشنويم كه مسوول يك قسمت از مديريت شهري اعلام مي‌كند كه بر اساس گفت‌وگوهاي عميقي كه پژوهشگران بهزيستي داشته‌اند، اكثر كودكان كار تهران مورد تعرض قرار گرفته‌اند. عدد بسيار نگران‌كننده است. اگر اين عدد در كشور ديگر توسعه يافته مطرح مي‌شد، قطعا كشور دچار چالش‌هاي جدي مي‌شد، استعفاي خيلي‌ها را به دنبال داشت. اگر شما بشنويد فردي در سن بالا مورد تعرض قرار گرفته، باعث استعفا در سطح بالا مي‌شود. معلوم است كه حساسيت جامعه ما ساختارهاي سفت و ناهمراه با كودك دارد. بسترها براي تغيير رويكرد نسبت به كودكان و برنامه‌هاي‌مان در آن زمينه، هم در باورهاي فرهنگي ما و هم در بسترهاي اجرايي، اداري، اجتماعي، اقتصادي ما آماده نيست و نظام رسانه‌اي پيغامش را به مخاطب و جامعه‌اي مي‌فرستد كه سخت‌پذير است. اين جامعه بطور لحظه‌اي هيجاني مي‌شود و ممكن است با انتشار خبر خاصي مقداري گرد و خاك ايجاد كند اما برد آن واكنش‌ها همان چند روز و ساعت اوليه است و در نگاه و ساختارهاي جامعه تغييري ايجاد نمي‌كند. تا بسترهاي اجتماعي جامعه همنوا نشود، نظام رسانه‌اي حتي با وجود بودن سرمايه افقي، حتي با وجود بودن سواد رسانه‌اي مردم هم موفق نخواهد بود. رسانه در جامعه‌اي موفق است كه همچون آن رسانه انعطاف، شرايط و بستر براي تغيير وجود داشته باشد. هرچند كه پرداختن به اخبار كودكان و كودك‌آزاري هم جزو اولويت‌هاي نظام رسانه‌اي حتي نظام رسانه‌اي مكتوب ما نيست. اگر موضوعات خبري و گزارشي‌مان را اولويت‌بندي كنيم، متوجه مي‌شويم كه اين بخش‌ها خيلي در اولويت نيستند و بخش‌هاي ديگر، بخش‌هاي سياسي در اولويت هستند. نكته پاياني من اين است كه به نظر مي‌رسد انگار جامعه در بيشتر مسائل اجتماعي كه نگران‌كننده است، از جمله اين آسيب اجتماعي مهم، حساسيت خود را از دست داده است. مانند بدني كه به دليل استفاده مكرر دارو، اثربخشي دارو بر آن از بين رفته است. اگر هم نظام رسانه‌اي مي‌خواهد به صورت دارو بر اين آسيب اثر بگذارد، جامعه حساسيت خود را از دست داده است و نسبت به آن موثر عمل نمي‌كند.
جامعه‌شناس