به ترامپ اعتماد نكنيد

60 روز كاري به اتمام رسيد. توپي كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده به زمين كنگره اين كشور پاس داده بود دوباره به صحن كاخ سفيد بازگشت. همزمان تنها 24 ساعت پس از ترك تهران توسط بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا، محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان در مقاله‌اي با عنوان اروپا بايد با ايران كار كند، قطار ديپلماسي عمومي را روي ريل قرار داد تا در خطوطي مختصر و مفيد با اروپايي‌ها از لنز رسانه‌اي امريكايي صحبت كند. صبحگاه امروز نيز سيدعباس عراقچي، رييس ستاد پيگيري برجام براي شركت در نشست ديگري از مجموعه نشست‌هاي دوره‌اي كميسيون مشترك برجام راهي وين، يايتخت اتريش شد. دو سال از عمر توافق هسته‌اي ايران با 1+5 گذشته است و همه‌چيز در ساحل ايران، اروپا، روسيه و چين آرام است اما ايالات متحده با حضور دونالد ترامپ در راس هرم قدرت در كاخ سفيد، آن ساز ناكوك را مي‌زند و همين عدم همخواني ميان سياست‌هاي كشورهاي عضو 1+5، فرجام برجام را در هاله‌اي از ابهام فرو برده است.
ظريف: مبادا با امريكا عليه ايران همراه شويد
نوشتار محمد جواد ظريف در نيويورك تايمز درست در ساعاتي كه كنگره‌نشين‌هاي ايالات متحده تازه از خواب بيدار شده بودند در رسانه‌هاي متفاوت امريكايي و اروپايي بازتاب فوق‌العاده‌اي پيدا كرد. تيترهايي كه براي پوشش خبر اين نوشتار وزير خارجه ايران انتخاب شد نيز متنوع بود و رنگ و بوي متفاوتي داشت؛ برخي آن را تشويق اروپا به رابطه با ايران توسط وزير خارجه ايران دانستند، عده‌اي آن را به هشدار وزير خارجه ايران به اروپا درباره همراهي با امريكا در مسائل غيرهسته‌اي عليه ايران تعبير كردند، برخي بر كلمات ظريف مبني بر اينكه امريكاي ترامپ نشان داده قابل اعتماد نيست، تمركز كردند و البته تعداد قابل توجهي از رسانه‌ها نيز يادآوري كردند كه وزير خارجه ايران در اين نوشتار از فعاليت‌هاي موشكي و دفاعي ايران دفاع جانانه‌اي كرده است. شاه كليد سخنان ظريف در اين نوشتار اما در همان خطوط ابتدايي نمايان بود: دو سال قبل نوشتم كه برجام به عنوان يك توافق تاريخي يك سقف نيست بلكه يك پايه محكم است. وزير خارجه ايران در همين چند عبارت حسن نيت و آمادگي تهران براي كار با جامعه جهاني را به رخ جهانيان كشيد و در حالي كه رييس‌جمهور جديد امريكا تلاش مي‌كند ايران را به بدعهدي در برجام با ابزار قراردادن بهانه‌هاي غيرهسته‌اي متهم كند، ظريف تاكيد كرد كه آن كج‌خلق بدعهد، ترامپ است نه ايران. سطح تماس اروپا و امريكا بر سر پرونده هسته‌اي ايران در 11 ماه اخير افزايش فاحشي پيدا كرده است. اين سطح تماس نيز دو نقطه مماس دارد: اروپا تاكيد دارد كه برجام بايد حفظ شود و از سوي ديگر امريكا اصرار دارد كه بايد در ساير حوزه‌هاي غيرهسته‌اي بر ايران سخت گرفت. منظور واشنگتن از حوزه‌هاي غيرهسته‌اي نيز فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران و آزمايش‌هاي موشكي اين كشور است. اروپايي‌ها با موفقيت توانسته‌اند به كنگره امريكا هزينه‌هاي سرسام‌آور خروج اين كشور از توافق هسته‌اي را گوشزد كنند لذا امروز ديگر كمتر كسي در كاخ سفيد يا قوه قانونگذار ايالات متحده از خروج واشنگتن از برجام سخن مي‌گويد. در مقابل واشنگتن به عنوان حق‌السكوت از متحدان خود در قاره سبز مي‌خواهد كه دست امريكا در ساير حوزه‌هاي غيرهسته‌اي براي فشار بر ايران را بفشارند. اين همان نقطه‌اي است كه ظريف درباره آن در يادداشت روز گذشته‌اش به اروپا زنهار داد. وي با يادآوري غيرقابل پيش‌بيني بودن رييس‌جمهور امريكا به اروپايي‌ها هشدار داد كه مبادا در مسائلي فراتر از هسته‌اي به امريكا براي اعمال فشار بر ايران چراغ سبز نشان دهند. وزير خارجه ايران حافظه تاريخي اروپايي‌ها را در ادامه اين يادداشت به ياري گرفت و به آنها خاطرنشان كرد كه مبادا اشتباه سال‌هاي 2013 تا 2015 و اعتماد به نسخه امريكا براي تحت فشار قرار دادن ايران را تكرار كنند چرا كه همان تجربه تاريخي به قاره سبزنشين‌ها ياد داد كه ايراني‌ها به اعمال فشار آلرژي دارند. در جهاني كه يك كشور در آن در روز روشن نخست‌وزير كشوري مستقل را به بهانه‌هاي واهي فراخوانده و وي را وادار به استعفا مي‌كند و همزمان بر سر زن و كودكان در كشوري ديگر بمب مي‌ريزد، توافق هسته‌اي يك نمونه نادر از پيروزي ديپلماسي بر تقابل بود و وزير خارجه ايران با اين تاكيد بار ديگر هشدار داد كه تضعيف اين توافق يك اشتباه خواهد بود. وزير خارجه ايران در بخش‌هاي ديگري از سخنانش بازهم براي چندمين بار به خاطره تنها رها شدن ايران در هشت سال جنگ تحميلي اشاره و يادآوري كرد كه توانايي‌هاي نظامي ايران مطابق با قوانين بين‌المللي و كاملا دفاعي هستند. ظريف در ادامه نوشت: ما از اين تجربه عبرت گرفتيم. ما موشك‌ها را به عنوان ابزار موثر بازدارندگي، توسعه و پيشرفت داديم و تصميم آگاهانه ما براي تمركز بيشتر روي دقت نه برد موشك‌هاي‌مان، به ما قابليت پاسخ متقابل با موشك‌هاي نقطه‌زن را داده است. سلاح‌هاي هسته‌اي نيازي به دقت در هدف ندارند؛ در حالي كه كلاهك‌هاي متعارف چنين نيازي را دارند. درحالي كه عربستان سعودي، رژيم اسراييل و ايالات متحده تلاش مي‌كنند ايران را عامل بي‌ثباتي و ناامني در منطقه بدانند، محمدجواد ظريف نمونه‌هايي از تلاش‌هاي تهران براي برقراري صلح و ثبات در منطقه را يادآوري كرد و به اجلاس سه‌جانبه سوچي ميان روساي جمهور ايران، روسيه و تركيه به عنوان تلاشي براي كاستن از تنش و آلام سوري‌ها اشاره كرد.
سكوت كنگره
60 روز انتظار براي تصميم‌گيري كنگره روز 12 دسامبر به پايان رسيد و همان‌طور كه اروپايي‌ها پيش‌بيني كرده بودند كنگره نه تحريم‌هاي قبلي عليه ايران را بازگرداند و نه در اين روز مشخص متمم جديدي به قانون تحريم‌ها افزود. اين سكوت در حالي رخ داد كه كنگره امريكا با تصميم رييس‌جمهور اين فرصت را داشت كه توافق هسته‌اي با ايران را برهم بزند. 13 اكتبر سال جاري بود كه دونالد ترامپ در سخنراني‌اي، عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را اعلام كرد. انديشكده استراليايي لوئي روز گذشته در اين باره نوشت: پس از سخنراني اكتبر ترامپ، كنگره تا 12 دسامبر فرصت داشت تا درباره وضع مجدد تحريم‌ها عليه ايران (تحريم‌هايي كه به واسطه برجام لغو شده بود) تصميم‌گيري كند. دموكرات‌هاي كنگره به طور گسترده از اين توافق حمايت مي‌كنند و در نتيجه قصد ندارند تحريم‌هاي جديدي وضع كنند كه برجام را از بين ببرد. بنابراين، جمهوريخواهان بايد هرگونه تلاشي براي وضع تحريم‌هاي جديد عليه ايران را هدايت كنند كه اين مساله بسيار بعيد به نظر مي‌رسد. اكنون كنگره با رد وضع تحريم‌هاي جديد عليه ايران يا افزودن متمم جديد به قانون  INARA، توپ را به خود ترامپ پاس خواهد داد. تا ژانويه 2018 ميلادي كه ضرب‌الاجل بعدي براي اعلام نظر رييس‌جمهور امريكا درباره پايبندي ايران به برجام است، بسيار بعيد است كه ترامپ بتواند به راه‌حلي براي كار با كنگره و متحدان امريكا در خصوص اعلام تحريم‌هاي جديد عليه ايران دست يابد.