گروه اجتماعي| پاي داربست‌ها و پوشش‌هاي نايلوني كه در همه‌جاي شهر نشاني از اجراي پروژه‌هاي بهسازي و پيرايش نماي ساختمان‌هاست، به ساختمان مركزي سازمان زيباسازي شهرداري در خيابان مفتح هم رسيده و نماي بيروني اين ساختمان هم گويي در حال زيبا شدن است. در اتاق معاون فني سازمان زيباسازي، سايه داربست‌ها در آفتاب كم‌جان پاييزي جولان مي‌دهند و سرو صداي پوست انداختن ساختمان، منقطع خودش را از لاي درز پنجره به فضاي اتاق مي‌رساند و مي‌شود زير‌صداي صحبت‌هاي ميزبان. حامد رضايي، معاون فني و طراحي شهري سازمان زيباسازي شهر تهران روبه‌روي‌مان نشسته تا از پروژه‌اي كه چند سالي است در سازمان متبوعش در حال اجراست، بگويد؛ از پروژه پيرايش فضاهاي شهري كه در حال حاضر حدفاصل چهارراه وليعصر تا ميدان فردوسي در حال اجرا است؛ انتقادهايي را كه در اين سال‌ها در مورد پروژه‌هاي بهسازي در گوشه و كنار مطرح بوده، نقدهايي را كه در مورد اجراي طرح‌هايي كه به بهانه زيباسازي اجرا مي‌شوند اما در نهايت موجب زشت شدن شهر شده‌اند، نقدهايي را كه در مورد يكسان‌سازي و يكرنگ كردن فضاها و محورهاي شهري مطرح بوده، زير سايه داربست‌ها و روي ميز معاون سازمان زيباسازي مي‌گذاريم تا رضايي در موردشان توضيح دهد، از آنها دفاع كند يا در مورد چشم‌اندازي كه براي اجراي هر كدام دارند توضيح بيشتر بدهد، از بازخوردها بگويد و تشريح كند كه تهران در سال‌هاي پيش رو بالاخره محل آرامي براي زندگي خواهد شد يا نه، پايتخت بالاخره قرار است رو به زيبا شدن برود يا...
عنوان «سازمان زيباسازي» در شهري مثل تهران، اين سوال را به ذهن مي‌آورد، با وجود اين سازمان چرا تهران هنوز در بسياري از بخش‌ها از وجود عناصر زيبايي‌شناختي محروم است و شايد ساده‌تر بشود پرسيد بعضي از قسمت‌هاي تهران چرا آنقدر زشت است؟
زماني مي‌شود از فرد يا سازماني در حوزه مسووليتش درخواستي داشت كه به تناسب آن اختياراتي هم به آن شخص يا سازمان واگذار شود. بحث زيباسازي تهران و مسائل ديگري كه در تهران ما با آن دست به گريبان هستيم، محصول مديريت چند دستگاه مختلف است. معتقدم در يك سوال خيلي كلي ابتدا بايد پرسيد آيا مديريت شهري يكپارچه در تهران حاكم است يا خير؟ اگر اين مديريت شهري يكپارچه حاكم باشد مي‌توانيم در گام دوم اين سوال را بپرسيم كه مسوول اين مديريت شهري يكپارچه چه كسي است؟ و اين مديريت يكپارچه بايد پاسخ دهد كه تهران چرا شهري است نا‌زيبا يا كم‌زيبا. نكته بعدي اين است كه ما شايد خيلي به پاسخ روشني براي اين سوال كه بگوييم تهران چرا زيبا نيست، نرسيم. ما جاهايي داريم در تهران كه واقعا زيباست. اگر رويكرد شهرداري تهران را رصد كنيد، به اين نتيجه مي‌رسيد كه شهرداري مي‌خواهد به سمت تهران زيبا گام بردارد. اينكه «كميته نما» در شهرداري تهران تشكيل شده يا در حوزه زيباسازي اقداماتي مثل ساماندهي سيما و منظر شهري آغاز شده است و طرح‌هايي مثل استقبال از بهار اجرا مي‌شود يا اين موضوع كه شوراي شهر تهران مصوب كرده است كه استفاده از كامپوزيت در نما ممنوع است. اينها همه مصاديقي است كه نشان مي‌دهد رويكرد ما به سمت زيبا شدن تهران است. اما ما مشكلات اساسي‌تر داريم. ما هنوز نتوانسته‌ايم اين فرهنگ را در بين شهروندان ايجاد كنيم كه بپذيرند نما و جداره جزو مشاعات و متعلق به همه مردم شهر است. متاسفانه رويكرد ما در شهرداري در كل ايران- نه فقط تهران- هميشه اين بوده كه به داخل فضاي ساختمان توجه ميكنيم و قصدمان اين است كه ضوابط را در اين فضاها رعايت كنيم. اما به نما و جداره خيلي توجه نميكنيم. اما اين رويكرد چند سالي است كه در شهرداري تهران تغيير كرده و اينكه نما و جداره ساختمان بايد زيبا باشد، تبديل به يكي از مسائل اصلي شهرداري شده است. آلودگي بصري يا اغتشاش و ناهنجاري بصري موضوعاتي است كه وارد ادبيات مديريت شهري در شهرداري تهران شده است. نمي‌توانيم مطلقا بگوييم كه تهران زيبا نيست. تهران زيبايي‌هاي زيادي دارد، بله زشتي‌هايي هم دارد اما بايد كمك و سعي كنيم اينها برطرف شود، رويكرد ما اين است و مصداق آن هم پروژه احياي خيابان انقلاب و پيرايش منظر و نما در اين محور است.
در پروژه پيرايش شهري محور انقلاب چه هدفي را دنبال مي‌كنيد؟
در اين محور هدف‌مان اين است كه بعد از حذف زوايد، مرمت و بهسازي انجام شود و در نهايت پروژه منجر به احيا شود. بافت مركزي شهر تهران، در برخي نقاط وقتي خالي از سكنه مي‌شود و حيات اجتماعي در آن از بين مي‌رود، باعث مي‌شود كه يك مرگ تدريجي از بعد معماري و اجتماعي در اين مناطق به وجود بيايد. سازمان زيباسازي در راستاي نگاهي كه به موضوع مشا بودن نما و جداره‌هاي شهري داشته و دارد، 6سالي است كه پروژه پيرايش و ساماندهي نما و جداره‌هاي محورهاي مختلف شهري را آغاز كرده است. پروژه‌اي كه در حال حاضر در حد فاصل چهارراه وليعصر(عج) تا ميدان فردوسي در حال اجراست، نسل چهارم اين پروژه‌هاست.
سازمان زيباسازي در مرحله اول زوايدي كه در نما و جداره‌هاي شهري بود را حذف مي‌كرد، كانال كولر، كوندانسورها، لوله‌هاي بخاري، تبليغات غيرمجاز، در مرحله دوم وارد بحث پيرايش شد. به اين شكل كه مثلا اگر كانال كولر از نماي يك ساختمان حذف مي‌شد، بايد در كنار آن پيرايش هم انجام مي‌گرفت و در صورت نياز رنگ‌آميزي و مرتب مي‌شد. بعد از پيرايش، مرحله بهسازي است. در مرحله سوم نماها بهسازي و مرمت مي‌شود. يعني علاوه بر حذف زوايد و پيرايش و نماي ساختمان‌ها بهسازي و مرمت مي‌شوند. اما مرحله فعلي مرحله احيا است يعني در اين مرحله با توجه به اينكه جداره‌ها مرمت و بهسازي مي‌شود، زندگي هم به فضاي شهري بر مي‌گردد. نخستين بار سازمان زيباسازي در حدفاصل ميدان انقلاب تا چهارراه وليعصر(عج) اين پروژه را شروع كرد، بعد از آن محور ناصر‌خسرو و ميدان بهارستان و سعدي و ميدان امام خميني(ره)، بازار قديم شهر‌ري و در حال حاضر هم از چهارراه وليعصر(عج) تا ميدان فردوسي پروژه‌اي در حال اجراست.
سازمان زيباسازي به عنوان دستگاهي كه متولي و سياستگذار اين حوزه است، اين پروژه را به صورت پايلوت شروع كرد و مناطق مختلف شهرداري را هم مكلف كرد كه هر كدام در يك محور از محور اصلي خود اين پروژه را انجام دهند. در اين پروژه با اين رويكرد كه از خط افق آسمان تا آن خط افق آسمان يك محور به عنوان سيما و منظر شهري محسوب مي‌شود، نسبت به ساماندهي جداره‌ها، كف، مبلمان، روشنايي و تابلوهاي تبليغاتي اقدام مي‌كند.
عمليات استحكام‌بخشي بناها انجام نمي‌شود؟
هر كاري كه مربوط به جداره باشد انجام مي‌شود، اگر نياز به استحكام بخشي هم باشد تا حد امكان اين كار را انجام مي‌دهيم. البته طبق توافقنامه‌اي كه با مالك امضا ميكنيم اساسا استحكام و امنيت سازه و رفع خطر بنا بر عهده مالك است اما محال است جداره‌اي را مرمت كنيم و به فكر استحكامش نباشيم؛ ضمن آنكه يكي از وجوه تمايز اين پروژه با پروژه‌هاي قبلي اين است كه با رويكرد حل مساله جلو رفتيم نه پاك كردن صورت مساله. رويكرد حذف زوايد اين بود كه به طور مثال اگر كولري در نما بود، بر داشته مي‌شد، اما اين باعث مي‌شد كه بعد از مدتي دوباره به دليل نياز اهالي ساختمان اين كولر به جاي قبلي بازگردد. چون مساله گرمايش و سرمايش حل نشده بود. اما سعي كرديم مساله سرمايش و گرمايش و كانال‌هاي آب باران را حل كنيم. اگر عنصري را از نماي ساختمان حذف ميكنيم، حتما يك جايگزين براي آن در نظر مي‌گيريم.
در پروژه‌هاي بهسازي محورهاي مختلف چقدر به هويت مناطق توجه مي‌كنيد؟ و چقدر در پي احياي هويت گمشده اين محور‌ها هستيد؟
ما به دنبال اين هستيم كه اين احيا منجر به اين شود كه حيات اجتماعي به اين مناطق برگردد؛ ضمن اينكه اين اقدامات باعث ايجاد امنيت اجتماعي مي‌شود، وقتي محوري كه مخروبه و خالي از سكنه و بافت تجاري بوده احيا مي‌شود، خود به خود محله با حضور و تردد مردم به سمت امن‌تر شدن مي‌رود. از روزي كه اين پروژه در محور انقلاب آغاز شده تا به امروز بالغ بر 9 تا 10 كافه كتاب در اين خيابان راه‌اندازي شده است. خاطرم هست خانه قديمي داشتيم كه بيشتر از 100 كبوتر در آن لانه كرده بودند، سقف اين بنا در حال ريختن بود، حالا كه مرمت و بهسازي نما را انجام داده‌ايم مالك هم داخل بنا را بهسازي كرده است و قصد دارد فضاي آن را تبديل به كافه كند. خانه مخروبه‌اي كه 40 سال درش قفل بود به زودي تبديل به كافه كتاب خواهد شد. يك برند معروف ساعت بعد از سال‌ها از شمال تهران مجدد به محل دفتر نمايندگي اولش كه در اين محور است برخواهد گشت.
مذاكراتي انجام داده‌ايم براي اينكه يك موزه و يك مركز نمايش تئاتر در اين محور داشته باشيم. يكي از كساني كه ماشين‌هاي قديمي دارد اعلام آمادگي كرد كه در اين محور يك موزه اتومبيل‌هاي قديمي راه‌اندازي كند. حتي با كسي كه كلكسيون اشياي قديمي داشت صحبت كرديم كه كلكسيونش را به نمايش بگذارد. همه اينها در اين محور هستند و محور انقلاب به مفهومي در حال احيا شدن است. اين نتيجه مرمت و بهسازي نما و جداره‌هاست.
كاربري كافه كتاب را شما با توجه به هويت منطقه تعريف كرده‌ايد يا تمايل مالكان به اين است كه بناها را تبديل به كافه كتاب كنند؟
ما اين پيشنهاد را به مالكان نداده‌ايم. اما با توجه به اينكه در اين منطقه جايي مثل تئاتر شهر وتالار وحدت قرار دارد كه فاصله اين دو مكان به نوعي پياده‌رو فرهنگي است، اگر كسي از ما پيشنهاد بخواهد و بنايي كه در اختيار دارد مناسب اين كاربري باشد اين پيشنهاد را مي‌دهيم. در مورد دو موزه‌اي كه صحبت آن شد، ما پيشنهاد را به مالك داديم كه چنين كاربري را تعريف كند و قول حمايت هم داديم. اما بحث كافه كتاب را خود مالكين دنبال مي‌كنند.
در پروژه‌اي كه از ميدان انقلاب تا چهارراه وليعصر(عج) اجرا شد، مجريان پروژه اعلام كردند حدود 18 بناي ارزشمند تاريخي شناسايي شده است، در ادامه اين پروژه از چهار راه وليعصر(عج) تا ميدان فردوسي بناي تاريخي شاخصي وجود دارد؟
در اين محور نزديك به 220 پلاك قرار دارد. قديمي‌ترين خانه يك بناي قاجاري است، نزديك به 40 بناي واجد ارزش و چند بناي ثبت‌شده در فهرست ملي در اين محور قرار دارد. تمام اينها به اين محور هويت مي‌دهد و تك‌تك اين بناها را با استفاده از چند پيمانكار مجرب كه از طريق مناقصه انتخاب كرده‌ايم. در حال مرمت و بهسازي نما هستيم. اصول كار ما از بعد معماري، بازگشت به اصل معماري ساختمان بوده. يعني ما در اين محور طراحي انجام نمي‌دهيم، بلكه با توجه به اينكه نخستين معماري اين ساختمان چه اصالتي داشته، نما و جداره را بر‌مي‌گردانيم به زماني كه ساخته شده بود. سعي كرديم كه خود معماري نما و اصالت و رنگ و طرح عين به عين حفظ شود و باقي بماند. در اين محور از موقوفه افراد معروف تا دفتر قديم باشگاه تاج و اقليت‌هاي مذهبي ساختمان دارند. خاطرات انقلاب در اين محور بسيار زياد است. زماني كه يك بخشي از جداره‌ها را پاكسازي مي‌كرديم، در لايه‌هاي زيرين آنها به شعار نويسي‌ها و پوسترهاي اوايل انقلاب رسيديم كه روي اين ديوار نصب شده بودند. قرار بر اين است كه در اين محدوده حفاظ شيشه‌اي قرار دهيم كه به عنوان يك بخش تاريخي حفظ شود و مورد بازديد علاقه‌مندان قرار گيرد. علاوه بر بناها افراد شاخصي هم در اين محور زندگي مي‌كردند كه براي معرفي آنها هم برنامه داريم. با يكي از اساتيد بنام داستان‌نويسي مذاكراتي كرده‌ايم كه داستان مردم اين محور را هم در قالب 20 داستان مكتوب كند. نگاه ما به احياي اين محور و ارتقاي كيفيت زندگي در شهر تهران است.
از زمان شروع پروژه ميدان انقلاب بسياري از جامعه شناسان شهري به يكسان‌سازي نماهاي شهري انتقاد داشتند، چرا سازمان زيباسازي اصرار بر اين يكسان‌سازي دارد، آن‌هم در تهراني كه در هر كدام از محورهاي تاريخي‌اش هويت مستقل مشخصي دارد؟
ما در اين پروژه‌ها مطلقا يكسان‌سازي نميكنيم، دوستاني كه مي‌گويند چرا يكسان‌سازي مي‌كنيد، اين جواب را به ما بدهند آيا واقعا وضعيتي كه تابلوهاي محورهاي مختلف خصوصا بخش‌هاي تجاري دارد، مناسب است؟ اينها واقعا اثر هنري هستند و يك ايده هنري پشت آن است؟ وقتي يك ساندويچ فروشي يك بنر سه متر در دو متر مي‌زند در مغازه‌اش، با يك رنگ عجيب و غريب، شما مي‌گوييد كه به اين تابلو دست نزنيد؟
ضمن اينكه ما تابلوها را بر اساس رخ بام‌هاي موجود در اين محور و موتيف‌هايي كه روي يكي از ساختمان‌هاي 80 ساله وجود داشت، طراحي كرديم. يك تابلو با المان و مواد تركيبي از فلز و چوب طراحي كرديم، اين طراحي دقيقا برگرفته از هويت و معماري اين محور است. تمام فروشگاه‌هايي كه برند و آرم و نشان ثبت شده داشتند، برند خودشان را در تابلوها قرار داديم. همچنين ابعاد تابلوها بر اساس ضوابط و استاندارد شوراي شهر است. ما به دنبال اين هستيم مثل تمام دنيا تابلوهاي تبليغاتي ميني‌مال‌ترين حالت را داشته باشند.
در يكي از موارد 160 متر مربع تابلوي يك بانك را حذف كرديم. كجاي دنيا بانك‌ها در چنين ابعادي تابلو دارند؟ يكسان‌سازي براي كساني اتفاق مي‌افتد كه يا تابلو ندارند يا معماري و طراحي و گرافيك خوبي در تابلوهاي‌شان نيست. تابلوي قديمي را كه جزو معماري محور محسوب مي‌شود را حفظ كرده‌ايم.
براي حفاظت بناها و جداره‌ها در طول زمان چه طرحي داريد؟
با دعوت از مالكين محور، هيات امنايي متشكل از آنها و شهرداري منطقه تشكيل خواهيم داد تا بر حفظ و نگهداري جداره‌هاي محور نظارت داشته باشند.
قبل از اين هزينه‌هايي كه در اين پروژه‌ها در نظر گرفته مي‌شود، اين امكان وجود نداشت كه قانوني طراحي شود براي اينكه هر كسي براي تغييراتي كه در نماهاي شهري ايجاد مي‌كند، ضوابطي را در نظر بگيرد تا شاهد اين هرج و مرج در نماها و مناظر شهري نباشيم؟
ما يكسري مشكلات قانوني داريم، پيشنهاد اين طرح به مجلس رفته و منتظر تاييد كميسيون‌هاي مربوطه است. هدف تبيين اين موضوع است كه جداره و نما متعلق به همه است و متولي رسيدگي به آن شهرداري‌ها هستند. در حال حاضر قانون محكمي در اين زمينه نداريم. البته شورا ضوابط تابلو را مشخص كرده است. اما تجربه خود ما ثابت كرده است كه اگر روي فرهنگ مردم كار كنيم به مراتب كار بهتر پيش مي‌رود. براي اينكه روي فرهنگ كار كنيم به صورت پايلوت پروژه‌ها را اجرا ميكنيم. وقتي يك نماي مغشوش و پر از اغتشاشات بصري تبديل به يك نماي زيباي روح‌نواز مي‌شود، روي مردم تاثير مثبت دارد.
بسياري از مردم به نورپردازيهاي داخل شاخه‌هاي درختان انتقاد دارند، هم به لحاظ زيبايي‌شناسي و هم آسيب‌هاي زيست‌محيطي كه در پي دارد. در اين محور هم قرار بر اين داريد كه نورپردازي‌هايي كه در سطح شهر لاي شاخ و برگ درختان اجرا مي‌شود را تكرار كنيد؟
از آنجا كه در مورد فضاي سبز، سازمان بوستان‌ها متولي اصلي است؛ لذا در مورد نورپردازيهاي درختان موضوع را با هماهنگي سازمان بوستان‌ها اجرا كرديم، چون ساعت روشنايي اين چراغ‌ها كامل نيست، و در يك ساعاتي از روز روشن هستند. نور در اين طراحي‌ها از زير برگ‌ها تابيده مي‌شوند؛ ضمن اينكه روشنايي در شب اتفاق مي‌افتد و اين درختان تقريبا لانه و مامن پرنده‌ها نيستند كه نورپردازي‌ها تهديدي براي اين موضوع باشد. و در شب فقط المان‌هاي نوري مشخص مي‌شود و همه موارد مربوط به آسيب‌هاي زيست‌محيطي به درختان مورد بررسي قرار گرفته است و اين نورها هيچ آسيبي به درختان و محيط زيست وارد نمي‌كنند. طول موج اين نورها متفاوت است و ضرري را متوجه درختان نمي‌كند. اگر آسيبي متوجه درختان بود قطعا سازمان زيباسازي اين كار را انجام نمي‌داد.