باستاني، تاريخ را به درون جامعه برد
عليرضا ملايي‌تواني
محمد ابراهيم باستاني پاريزي، مورخ اديب و استاد برجسته تاريخ دانشگاه تهران، نوع نگاه خاص و ويژه‌اي به تاريخ داشت. او تاريخ را به درون جامعه برد. تا پيش از اين تاريخ، دانش نخبگاني بود و عمدتا در ميان ارباب قدرت و ثروت مخاطب داشت. اما باستاني با قدرت قلم و فكر خودش تاريخ را به درون جامعه ايران برد و بسياري از هم‌نسلان خودش را با موضوعات تاريخي ايران آشنا كرد. ذوق و قريحه ادبي باستاني كه در نوشته‌هاي منظوم و منثور او آشكار است و مهارت روزنامه‌نگارانه‌اش او را ياري ساخت كه موضوعات تاريخي مردم‌سند را با قدرت تخيل تاريخي در هم آميزد و با طنزپردازي و روح لطيف به ايرانيان عرضه دارد. باستاني پاريزي محصول شرايط خاص ايران است كه در آن ما دانشگاه را تاسيس كرديم و انتظار داريم كه دانشگاهيان كتاب‌هاي تاريخي براي مردم بنويسند. البته نسل پيشين دانشگاهيان ما در حوزه تاريخ در اين زمينه گام‌هاي متين و استواري برداشتند، اما متاسفانه نتوانستند مخاطبان وسيعي بيابند. به نظر مي‌آيد روش آنها براي آشنايي ايرانيان با تاريخ موفق نبود. اما باستاني پاريزي با مهارتي كه در نگارش آثار تاريخي داشت، اين خطر بزرگ را احساس كرد و به همين دليل تلاش كرد اين خلأ را پر كند. باستاني پاريزي را از اين حيث مي‌توان حاصل تلاش براي گذار از نسل آكادميك اول با مشخصاتي كه گفته شد با نسلي كه پس از او آمد، خواند. البته متاسفانه نسل جديد اهميت اين ميراث را درك نكرده و امروز مي‌بينيم شكاف بين جامعه و تاريخ‌نگاران همچنان باقي است. باستاني مي‌كوشيد اين شكاف را پر كند. باستاني پاريزي اين روشنگري تاريخي و آگاهي‌بخشي تاريخي را داشت و نسبت به پيشينه ايران تعلق خاطر داشت. امروز متاسفانه در پژوهش‌هاي علمي نسل جوان خلأ شخصيت‌هايي مثل باستاني پاريزي كاملا آشكار است. اين را برخي از پژوهشگران تاريخ متوجه شده‌اند و دريافته‌اند كه ما نيازمند جرياني هستيم كه اين شكاف را پر كند. البته مي‌توان اين موضوعات را با نگرشي انتقادي‌تر و روشنگرانه‌تر و آگاهي‌بخش‌تر و به سبك باستاني نوشت و مردم ايران را با پژوهش‌هاي تاريخي آگاه كرد. پژوهشگر و استاد تاريخ