رقابت تسليحاتي در خليج‌فارس
به بهانه تهديد ايران
گروه ديپلماسي|براي شش كشور عضو شوراي همكاري خليج‌فارس، سال 2017 با ناامني و ابهام به پايان رسيد. از تنش ميان ايران و عربستان سعودي تا تعميق اختلاف‌ها ميان امارات متحده عربي و تركيه. بحران انساني در يمن هر روز بدتر از ديروز مي‌شود و اين در حالي است كه حوثي‌ها به سمت رياض موشك پرتاب مي‌كنند و عربستاني‌ها نيز صنعا و ديگر مناطق يمن را زير باران شديدترين بمباران‌ها قرار داده‌اند. ناآرامي‌ها در بحرين همچنان ادامه دارد و تنش ميان نيروهاي امنيتي و معترضان هر‌از‌چندگاهي به يك خبر بدل مي‌شود. رابطه نظامي قطر با تركيه هر روز عميق‌تر از ديروز مي‌شود و اين در حالي است كه بر تعداد سربازان ترك كه به دوحه وارد مي‌شوند، افزوده شده است.
كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس از موج ناآرامي‌هاي مردمي در منطقه نگران شده‌اند و همزمان رقابت تسليحاتي در منطقه نيز به راه افتاده است. در هجدهمين روز از ماه دسامبر، قطر در روز استقلال خود موشك‌هاي بالستيك ساخت چين را به نمايش گذاشت. اوايل ماه دسامبر بود كه عربستان سعودي برنامه خود براي بودجه سال 2018 را اعلام كرد و در آن رقم 56 ميليارد دلار براي هزينه‌هاي دفاعي در نظر گرفته شده بود تا براي نخستين‌بار هزينه‌اي كه سعودي در بودجه خود براي مسائل آموزشي در نظر مي‌گيرد از هزينه نظامي درنظر گرفته شده براي بودجه كمتر باشد. در ماه مه سال 2017، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده از قراردادي به ارزش 110 ميليارد دلار براي خريد و فروش تجهيزات و تسليحات نظامي به رياض پرده برداشت. از پنجمين روز از ماه ژوئن كه عربستان سعودي، امارات متحده عربي، بحرين و مصر رابطه ديپلماتيك خود با قطر را قطع كردند، دوحه ده‌ها ميليارد دلار خرج خريد تجهيزات نظامي از جت‌هاي جنگنده انگليسي؛ امريكايي و فرانسوي تا تانك‌هاي آلماني، كشتي‌هاي جنگي ساخت ايتاليا، موشك‌هاي بالستيك چيني و ساير تجهيزات نظامي تركي كرده است. در ماه سپتامبر بود كه ايالات متحده موافقت خود را با اجراي بسته قراردادي به ارزش قريب به چهار ميليارد دلار با بحرين اعلام كرد و در همان ماه بود كه رييس‌جمهور امريكا قرارداد فروش جت‌هاي جنگي به ارزش 5 ميليارد دلار را با كويت به امضا رساند.
دلبري عربي از واشنگتن
در حالي كه در چند دهه قبل رابطه واشنگتن با كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس بر‌مبناي ژئوپولتيك جنگ سرد و نياز بسيار زياد امريكا به نفت خارجي تعريف مي‌شد اما شرايط امروز در منطقه تفاوت بسياري كرده و قراردادهاي دفاعي بيش از قراردادها در حوزه انرژي نقش كليدي را در رابطه امريكا با كشورهاي عضو شوراي همكاي بازي مي‌كنند. براي ايالات متحده، فروش بي‌امان سلاح به كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس يكي از نشانه‌هاي تحقق شعار «اولويت با امريكا است» دونالد ترامپ در رقابت‌هاي انتخاباتي است. از اين منظر اين قراردادهاي تسليحاتي مي‌توانند منجر به افزايش محبوبيت ترامپ در داخل ايالات متحده شوند.
براي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس كه در دو سوي بحران ايستاده‌اند اين توافق‌هاي نظامي راهي براي به دست آوردن دل امريكا يا به زباني دلبري از واشنگتن است. اما مساله اينجاست كه خريدهاي چندميليارد دلاري نظامي نمي‌تواند مشكلات داخلي كشورهاي اسلامي را حل و فصل كند. در حالي كه قطر از يك سو و امارات متحده عربي و عربستان سعودي از سوي ديگر در حال پيشبرد جنگ نرم عليه يكديگر با توسل به رسانه‌ها، انديشكده‌ها و مراكز نظرسنجي هستند، فاكتور حمايت ترامپ در بحران‌هاي يك سال گذشته در منطقه بسيار مهم و تاثيرگذار بوده است. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه توافق‌هاي تسليحاتي با كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس، منطق اقتصادي خود را دارد كه از ملاحظه‌هاي سياسي دخيل در اين پروژه متفاوت است. به عنوان نمونه، ترامپ در نشست رياض در ماه مه سال 2017، دستان شيخ تميم بن حامد آل ثاني، امير قطر را گرفت و گفت كه وي و شيخ درباره فروش تجهيزات نظامي زيباي امريكايي به دوحه با هم گفت‌وگو خواهند كرد. در همان ماه، پس از تنش داخلي ميان اعضاي شوراي همكاري خليج‌فارس، ترامپ در توييتر خود قطر را به حمايت از تروريسم متهم كرد. يك هفته بعد از اين اظهارنظر توييتري ترامپ بود كه دولت وي مجوز انتقال بيش از 12 ميليارد دلار سلاح از امريكا به قطر را صادر كرد. ماه گذشته در نمايشگاه تجهيزات هوايي در دوبي، كمپاني دولتي تركيه توافق 20 ميليارد دلاري با امارات امضا كرد و اين در حالي بود كه ابوظبي و آنكارا در چند ماه اخير سطح بالايي از تنش را تجربه كرده‌اند. در حالي كه روسيه و عربستان سعودي بر سر دو پرونده ايران و سوريه اختلاف‌هاي بسياري با هم دارند اما مذاكرات ميان اين دو بر سر سيستم دفاع موشكي اس- 400 همچنان ادامه دارد. در حالي كه منابع تامين‌كننده نيازهاي تسليحاتي و تجهيزاتي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس متفاوت هستند اما ايالات متحده همچنان اصلي‌ترين و نخستين فروشنده اين موارد به كشورهاي فوق است. با اين همه اخيرا در واشنگتن نگراني‌هايي درباره حجم فروش تجهيزات نظامي امريكايي به كشورهاي عضو شوراي همكاري به وجود آمده است. برخي از چهره‌هاي سياسي پيشنهاد مي‌دهند كه دولت ترامپ بايد فروش هرگونه سلاح به اين كشورها را تا زمان پايان يافتن بحران ميان آنها متوقف كند. برخي نيز نگران كشتارها در يمن توسط عربستان سعودي با ابزار تسليحات امريكايي هستند. در بريتانيا نيز سياستمداران و فعالان حقوق بشر از دولت مركزي مي‌خواهند كه فروش سلاح به رياض را به اين دليل كه اين تجهيزات در جنگ يمن استفاده شده و منجر به كشته شدن هزاران نفر مي‌شوند را متوقف كند.
با وجود همه اما و اگرهايي كه درباره فروش اين تسليحات به كشورهاي عضو شوراي همكاري وجود دارد اما به نظر مي‌رسد كه اين روند همچنان ادامه پيدا كند. به نظر مي‌رسد كه دولت ترامپ محدوديت‌هاي فروش سلاح به كشورهاي عضو شوراي همكاري را به دولت باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده به دليل دغدغه‌هاي حقوق بشري اعمال كرده بود، لغو كرده است. برخي از كشورهاي عضو شوراي همكاري ادعا مي‌كنند كه روند رقابت تسليحاتي در منطقه ادامه پيدا مي‌كند چرا كه كشورهاي منطقه ايران را تهديدي براي خود مي‌دانند. البته كه اين ادعا با فضاي ضدايراني كه در واشنگتن وجود دارد همخوان است. با اين وجود جوامع و دولت‌هاي عربي نتوانسته‌اند با بحران‌هايي مانند فقر، بيكاري جوانان، اختلاف‌هاي قومي و مذهبي، مسائل حقوق بشر و نابرابري‌هاي بسيار زياد اجتماعي برخورد مناسبي داشته باشند. خريد چندهزار دلاري سلاح مشكلات داخلي در كشورهاي عربي را حل و فصل نمي‌كند.
از سوي ديگر فروش سلاح امريكايي به كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس در حالي كه سطح تنش ميان ايران با امريكا و برخي كشورهاي عضو شورا بالا رفته است مي‌تواند اهداف سياسي خاص خود را هم داشته باشد. البته كه دولتمردان در ايران متوجه تئاتري كه ترامپ راه انداخته، هستند و مي‌دانند كه اين اقدام‌ها بيشتر مصرف داخلي براي رييس‌جمهور امريكا دارد. كشورهاي عربي منطقه خليج‌فارس به جاي آنكه به بهانه ايران سلاح بيشتري خريداري كنند بايد رويكرد عاقلانه‌تري در قبال تهران اتخاذ كنند و به مشكلاتي مانند افراط‌گرايي در خاك خود بپردازند.
منبع: الجزيره انگليسي