تشكيل كارگروه ويژه ايران ميان ايالات متحده- اروپا
آيا اروپا براي نجات برجام به شروط غيربرجامي ترامپ تن مي‌دهد؟
سارا معصومي
سرگيجه در قاره سبز. اتحاديه اروپا به عنوان مجموعه‌اي با 28 عضو به اميد بسترسازي از توافق هسته‌اي ايران براي گفت‌وگو و رايزني با تهران در ساير مسائل مورد دغدغه به‌خصوص امنيت منطقه‌اي در خاورميانه، به عنوان هماهنگ‌كننده مذاكرات هسته‌اي وارد اين گود شد اما اكنون نه تنها عنان امور در كاخ سفيد در اختيار فردي است كه برجام را برنمي تابد، بلكه توافق هسته‌اي با ايران را به گروگاني براي تحت فشارقرار دادن تهران در ساير حوزه‌هاي غيرهسته‌اي هم بدل كرده است. در چنين شرايطي اروپايي‌ها يك روز محض خوش‌خدمتي به متحد قديمي خود در واشنگتن با انتقاد از فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران به نعل مي‌زنند و روز ديگر با اعلام غيرقابل مذاكره‌بودن دوباره برجام به ميخ مي‌زنند. در جمع كشورهاي اروپايي فرانسه بيشترين فراز و فرودها را در اين زمينه به خود اختصاص داده است. همزمان با اعلام خبر سفر ژان ايو لودريان، وزير خارجه فرانسه به تهران در روز 14 اسفند، رسانه‌هاي غربي مانند رويترز به پوشش سخنان وي در انتقاد از برنامه موشكي ايران پرداختند. خبرگزاري رويترز در اين باره مي‌نويسد: وزير خارجه فرانسه ايران را به عدم احترام گذاشتن به بخش‌هايي از قطعنامه 2231 شوراي امنيت درباره آزمايش موشك‌هاي بالستيك با قابليت حمل كلاهك هسته‌اي متهم كرد. لودريان همزمان با رسيدن به بروكسل براي شركت در گردهمايي وزراي خارجه 28 كشور عضو اتحاديه اروپا تاكيد كرد كه وزرا درباره فعاليت‌هاي ايران در يمن، لبنان و سوريه كه او آنها را ثبات‌زدا مي‌داند، با هم گفت‌وگو خواهند كرد. لودريان همچنين در بخش‌هايي از سخنانش تاكيد كرد كه وزراي خارجه 28 كشور اروپايي از فرصت موجود براي اشاره به عدم احترام گذاشتن تهران به بند مربوط به آزمايش‌هاي موشكي ايران در قطعنامه 2231 استفاده خواهند كرد. فرانسه در حالي در چندماه اخير تمركز بسياري را بر محكوم كردن يا زيرسوال بردن آزمايش‌هاي موشكي ايران گذاشته است كه تهران همواره تاكيد كرده آزمايش‌هاي موشكي‌اش صرفا جنبه دفاعي دارد و همچنين هيچ كدام آنها قابليت حمل كلاهك هسته‌اي را ندارند. لودريان ضمن اعلام تاريخ سفر خود به تهران كه در ماه مارس خواهد بود ادعا كرد كه فرانسه گفت‌وگو با تهران درباره برنامه‌هاي موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي اين كشور را آغاز كرده است.
بحث رايزني با ايران درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي‌اش در قريب به دو هفته گذشته از تصميم دونالد ترامپ براي تمديد تعليق اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران به شرط گفت‌وگو با اروپايي‌ها براي اصلاح توافق هسته‌اي چندبار و هربار به اشكال متنوع در رسانه‌هاي اروپايي بازتاب داشته است. يك بار رويترز خبر از رايزني‌هاي ايران و اروپا مي‌دهد و بارديگر اشپيگل به نقل از مقام‌هاي آلماني ادعاي تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران از سوي اروپا در آينده نزديك را منتشر مي‌كند. در حال حاضر دو ايده در اروپا به چشم مي‌خورد: سياستمداراني مانند وزير خارجه فرانسه كه اعتقاد دارند مي‌توان با تشديد فشارها بر ايران در حوزه فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي، رييس‌جمهور ايالات متحده را متقاعد به باقي ماندن در توافق هسته‌اي كرد و ايده دومي كه مخالف باج دادن به ترامپ است و اعتقاد دارد كه اين تسليم شدن در برابر درخواست ترامپ مي‌تواند به زياده‌خواهي‌هاي بيشتر وي در مساله برجام منتهي شود.
هشدار نتانياهو درباره هشدار ترامپ !
درحالي كه قريب به دو هفته از مهلت 120 روزه‌اي دونالد ترامپ به اروپا براي اصلاح برجام گذشته است، دشمنان و رقباي منطقه‌اي ايران تلاش مي‌كنند سخنان ترامپ درباره اينكه اين آخرين بار است كه با تعليق اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران موافقت مي‌كنم را تهديدي بزرگ عنوان كنند. بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل در تازه‌ترين اظهارنظرهاي خود به اروپايي‌ها هشدار داده كه سخنان ترامپ درباره برجام را جدي بگيرند. وي با مخاطب قراردادن اروپايي‌ها از آنها خواسته كه روند اصلاح توافق هسته‌اي با ايران را آغاز كنند و هشدارهاي رييس‌جمهور ايالات متحده براي خروج از برجام در ضرب الاجل 120 روزه بعدي را جدي بگيرند.
اروپا نگران عدم اقناع ترامپ
تمام تلاش‌هاي اروپا در يك سال گذشته براي باقي ماندن امريكا در برجام تنها به خريد زمان بيشتر براي خروج واشنگتن از اين توافق منتهي شده است. خبرگزاري رويترز در اين باره مي‌نويسد: يك روز پيش از ضرب‌الاجل 12 ژانويه، وزراي خارجه تروئيكاي اروپايي و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با محمد‌جواد ظريف، وزير خارجه ايران در بروكسل ديدار كردند تا حمايت قوي و منسجم از برجام را به نمايش بگذارند. با اين همه اين تلاش‌ها براي نرم كردن ديدگاه ترامپ در قبال ايران ره به جايي نبرد. حتي برخي از مقام‌هاي دولتي ايالات متحده اعتقاد دارند كه اين گردهمايي ايران و اروپا در بروكسل دونالد ترامپ را عصباتي‌تر هم كرد. هنوز هيچ كس در اروپا و حتي داخل امريكا هم نمي‌داند كه چه چيزي ممكن است منجر به تلطيف رويكرد ترامپ در قبال توافق هسته‌اي با ايران شود. در داخل دولت امريكا نيز دو طيف فعال هستند: كساني كه خواهان پاره كردن توافق هسته‌اي هستند و كساني كه مي‌گويند امريكا بايد در اين توافق باقي بماند. درحال حاضر اروپايي‌ها نمي‌دانند كه منظور ترامپ از اصلاح برجام چيست و البته نگران اين هستند كه دست به هر ميزان تعديلي كه بزنند براي اقناع ترامپ كافي نخواهد بود. يك مقام اروپايي در اين باره به رويترز مي‌گويد ما گفت‌وگوهاي خود با ايران و امريكا را در اين فضا پيش مي‌بريم كه آماده‌ايم درباره همه‌چيز گفت‌وگو كنيم. از مسائل هسته‌اي در قالب برجام تا برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران. اما اين موضوعات بايد از هم جدا باقي بمانند و قرار نيست آنها را با هم يكي كنيم. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز تاكنون بارها و بارها اعلام كرده كه برجام ديگر قابل بازگشايي و مذاكره نيست.
بسته پيشنهادي اروپا به واشنگتن
برجام براي اروپا مهم‌ترين و پررنگ‌ترين دستاورد ديپلماتيك در چند دهه گذشته است. سقوط توافق هسته‌اي مي‌تواند به معناي شكاف در رابطه دو جانبه فرا‌آتلانتيكي باشد كه از زمان جنگ جهاني دوم مسووليت تامين امنيت غرب را برعهده داشته است. در حال حاضر بسياري از مقام‌هاي اروپايي به اين نتيجه رسيده‌اند كه ديگر نمي‌توانند بر رهبري ايالات متحده حساب باز كنند. رويترز به نقل از برخي منابع آگاه در اتحاديه اروپا مي‌نويسد كه در نتيجه تماس‌هاي اوليه ميان فرانسه، بريتانيا و آلمان و در سايه ديدارهايي كه مقام‌هاي اين سه كشور با همتاهاي خود در واشنگتن داشته‌اند، بسته پيشنهادي را به كاخ‌سفيد داده‌اند تا در ازاي آن دغدغه‌هاي ترامپ درباره ايران پاسخ داده شود اما همزمان پرونده توافق هسته‌اي با ايران نيز مجددا گشوده نشود تا نارضايتي ايراني‌ها را به دنبال نداشته باشد.
تحريم‌هاي اقتصادي در آب نمك !
هرچند كه اروپا تاكنون هيچ گونه جمع‌بندي درباره تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران نكرده و اظهارات برخي منابع رسانه‌اي درباره وضع تحريم‌هاي جديد از سوي اتحاديه عليه ايران نيز توسط مقام‌هاي رسمي تكذيب شده است اما گمانه‌زني‌هايي در اين باره وجود دارد. به عنوان نمونه رويترز ادعا مي‌كند كه استراتژي اروپا دربرابر ايران مي‌تواند تعيين تحريم‌هاي اقتصادي در صورت خودداري ايران از محدود كردن برنامه موشكي خود باشد. برخي از منابع غربي ادعا مي‌كنند كه برد موشك‌هاي ايران زياد است و اين موشك‌ها نيز توانايي حمل كلاهك هسته‌اي را دارند. ديپلمات‌هاي اروپايي مي‌گويند كه به دنبال تعريف كارگروهي براي گفت‌وگو با ايران درباره مسائل موشكي هستند و البته همزمان به ترامپ نيز اطمينان خاطر مي‌دهند كه سيستم دفاع موشك بالستيك جديد ناتو در جنوب شرقي اروپا كه امسال در لهستان مستقر مي‌شود نيز براي مهار ايران كافي است.
واشنگتن مدرك ارايه دهد
رويترز در ادامه گزارش تفصيلي خود مي‌نويسد: يكي از شروط جديد ترامپ اين است كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بايد اجازه بازديد از سايت‌هاي نظامي ايران را در قالب برجام داشته باشد. اين در حالي است كه يوكيا آمانو، دبيركل آژانس مي‌گويد كه تفاوتي ميان سايت‌هاي نظامي و غيرنظامي وجود ندارد و البته در 10 گزارش نيز تاكيد كرده كه ايران به تعهدات خود در قالب برجام وفادار بوده است. ديپلمات‌هاي نزديك به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌گويند كه اين آژانس تاكنون از سايت نظامي در ايران بازديد نداشته و اگر واشنگتن خواهان چنين بازديدي است بايد مدارك مستدل كافي براي طرح اين مساله يافته و ارايه كند. ايران بارها و بارها تاكيد كرده كه اجازه بازديد از تاسيسات نظامي خود را نمي‌دهد و وجود هرگونه ابعاد نظامي در برنامه هسته‌اي خود را هم رد مي‌كند.
اجازه دهيم ترامپ احساس پيروزي كند
يكي ديگر از درخواست‌هاي عيان ترامپ اجرايي شدن استراتژي اروپا براي تشديد فشار بر ايران در راستاي مهار نفوذ منطقه‌اي اين كشور است. به طور همزمان، قانونگذاران امريكايي به دنبال تدوين طرحي هستند كه در سايه آن تاريخ انقضاهاي موجود در برجام براي تعهدات ايران را كه برخي از آنها از سه سال تا 10 سال ديگر به پايان مي‌رسند، تمديد كنند. يك ديپلمات اروپايي در اين باره مي‌گويد: اگر مسير درست را انتخاب كنيم تنها بايد كاري كنيم كه دونالد ترامپ احساس پيروزي ديپلماتيك كند و دست از سر برجام بردارد.
فدريكا موگريني روز دوشنبه به وقت محلي در بروكسل با وزراي خارجه اتحاديه اروپا ديدار مي‌كند و اين در حالي است كه ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده نيز براي گفت‌وگو با همتاهاي اروپايي خود درباره برجام و ساير پرونده‌هاي مشترك ميان واشنگتن و بروكسل در اروپا به سر مي‌برد.
موگريني مخالف تحريم است
برخي از منابع اروپايي از اختلاف ميان فدريكا موگريني مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و وزراي خارجه تروئيكاي اروپايي درباره مواجهه با شروط دونالد ترامپ خبر مي‌دهند. در حالي كه به نظر مي‌رسد بريتانيا، آلمان و فرانسه به اشتراك موضع در برابر مسائل غيرهسته‌اي ايران رسيده‌اند، موگريني تمايلي به وضع تحريم عليه ايران به دليل برنامه موشكي اين كشور ندارد چرا كه معتقد است اين اتفاق مي‌تواند حيات برجام را تهديد كند. ايران در ماه نوامبر سال گذشته ميلادي درخواست رييس‌جمهور فرانسه براي گفت‌وگو درباره موشك‌هاي خود را به‌شدت رد كرد. اروپايي‌ها مي‌گويند كه ايران در گفت‌وگوها درباره برنامه موشكي تاكيد مي‌كند كه اين برنامه‌ها دفاعي هستند و حق طبيعي ايران به حساب مي‌آيند. البته تروئيكاي اروپايي نيز هرچند در مواجهه با فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران موضع واحدي دارند اما از اينكه با امريكايي دو پاره در مساله برجام روبه رو هستند، به ستوه آمده‌اند. حتي مقام‌هاي فعلي و سابق امريكا نيز مي‌گويند كه نمي‌دانند ترامپ با طرح ادعاهاي جديد به دنبال نجات دادن برجام است يا به دنبال بهانه‌اي براي پايان دادن به آن.
در جست و جوي توافق جانبي مجزا از برجام
منابع امريكايي هفته گذشته براي نخستين‌بار اعلام كردند كه كاخ‌سفيد به دنبال تعيين فردي به عنوان نماينده ويژه در امور ايران است تا با اروپايي‌ها وارد مذاكرات مدنظر ترامپ تا ماه مه سال جاري شود. روز گذشته ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده پس از ديدار با بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا، اعلام كرد كه شاهد پيشرفت‌هايي در جلب حمايت اروپايي‌ها براي تدوين موارد جديد عليه ايران است. مواردي كه مي‌توانند مانع از خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران شوند. تيلرسون روز گذشته پس از ديدار با نخست وزير، مشاور امنيت ملي و وزير خارجه بريتانيا اعلام كرد كه واشنگتن و لندن موافقت كرده‌اند كارگروهي از كارشناسان را براي بحث درباره توافق هسته‌اي با ايران تشكيل دهند. تيلرسون ادعا كرده است كه كار اين كارگروه بحث درباره نقطه ضعف‌هاي برجام از نگاه دونالد ترامپ است. تيلرسون در اين باره مي‌گويد: من فكر مي‌كنم ديدگاه مشتركي ميان سه كشور اروپايي وجود دارد دال بر اينكه برخي از ابعاد توافق هسته‌اي يا برخي از رفتارهاي ايران بايد مورد بحث و بررسي قرار بگيرد. وزير خارجه ايالات متحده در سخنانش مساله نگراني از برنامه موشك بالستيك ايران و بخش‌هايي از توافق هسته‌اي را كه به ايران اجازه مي‌دهد برنامه اتمي پيشرفته خود را ادامه دهد مورد انتقاد قرار داد.
براساس گزارش رسانه امريكايي پي‌بي‌اس، اين كارگروه كار خود را از هفته آينده آغاز خواهد كرد. هدف اوليه اين كارگروه رسيدگي به ضعف‌هاي برجام از ديد امريكا با توسل به ابزار يك توافق جانبي مجزا يا مكانيسم ديگري براي پاسخ دادن به نگراني‌هاي ترامپ درباره توافق هسته‌اي و ساير رفتارهاي منطقه‌اي ايران است.
بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا در اين ديدار تاكيد كرد كه لندن متعهد به كار با شركاي خود است اما تاكيد كرد كه اين همكاري‌هاي اروپا و امريكا بايد در مسير موازي با برجام صورت گيرد و به گونه‌اي نباشد كه شالوده‌هاي توافق هسته‌اي با ايران را تحت‌الشعاع قرار دهد.