در گفت‌وگو با چهار مسوول و كارشناس بررسي شد:
موانع و راهكارهاي مشاركت اوليا در آموزش و پرورش
تاريخچه شكل‌گيري انجمن اوليا و مربيان در ايران: در هر مدرسه هيات منتخبي از اولياي دانش‌آموزان و مربيان همان مدرسه كه با تفاهم و صميميت براي تقويت همكاري و مشاركت اولياي دانش‌آموزان و به‌منظور كمك به ارتقاي كيفيت فعاليت‌هاي آموزش و پرورش و گسترش ارتباط خانه و مدرسه، بر پايه مقررات و ضوابط انجام وظيفه مي‌كند كه آن را انجمن اوليا و مربيان مي‌نامند. شروع فعاليت اين نهاد مشاركتي با عنوان خانه و مدرسه در ايران از سال ۱۳۲۶ آغاز به كار كرد كه در مهرماه ۱۳۴۶ انجمن خانه و مدرسه به نام «انجمن ملي اوليا و مربيان» تغيير نام پيدا كرد و امروزه عنوان «انجمن اوليا و مربيان» را به خود گرفته است. پس از پيروزي انقلاب و در سال ۱۳۵۸ با تصويب يك ماده واحده توسط شوراي انقلاب، كاركنان انجمن ملي اوليا و مربيان مشمول قانون استخدام كشوري شدند و سازمان انجمن اوليا و مربيان به‌طور مستقل و به سرپرستي قائم مقام وزير آموزش و پرورش پايه‌ريزي شد. اساسنامه انجمن در سال ۱۳۶۷ مورد تصويب شوراي عالي آموزش‌وپرورش قرار گرفت. در همين راستا هفته پيوند اوليا و مربيان هر ساله در ايران از تاريخ ۲۴ تا ۳۰ مهرماه برگزار مي‌شود.
دكتر احمدي: لزوم مشاركت اوليا در امور مدرسه امري بديهي و روشن است چرا كه مسووليت تعليم و تربيت فرزندان برعهده پدر و مادر و خانواده است، نمي‌شود پدر و مادر فرزند خود را به مدرسه بسپارند و ديگر كاري نداشته باشند، بدون همراهي آنها تربيت به سرانجام نمي‌رسد
دكتر عباسپور: مشاركت اوليا يك حق است. در منشور كودك آمده اوليا در مورد روش تربيت فرزندان‌شان حق دارند اظهارنظر كنند بنابراين ركن اصلي در مدرسه، اوليا هستند و مي‌توانند در جهت غني‌تر شدن برنامه‌ها و ارتقاي مديريت مدرسه نقش موثري داشته باشند
گروه مدرسه اعتماد| اشاره به اهميت و جايگاه تعليم و تربيت، پيچيدگي و دشواري آن و گستردگي و طولاني بودن فرآيند اين مهم موجب شده است تا همچنان با وجود روشن شدن زواياي زندگي بشر در ابعاد ديگر هنوز جوامع مختلف در اين امر حياتي دچار مشكلات، مسائل و ترديدهاي فراواني باشند. علاوه بر نگرش‌هاي فلسفي و رويكردهاي محتوايي در امر آموزش و پرورش در اجرا نيز دولت‌ها و دستگاه‌هاي خصوصي با موانع متعددي روبه‌رو هستند هرچند برخي جوامع به موفقيت‌هايي دست يافته‌اند اما بسياري از جوامع هنوز راه به جايي نبرده‌اند و به همين دليل در مسير توسعه پايدار قرار نگرفته‌اند. يكي از متغيرهاي اساسي در كم و كيف نظام آموزشي در هر كشور رويكرد اوليا و نقش آنان در اين مسير است حال اين نقش ممكن است همسو و هماهنگ با دولت‌ها ايفا شود يا اينكه به موازات دولت در بخش خصوصي صورت پذيرد. در كشور ما كه آموزش و پرورش كاملا دولتي است و در اسناد بالادستي يكي از وظايف حاكميت قلمداد مي‌شود بي‌ترديد نقش اوليا را بايد همسو و هماهنگ با نظام رسمي و دولتي مورد ارزيابي قرار داد چراكه نقشي كه مردم خارج از اين سيستم و براي رفع دغدغه‌هاي مربوط به تربيت و آموزش فرزندان خود انجام مي‌دهند به گونه‌اي متفاوت و حتي اغلب متناقض با سياست‌ها و رويكردهاي رسمي است. در ساختار آموزش و پرورش كشور ما سازمان انجمن اوليا و مربيان متولي جلب مشاركت اوليا‌ست؛ سازماني كه در يك ساختار اداري فراگير از وزارتخانه تا ادارات كل و مناطق و سپس مدرسه مبتني بر دستورالعمل‌هايي هرساله فعاليت‌هايي را انجام مي‌دهد. تشكيل انجمن اوليا و مربيان در هر مدرسه در واقع يك نهاد مدني بايد باشد كه مشاركت اوليا را در ابعاد مختلف آموزش و پرورش ممكن سازد؛ نهادي كه با برقراري پيوند ميان خانه و مدرسه بايد انتقال‌دهنده دانش و تجربه معلمان و مربيان به پدران و مادران و بهره‌گيرنده از استعدادها، توانمندي‌ها و نظرات اوليا باشد.اينكه ميزان مشاركت اوليا در كشور چگونه است و چه موانعي بر سر اين مشاركت وجود دارد و راهكارهاي جلب مشاركت چيست؟ موضوع گفت‌وگوي ما با رييس سازمان انجمن اوليا و مربيان كشور و يكي از اساتيد دانشگاه فرهنگيان و يكي از مديران با سابقه مدارس و يك فعال عضو انجمن اوليا و مربيان است.
از متولي انجمن اوليا و مربيان كشور كه خود از صاحبنظران حوزه تعليم و تربيت و پيشكسوتان اين عرصه است، خواستيم ارزيابي خودشان را از ميزان مشاركت اوليا در كشور بيان كند، ايشان در پاسخ گفت: به‌طور مستند كه مبتني بر داده‌هاي يك تحقيق علمي و متكي بر شاخص‌هاي مربوط باشد، نمي‌شود پاسخ داد چرا كه چنين تحقيقي وجود ندارد لذا نمي‌توان گفت در چه درجه‌اي از مطلوب بودن قرار داريم.
دكتر علي‌اصغر احمدي در ادامه پاسخ به اين پرسش افزود: اما براساس گزارشاتي كه به ما مي‌رسد و فعاليت‌هايي كه اوليا در مدارس و مناطق مختلف انجام داده‌اند مي‌بينيم نسبت به گذشته به‌طور چشمگيري مشاركت اوليا افزايش داشته است.
پرسش دوم ما در مورد تفاوت ميزان و نوع مشاركت اوليا در مدارس مختلف بود كه ايشان اين‌گونه پاسخ داد: نوع و ميزان مشاركت ما در مدارس مختلف فرقي ندارد. در مدارس دولتي، نمونه مردمي، تيزهوشان و غيردولتي ميزان مشاركت مردم بستگي به مديريت مدرسه دارد به طوري كه گاهي به دليل توان مدير مدرسه و جلب اعتماد اوليا در يك مدرسه منطقه محروم بيشترين مشاركت وجود داشته در حالي‌كه در مدرسه منطقه برخوردار ما شاهد چنين مشاركتي نبوديم.
معاون وزير آموزش و پرورش و رييس سازمان انجمن اوليا و مربيان كشور در مورد اهميت و ضرورت مشاركت اوليا به گروه مدرسه «اعتماد» گفت: لزوم مشاركت اوليا در امور مدرسه امري بديهي و روشن است چرا كه مسووليت تعليم و تربيت فرزندان برعهده پدر و مادر و خانواده است، نمي‌شود پدر و مادر فرزند خود را به مدرسه بسپارند و ديگر كاري نداشته باشند، بدون همراهي آنها تربيت به سرانجام نمي‌رسد.
اين مقام مسوول در ادامه از كشور چين به عنوان نمونه موفق در جلب مشاركت اوليا نام برد و گفت:باتوجه به قوانين اين كشور پيش از آغاز سال تحصيلي اوليا در مدارس حاضر مي‌شوند و باتوجه به نوع مهارت‌هاي خود براي همكاري با مدرسه ثبت‌نام مي‌كنند و هرگاه مدرسه به كمك آنها نياز داشته باشد از آنها استفاده مي‌كند.
دكتر علي‌اصغر احمدي در پايان تاكيد كرد: بدون همسويي مدرسه و خانه و بدون مشاركت فعال و همه‌جانبه اوليا نمي‌توان برنامه مدون و همه‌جانبه‌اي داشت لازمه موفقيت در تربيت همراهي و همسويي اوليا و مربيان و معلمان است اين گام نخست براي آغاز فرآيند پيچيده و گسترده امر تعليم و تربيت است.
نورعلي عباسپور، استاد و محقق دانشگاه در مورد مشاركت اوليا و ميزان اين مشاركت به خبرنگار گروه مدرسه «اعتماد» گفت: ميزان مشاركت در مناطق و مدارس متفاوت است. به عنوان مثال در حوزه‌هاي شهري چون خانواده‌ها دغدغه جدي تربيت فرزندان خويش را دارند و مي‌دانند تعليم و تربيت در آينده سرنوشت فرزندان‌شان تاثير عميق و گسترده‌اي دارد به‌طور قطع مشاركت بيشتري صورت مي‌گيرد اما در مناطق محروم و جاهايي كه مردم دغدغه معيشت دارند و مسايل اقتصادي اولويت نخست آنهاست بي‌ترديد اهميت كمتري براي تربيت فرزندان خود قايل هستند و مشاركت آنها خيلي كمتر است. آنها در حد دستورالعمل‌هاي اوليه با مدرسه همكاري دارند.
اين فرهنگي استاد دانشگاه فرهنگيان در مقايسه‌اي گفت: هيچ واحد آموزشي در دنيا نيست كه رابطه اوليا و مدرسه در آن تعريف نشده باشد. در اين ميان آنچه مهم است كيفيت آموزشي است مثلا در ژاپن اوليا در تعيين محتوا و انتخاب مدير نقش دارند و اين حضور و نقش آنان باعث افزايش كيفيت آموزشي شده است. دكتر عباسپور در پاسخ به اين پرسش كه چرا مشاركت اوليا ضرورت دارد، گفت: مشاركت اوليا يك حق است. در منشور كودك آمده اوليا در مورد روش تربيت فرزندان‌شان حق دارند اظهارنظر كنند بنابراين ركن اصلي در مدرسه اوليا هستند و مي‌توانند در جهت غني‌تر شدن برنامه‌ها و ارتقاي مديريت مدرسه نقش موثري داشته باشند.
ايشان در ادامه اين گفت‌وگو به تبيين رويكرد مورد‌نظر خويش پيرامون مشاركت اوليا پرداخت و افزود: بايد در سه بخش مديريت، تامين منابع مالي و برنامه‌ريزي آموزشي اوليا مشاركت داشته باشند. اين تلقي كه فقط در جنبه مالي به مشاركت آنها توجه شود در واقع بي‌توجهي به ساير توانمندي‌هاي آنان است و اين امر انگيزه آنان را براي مشاركت كاهش مي‌دهد.
اين استاد دانشگاه تاكيد كرد كه انجمن‌هاي اوليا و مربيان بايد از وضعيت صوري و اتكاي صرف به بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها خارج شوند. لازمه ايجاد انگيزه در اوليا براي مشاركت به بازي گرفتن آنها در تصميمات مدرسه است.
نورعلي عباسپور در پاسخ به اين پرسش كه چه موانعي در مسير مشاركت اوليا وجود دارد، گفت: سه دسته موانع قانوني، فرهنگي و انگيزشي در مسير مشاركت خانواده‌ها وجود دارد. از طرفي حجم كارهاي يك مدير مدرسه آنقدر زياد است كه اجازه و امكان و فرصت براي پرداختن به كيفيت آموزش و جلب مشاركت اوليا به‌طور جدي را به آنها نمي‌دهد.
اين استاد دانشگاه در بخش پاياني پاسخ به پرسش‌هاي مدرسه «اعتماد» پاشنه آشيل مشاركت اوليا را به كيفيت آموزشي ارتباط داده و گفت به طور يقين هر مدرسه‌اي كه از لحاظ كيفيت مطلوب‌تر باشد و خدمات مناسبي را ارايه كند در چنين مدرسه‌اي مشاركت اوليا پررنگ‌تر خواهد شد لذا اين امر نشان مي‌دهد ميان ميزان مشاركت مردم در امر آموزش و پرورش و كيفيت خدمات آموزشي ارتباط مستقيم و معناداري وجود دارد.
در اين گفت‌وگو ما پرسش‌هاي‌مان را از يك مدير باسابقه آموزش و پرورش پرسيديم؛ كسي كه 25 سال از 30 سال خدمت خود را به مديريت مدرسه پرداخته است، فروغ‌الزمان نجفيان يكي از مديران باسابقه مدارس كشور است كه در اين گفت‌وگو به پرسش‌هاي «اعتماد» پاسخ داده است. او در مورد ضرورت مشاركت اوليا گفت: به دليل محدوديت منابع دولتي براي رفع تنگناها و مشكلات مدارس چاره‌اي جز مشاركت اوليا نداريم؛ مشاركتي كه هم در بعد كمي و هم در بعد كيفي بايد صورت گيرد. خانم نجفيان بلافاصله راهكار ارايه مي‌دهد و مي‌گويد براي تقويت مشاركت اوليا بايد روابط صحيح توام با اعتماد متقابل و همدلي و صميميت بين معلمان و مربيان و اوليا برقرار شود چراكه تا ديوار بي‌اعتمادي فرو نريزد هيچ مشاركت معنادار و موثري صورت نخواهد گرفت.
اين مدير مدرسه كه به‌رغم بازنشسته شدن همچنان مديريت يكي از مدارس را بر عهده دارد، افزود: ارايه گزارش‌هاي آموزشي، پرورشي و مالي مدرسه به اوليا، برگزاري كلاس‌هاي آموزشي خانواده، برگزاري جلسات عمومي اوليا و تشكيل نمايشگاه از دستاوردهاي دانش‌آموزان از ديگر راهكارهاي جلب مشاركت اوليا است. فروغ‌الزمان نجفيان به نقش رسانه‌اي به ويژه صدا و سيما اشاره كرد و گفت: از طريق صدا و سيما و انجام تبليغات مي‌توان بر ميزان مشاركت اوليا تاثير گذاشت و آنها را ترغيب كرد تا بيشتر براي تربيت نسل آينده سرمايه‌گذاري كنند. وي عدم توجه مناسب راديو و تلويزيون را يكي از مهم‌ترين علل پايين بودن سطح مشاركت اوليا در آموزش و پرورش دانست.
ايشان در پايان افزود: برقراري روابط مستمر براي استفاده از توانمندي‌هاي اوليا در امور مدارس مستلزم ايجاد اعتماد متقابل است به اين معنا كه من به عنوان يك مدير مدرسه بايد امين پدران و مادران باشم. برگزاري جلسات پرسش و پاسخ و طرح مسائل مدرسه نه فقط مالي و دريافت نظرات اوليا زمينه‌ساز جلب اعتماد آنها خواهد بود. صداقت مي‌تواند بر عمق اين اعتماد بيفزايد. در حال حاضر با توجه به توسعه فناوري‌هاي ارتباطي مي‌توان به طور دايم اوليا را در جريان فعاليت‌ها و مسائل مدارس قرار داد.
علي پورنقي، يكي ديگر از كساني است كه ما با او در مورد مشاركت اوليا در آموزش و پرورش گفت‌وگو كرديم اما او از جنس ديگري است يعني نه معلم است و نه مدير و نه مقام مسوول در آموزش و پرورش بلكه يكي از پدراني است كه سال‌ها با علاقه‌مندي و عضويت در انجمن اوليا و مربيان تجربه ارزشمندي را اندوخته است. از او پرسيديم مشاركت اوليا در آموزش و پرورش را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
ايشان پاسخ داد: گرچه اعتماد خانواده‌ها به مراكز آموزشي شرط اساسي براي سپردن فرزندان‌شان به اين مراكز است اما بديهي است كه كيفيت خدمات اين مراكز هم شرط اساسي براي جلب اين اعتماد است اما به نظر مي‌رسد در اين امر كه رسالت اصلي انجمن‌هاي اوليا و مربيان است كوتاهي زيادي صورت گرفته به اين معنا كه هم اوليا و هم مربيان تلاش لازم را براي تحقق اين دو شرط اساسي نكرده‌اند. نايب‌رييس انجمن اوليا و مربيان آموزشگاه مفيد منطقه 2 تهران در‌خصوص ضرورت مشاركت اوليا هم گفت: همگرايي و همراهي خانواده‌ها با مدارس و نظام آموزش و پرورش كشور ركن حياتي و كليد طلايي رشد و تعالي همه‌جانبه فرزندان اين مرز و بوم است؛ كليدي كه متاسفانه به نحو شايسته‌اي از آن استفاده نشده و هنوز بسياري از درها روي فرزندان‌مان بسته است.
علي پورنقي، كارشناس امور فرهنگي و مطالعات اجتماعي با 25 سال سابقه فعاليت در رسانه ملي و بيش از 15 سال عضويت و رياست انجمن‌هاي انواع مدارس دخترانه و پسرانه، دولتي و غيردولتي تهران در مقاطع تحصيلي ابتدايي تا پيش‌دانشگاهي، با اشاره به راهكارهاي تقويت مشاركت اوليا به گروه مدرسه، شناسايي توانمندي‌ها و مجموعه پتانسيل علمي، شغلي و اجتماعي والدين و بهره‌گيري بهنگام و هوشمندانه از اين نيروي عظيم و خودجوش را گام موثر و اقدام مساعدي در پيشبرد اهداف آموزشي و تربيتي مدارس دانست و خاطرنشان كرد: برگزاري انتخابات پرشور و هدفمند در ابتداي سال تحصيلي به تفكيك پايه‌هاي مختلف، حضور و تاثير اوليا و مربيان در ساختار هسته‌هاي مشاوره‌اي و اتاق فكر مدرسه، اجراي نظام جامع پيشنهادات در مدرسه با برقراري ارتباط موثر توسط اعضاي انجمن، تشكيل كميته‌هاي موضوعي و تخصصي بر مبناي دانش فني و تجارب والدين دانش‌آموزان، برنامه‌ريزي هدفمند، دقيق و هم‌جهت با تقويم اجرايي مدارس در جلسات انجمن و تدوين دستور جلسات بر مبناي استراتژي آموزشي و برنامه‌هاي فرهنگي مراكز آموزشي، همكاري و مشاوره در تنظيم برنامه‌هاي دانش‌افزايي خانواده با بررسي اهم موضوعات درگير و مورد‌نظر والدين و انجام پژوهش، نظرسنجي و فراخوان‌هاي دوره‌اي توسط انجمن اوليا و مربيان را از مهم‌ترين جنبه‌هاي اثربخشي انجمن ذكر كرده و معتقد است طراحي و بهره‌برداري از سامانه‌هاي ارتباطي اينترنتي و شبكه‌هاي اجتماعي و رسانه‌هاي نوپديد در راستاي انتقال اطلاعات، مصوبات و ارزيابي برنامه‌ها و شكل‌گيري ارتباط سريع و كارآمد با خانواده‌ها و مسوولان مدارس با توجه به شرايط رشد فزاينده تكنولوژي‌ها امري اجتناب ناپذير و ضروري است.