مرجان زهراني| مدت‌هاست كه بحث ماليات‌هاي مربوط به آستان قدس رضوي در محافل سياسي و اقتصادي داغ شده اما مسوولانش مي‌گويند به جاي پرداخت ماليات به «خدمات‌رساني» مي‌پردازند. حالا قريب به يك سال است كه دفاتر نمايندگي به راه انداخته، نمايندگي‌هايي كه از شهرهاي بزرگ تا شهرستان‌هاي دور افتاده را پوشش مي‌دهد و حتي در برخي شهرها به يك دفتر اكتفا نكرده و تا 10 نمايندگي به راه انداخته است. آخرين افتتاحيه نمايندگي آستان قدس همين ديروز در منطقه 4 تهران بود.
پرويز سروري، دبيركل جبهه رهپويان انقلاب اسلامي كه در دوران انتخابات رياست‌جمهوري سال 96 محمدباقر قاليباف را براي حمايت شايسته مي‌دانست با كناره‌گيري قاليباف دست از حمايتگري برنداشت و به كمپين سيد ابراهيم رييسي، توليت آستان قدس رضوي رفت. سروري كه در روزهاي پاياني انتخابات دوشادوش سيد ابراهيم رييسي قرار گرفت حالا مدتي است كه سرپرستي دفتر نمايندگي تهران را برعهده دارد و روز جمعه هم براي معارفه سرپرست دفتر نمايندگي آستان قدس در منطقه 4 تهران راهي فرهنگسراي اشراق شد و امير محمد دوست را به عنوان سرپرست و خادم معرفي كرد.
آمار دقيقي از تعداد دفاتر نمايندگي آستان قدس رضوي در شهرها و شهرستان‌ها در رسانه‌هاي مربوط با اين نهاد به چشم نمي‌خورد با اين حال كم و بيش خبر افتتاحيه اين دفاتر در گوشه گوشه كشور شنيده مي‌شود؛ دفاتري كه زير مجموعه يكي از معاونت‌هاي تازه تاسيس آستان قدس قرار دارند و با بودجه اين نهاد بنابر ادعاي مسوولان ذي‌ربط مشغول «خدمات‌رساني» هستند. اما ايده دفاتر نمايندگي سيد ابراهيم رييسي از كجا آغاز شد و در ساختار آستان قدس چگونه جاي گرفت؟ آيا اين دفاتر كوچك صرفا بار خدماتي آستان قدس را در شهرستان‌ها به دوش مي‌كشند يا به واسطه توليت آستان كه حالا بيش از يك مدير يك سياستمدار جريان راست محسوب مي‌شود به فعاليت سياسي هم مي‌پردازند؟... دفاتري كه اوج افتتاح‌هاي آن چند ماه پيش از انتخابات رياست‌جمهوري ارديبهشت 96 بود چقدر با پارچه سبز و نباتي است كه رييسي چندي پيش از انتخابات با خود به خانه محرومان مي‌برد، مشابهت دارد؟
از كجا آغاز شد
17 اسفند 94، سيد ابراهيم رييسي از دادستاني كل كشور به توليت آستان قدس رسيد. پس از حضور او بر مسند بزرگ‌ترين موقوفه جهان اسلام ايده جديدي در آستان قدس شكل گرفت. معاونتي تازه به ساختار اين نهاد افزوده شد. شكل‌گيري معاونت امداد مستضعفان آستان قدس بر اساس آنچه در پايگاه اطلاع‌رساني آستان قدس نوشته شده در راستاي يكي از رسالت‌هاي اصلي آستان قدس رضوي و همچنين در راستاي اجرايي شدن دو بند از مفاد موجود در حكم انتصاب توليت آستان است كه بر پرداختن به محرومان و مستضعفان تاكيد دارد.
از همين روي بلافاصله بعد از آغاز سال 95 معاونت امداد مستضعفان آستان قدس برپا شد و مصطفي خاكساري قهرودي به سرپرستي اين معاونت رسيد. مرداد همان سال خاكساري قهرودي در نشستي خبري تاسيس اين معاونت را در راستاي منشور 7بندي رهبري دانست و گفت: «نبايد بين خدمت‌رساني فرهنگي و اقتصادي هيچگونه تفكيكي قائل شد، چراكه اينگونه نيست كه خدمت فرهنگي جداي از خدمت‌رساني اقتصادي باشد. بايد به خدمت رساني به مردم، نگاه جامعي داشت.»
او همچنين تاكيد كرد كه براي تحقق اين نگاه، وارد هم‌افزايي و هماهنگي با بخش‌هاي بيروني آستان از جمله كميته امداد، بسيج مستضعفين و... شده‌اند.
معاون رييسي در بخش امداد مستضعفين در اين نشست خبري به بخشي از اقدامات اين معاونت اشاره كرد و يكي از كارهاي صورت گرفته در اين معاونت را موضوع «زائرشهر» دانست. به گفته خاكساري طرح ديگري كه در نظر گرفته شده بود، طرح «زائرسراي رضوي» بود. او همچنين برآورد هزينه طرح اول را 200 ميليارد و طرح دوم را 50 ميليارد تومان اعلام كرد. علاوه بر اين، اعلام شد براي «غذاسراي» امام رضا نيز به شكلي برنامه‌ريزي مي‌شود كه هر زائري كه وارد مشهد مي‌شود از اين غذا استفاده كند. تشكيل دفاتر نمايندگي در شهرها و استان‌هاي مختلف هم زيرنظر همين معاونت آغاز به كار كرد و تقريبا 9 ماه پيش از انتخابات رياست‌جمهوري دوره دوازدهم دفاتر نمايندگي آستان قدس رضوي يكي پس از ديگري در شهرها و شهرستان‌ها افتتاح و آغاز به كار كرد.
17 بهمن سال 95 پايگاه اطلاع‌رساني آستان‌نيوز افتتاح دفاتر نمايندگي آستان قدس را راهبردي جديد براي خدمات‌رساني به محرومان توصيف كرد.
بر اساس آنچه آستان‌نيوز در قالب يك پرونده منتشر كرده «با افتتاح و راه‌اندازي دفاتر نمايندگي آستان قدس رضوي در استان‌ها بستر رشد و توسعه در تمامي زمينه‌ها از جمله فرهنگي فراهم مي‌شود تا با برنامه‌ريزي‌هاي انجام شده آستان قدس رضوي از طرح‌هاي عمراني و آبادسازي استان‌هاي ديگر كشور عزيزمان حمايت كند. » همچنين از دو پارامتر «زائر‌محوري» و «حمايت از محرومان» جزو رويكردهاي اصلي تاسيس دفاتر نمايندگي آستان قدس رضوي در استان‌ها نام برده شده است.
پيش از اين تاريخ اما سيد مرتضي بختيار، قائم مقام سيد ابراهيم رييسي در توليت آستان قدس در دي‌ماه سال گذشته در آيين افتتاح نمايندگي آستان قدس رضوي در استان سيستان و بلوچستان و معرفي سرپرست اين نمايندگي وعده داد كه به زودي نمايندگي آستان قدس رضوي در تمامي استان‌هاي كشور راه‌اندازي مي‌شود.
بختياري خدمت رساني به مردم به ويژه نيازمندان و محرومان را يكي از اهداف مهم آستان قدس رضوي اعلام و البته تاكيد كرد رويكرد جديد آستان قدس بيش از هر چيز فرهنگي است. تاكيد بر كمك به طرح‌هاي عمراني نه‌تنها مورد تاكيد پايگاه اطلاع‌رساني آستان قدس رضوي قرار گرفت بلكه بختياري هم در افتتاحيه دفتر نمايندگي سيستان و بلوچستان آن را تاييد كرد و گفت«با برنامه‌ريزي‌هاي انجام شده آستان قدس رضوي از طرح‌هاي عمراني اين استان هم حمايت مي‌كند.»
بختياري همچنين در آيين افتتاحيه دفتر نمايندگي آستان قدس در بجنورد توضيح داد به لحاظ ساختاري، زيرنظر معاونت امداد مستضعفان آستان قدس رضوي فعاليت خواهد داشت.» دستورالعمل و آيين‌نامه فعاليت اين نمايندگي‌ها هم به گفته بختياري به صورت موقت طراحي شده و در اختيار نمايندگي‌ها قرار گرفته است.
آستان قدس رضوي از طريق معاونت امداد مستضعفان حتي در دورافتاده‌ترين شهرستان‌ها دفتر نمايندگي احداث كرده يا در برخي شهرستان‌ها همچون بوشهر تا اسفند 95 نهمين دفتر نمايندگي افتتاح شده است و بنا به گفته مصطفي خاكسار قهرودي، معاون امداد مستضعفين آستان قدس رضوي در مراسم افتتاحيه نهمين دفتر نمايندگي در بوشهر وعده داده است تا پايان سال حداقل دو دفتر استاني ديگر افتتاح مي‌شود. او همچنين تاكيد داشته با اينكه مدت زمان زيادي از افتتاح دفاتر نمايندگي نمي‌گذرد «اما در همين مدت، در زمينه رسيدگي به محرومان و اعزام زيارتاوليها به مشهدالرضا(ع) اقدامات بسيار خوبي صورت گرفته است.»
اهداف متعالي اما سوال‌برانگيز
احمد ميدري، معاون وزير كار چندي پيش اعلام كرد كه دو ميليون گرسنه در كشور وجود دارد. بر اساس اطلاعات مركز آمار كشور سال 95، 3 ميليون و 203 هزار نفر جمعيت فعال كشور بيكار بوده‌اند. وزارت راه و شهرسازي در گزارشي اعلام كرده كه همچنان 4/0 درصد از مردم در كپر و چادر زندگي مي‌كنند و 33 درصد از مردم ايران زير خط فقر هستند. اينها تنها بخشي از آمار موجود و رسمي در مورد گرسنگي، فقر بيكاري و... در كشور است كه اتفاقا نهادها و دستگاه‌هاي مختلف و متفاوتي براي كمك به اين طبقه اجتماعي پيش‌بيني كرده است. از سازمان بسيج مستضعفين گرفته تا بنياد مستضعفان و كميته امداد امام خميني و حتي همين آستان قدس رضوي كه به نظر مي‌رسد در يك سال اخير تمايل بيشتري به كمك‌رساني خارج از مرزهاي مشهد پيدا كرده است. اما سوال اينجاست كه با وجود همه اين دستگاه‌ها چرا همچنان با چنين آماري در اين زمينه رو‌به‌رو هستيم، آماري كه حالا معاونت امداد مستضعفين آستان قدس رضوي هم به گفته مسوولانش تلاش دارد تاثير مثبتي بر كاهش اين آمار داشته باشد. شايد بتوان نظارت را حلقه مفقوده نهادهايي اينچنيني دانست. نهادهايي با گردش مالي بالا، فعاليت‌هاي اقتصادي گسترده و البته معافيت مالياتي و نظارتي كه تنها ممكن است درون سيستمي باشد. شاهد مثال آن همين دفاتر نمايندگي استاني و شهرستاني آستان قدس رضوي است كه اوج فعاليت آن از چند ماه پيش از انتخابات آغاز شده است. درست زماني كه توليت آستان در گيرودار رايزني‌هاي پساانتخاباتي بوده اين دفاتر نمايندگي نيز تاسيس شده اند. از همين روي نظارت بر نهادهايي اينچنيني كه بازوهاي اجرايي متعدد و متفاوتي دارند امري لازم است. نهادهايي گسترده كه اغلب در رسانه‌ها از مزاياي فعاليت‌ها و خدمات‌رساني‌هايشان مي‌گويند؛ آمار و ارقامي كه با آمار و ارقام فقر و محروميت در كشور همخواني و هماهنگي ندارد.
علاوه بر عدم نظارت دقيق پرداخت نكردن ماليات از سوي نهادي چون آستان قدس هم پرسش‌هايي از سوي افكار عمومي ايجاد كرده است. گرچه دولت در لايحه بودجه امسال پيشنهاد كرده كه شركت‌ها و موسسات وابسته به آستان قدس رضوي در سال ۱۳۹۷ بايد رقمي معادل ۳۰ ميليارد تومان ماليات پرداخت كنند با اين حال ابراهيم رييسي، توليت آستان قدس رضوي پيش از اين گفته بود: «آستان قدس به دليل اينكه اموالش وقف يا نذر است، از پرداخت ماليات معاف شده است.»
علاوه بر مساله نظارت و ماليات حضور همزمان چهره‌اي كه از سال 96 ترجيح داد بيش از اينكه يك معمم با سابقه قضايي باشد شانس خود را در عرصه اجرايي هم بيازمايد، در توليت و در يك رقابت انتخاباتي مساله‌اي است كه نمي‌تواند دور از نظر بماند.