غم و شادي نفتي
رضا زندي
شادي و غم درهمند، وقتي مي‌خواهيم درباره يكي از بزرگ‌ترين كشفيات تاريخ صنعت نفت ايران بنويسيم. به اين پرسش نمي‌پردازم كه برخي مي‌پرسند: «ذخاير بزرگ نفت و گاز داشته باشيم و وضع‌مان بهتر از اين‌ها نباشد؟!» چه، پاسخ به اين سوال زواياي مختلفي دارد كه مجالش در اين نوشته كوتاه نيست.
1- شاديم كه با كشف مخزن نفتي «نام‌آوران»، 22 ميليارد بشكه به ذخاير اثبات شده نفتي ايران اضافه شده است تا ذخاير نفت ايران به نزديك 178 ميليارد بشكه برسد. مخزن نفتي «نام‌آوران» در لايه زمين‌شناسي ايلام و زير ميدان‌هاي نفتي دارخوين، آب تيمور، سپهر و جفير، سوسنگرد و منصوري قرار دارد. اگر ضريب بازيافت از اين لايه نفتي 10 درصد باشد مجموعا مي‌توانيم 2 ميليارد و 200 ميليون بشكه از اين لايه، نفت برداشت كنيم. با نفت بشكه‌اي 60 دلار، اين كشف 132 ميليارد دلار ثروت نصيب ايران كرده است.
2- غمگينيم كه كشور در شرايطي قرار دارد كه نمي‌تواند توسعه مخازن نفت و گازش را با هزينه معقول و در زمان استاندارد و مشخص پيش ببرد. پس فعلا نمي‌توانيم روي اين ثروت بزرگ آن‌طوركه لازم و شايسته است، برنامه‌ريزي كنيم. وزير نفت پس از مراسم اعلام جزييات كشف «نام‌آوران» گفت: «الان تنگنا براي توسعه زياد داريم.» توسعه، سرمايه مي‌خواهد. «توسعه خوب» تكنولوژي پيشرفته و مديريت كارآمد لازم دارد. مي‌دانيد اگر ضريب بازيافت از مخزن «نام‌آوران» 11 درصد باشد. (يعني فقط يك درصد بيش از رقم اعلام شده) آن‌وقت 220 ميليون بشكه بيشتر مي‌توانيم از اين مخزن نفت برداشت كنيم!
3- افزايش ذخاير نفت و گاز يك كشور به لحاظ ژئوپليتيك اهميت دارد. درست است كه كسي نمي‌تواند ارزش ذخاير هيدروكربوري كشور را براي ميان‌مدت و بلندمدت ناديده بگيرد اما، نفت زير زمين سودي براي مردمان يك كشور نخواهد داشت. تا نفت تبديل به ثروت نشود و ثروت با سياست اقتصادي درست رفاه يك كشور را تامين نكند، سودش چيست؟!
4- چه وقت از تجربه‌ها درس مي‌گيريم؟ چه وقت آنها را به كار مي‌گيريم؟ ميدان نفتي آزادگان با حدود 33 ميليارد بشكه نفت درجا، در سال 1376 كشف شد. اينپكس ژاپن سال 2001 براي توسعه‌اش قرارداد امضا كرد. بعد از تحريم‌ها رفت و توسعه ميدان معطل ماند. 13 سال پس از اكتشاف، شركت چيني براي توسعه اين ميدان در نيمه سال 89، قرارداد امضا كرد. چهار سال بعد خلع يد شد و رفت هر چند بعد از آن، ميدان آزادگان جنوبي به دست ايراني‌ها توسعه يافت اما واقعيت اين است كه توليد از اين ميدان با اهداف مقرر هنوز فاصله دارد.
5- با ظهور انرژي‌هاي نو، با وضعيت عجيب تعاملات جهاني، بازار نفت هر روز پيچيده‌تر مي‌شود. اگر قرار است ثروت نفت خوشحال‌مان كند؛ «صرفا» با خبر اكتشاف شاد نمي‌شويم. شادي و غم درهم بر دل‌مان مي‌نشيند.