فرصتي كه سوخت؟!

آلن گرينسپن در زمان تركيدن حباب دات‌كام رييس كل بانك مركزي ايالات متحده امريكا بود. او معتقد بود، پيدا كردن يك حباب در بازار مالي بسيار سخت است زيرا ما هيچ‌وقت نمي‌دانيم يك حباب وجود دارد تا زماني كه آن منفجر شود. عمده مردم نيز در برخورد با بازارهاي مالي چنين وضعيتي دارند. درحالي‌كه بازارهاي مالي با رشد پي‌درپي قيمت مواجه مي‌شوند، خوش‌بيني آنها به طور روزافزون افزايش پيدا مي‌كند و در زماني كه اين حباب منفجر مي‌شود، تمامي اين خوش‌بيني‌ها به يك بدبيني تمام‌ عيار تبديل مي‌شود. همان افرادي كه هدف‌هاي بسيار بالا براي قيمت سهام خود متصور بودند با اولين ريزش و كاهش شديد قيمت‌ها، اميدواري‌شان به نااميدي تبديل مي‌شود. اين ‌روزها بازار سرمايه ايران با وضعيت عجيب و بي‌سابقه‌اي روبه‌رو شده است. از ابتداي سال 99 و در طول 1.5 ماه با وجود رشد ناچيز قيمت ارز و طلا، بازار بورس تهران با رشد 80 درصدي مواجه شده و از 512 هزار و 903 واحد به 917 هزار و 406 واحد رسيده است. اين بازده بسيار بالا موجي از نگراني را در دل افراد قديمي بازار ايجاد كرده است.- برخي از تحليلگران معتقدند، رشدهاي اخير بازار سرمايه تحت تاثير افزايش ظرفيت ثبت‌نام كدهاي بورسي است. در گذشته پيشخوان‌هاي دولت تنها وظيفه احراز هويت افراد براي ثبت‌نام در سامانه سجام را داشتند با اضافه شدن بانك‌ها به فرآيند احراز هويت، تعداد افرادي كه قابليت ورود به بازار سرمايه را دارند با رشد 2 برابري روبه‌رو شد و همين عامل را مي‌توان يكي از دلايل رشد شديد بازار در روزهاي اخير دانست. به ‌نحوي‌ كه در روز 13 ارديبهشت ركورد ورود پول حقيقي در يك روز بدون عرضه اوليه در بازار سرمايه كشور شكسته شد و بيش از 2500 ميليارد تومان سهام توسط اشخاص حقيقي خريداري شد. حجم پول ورودي به بازار سرمايه آنچنان زياد است كه براي درك بهتر آن بايد گفت در طول 1.5 ماه گذشته تقريبا به اندازه كل سال 98 توسط اشخاص حقيقي‌ها پول به بازار تزريق شده است. - از ابتداي ارديبهشت كاهش نرخ سود بانكي به 15 درصد يكي ديگر از پيشران‌هاي رشد بازار سرمايه شده است. اين تصميم سبب شده است، جذابيت سرمايه‌گذاري در سپرده‌هاي بلندمدت بانكي كاهش پيدا كند و با توجه به پيچيدگي‌هاي گسترده‌اي كه بانك مركزي براي ورود به ساير بازارها ايجاد كرده است، بازار سرمايه تبديل به تنها محل جذب سرمايه‌هاي خرد جامعه باشد. صحبت كردن حول وضعيت حبابي يك بازار كمي پيچيده است اما با مشاهده ساير متغيرهاي اقتصادي مي‌توان ابتدا اين نتيجه را گرفت كه بورس «گران‌»تر از ساير بازارها شده است. درحالي‌كه از نقطه اوج سال 92 بورس تهران بيش از 10 برابر و بازار فرابورس بيش از 12 برابر شده است، نقدينگي تنها 4.3 برابر و دلار 4.5 برابر شده است. رشد بيشتر بازار سرمايه كشور نسبت به ساير بازارها البته تنها دليل حبابي بودن بازار نيست. بررسي نسبت P/E بازار سرمايه نشان مي‌دهد اين نسبت با اختلاف، ركوردهاي تاريخي خود را شكسته است. در صورت اين نسبت قيمت يك سهم و در مخرج آن سود هر سهم وجود دارد بنابراين بالا رفتن اين نسبت به معني كاهش نسبت سود هر سهم به قيمت آن است. داده‌هاي تاريخي كشورهاي مختلف نشان مي‌دهد اين نسبت عموما با نرخ بازده بدون ريسك در آن اقتصاد هم‌راستاست. از اين ‌رو با توجه به نرخ بازده بدون ريسك 20 درصدي اين نسبت در ايران در بازده 5 تا 10 نوسان مي‌كند.
 اين در حالي است كه اين نسبت در بازار سرمايه امريكا به عنوان ‌مثال بازار S&P عموما در بازه 20 تا 30 در حال نوسان است. با رشد شديد بازار سرمايه اين نسبت در بازار ايران به حدود 20 رسيده كه نشان از يك وضعيت بي‌سابقه در بازار سرمايه ايران مي‌دهد. بنجامين گراهام جمله معروفي دارد كه مي‌گويد:«بازار در كوتاه‌مدت همانند يك ماشين ‌راي‌گيري است كه نشان مي‌دهد چه شركت‌هايي شناخته‌ شده و چه شركت‌هايي ناشناخته‌اند» از اين‌ رو پيش‌بيني بازار در كوتاه‌مدت چندان ممكن نيست. اما با توجه به اصل بازگشت به ميانگين بايد انتظار داشته باشيم، بازار در بلندمدت عقلاني رفتار كرده و به ميانگين بلندمدت خود بازگردد. از اين ‌رو با توجه به وضعيت كنوني بازار يا بايد شاهد يك كاهش نرخ سود بانكي در اقتصاد كشور باشيم و يا رشد شديدي در سودآوري شركت‌هاي بورسي در سال 99 را تجربه كنيم كه هر دو اين ‌رويدادها نامحتمل است بنابراين بايد بيش ‌از پيش نگران سقوط بازار بود.در طول سال‌هاي اخير، اقتصاد ايران فرصت‌هاي محدودي براي رشد گسترده و شكوفايي اقتصادي داشته است. شايد گشايش بعد از برجام را بايد يكي از اين فرصت‌هاي تاريخي دانست كه با كندي دولت و بروكراسي گسترده از بين رفت. اين بار نيز بايد گفت، هجوم نقدينگي سرگردان به سمت بورس نتوانست آن‌ طور كه مي‌شد در جهت رشد و تعميق بازار سرمايه ايران به كار گرفته شود. شايد اگر برنامه‌اي مدون براي عرضه‌هاي گسترده شركت‌هاي دولتي و خصوصي در بازار سرمايه ايران وجود داشت، مي‌توانستيم بيش از پيش از اين فرصت در جهت تامين مالي گسترده اقتصاد و از بين بردن كسري بودجه دولت استفاده كنيم.