روساي جمهور روسيه و تركيه مهمان ابراهيم رييسي شدند
سوريه، اوكراين و تحريم محورهاي رايزني سه جانبه در تهران
همراه با گفتارها و يادداشت‌هايي از نعمت‌الله ایزدی و سید علی سقاییان
گروه ديپلماسي
ولاديمير پوتين از روسيه، رجب طيب اردوغان از تركيه و فيصل مقداد از سوريه روز سه‌شنبه (امروز) مهمان ايران هستند. برگزاري ششمين نشست سران كشورهاي عضو روند آستانه اصلي‌ترين بهانه حضور روساي جمهور روسيه و تركيه در تهران عنوان شده اما به نظر مي‌رسد كه وزن ديدارها و رايزني‌هاي دوجانبه ميان هركدام از اين هيات‌ها اگر بيشتر از نشست آستانه درباره سوريه نباشد، كمتر نخواهد بود. آخرين نشست سه‌جانبه سران روند آستانه شهريور ماه سال ۱۳۹۸ در آنكارا برگزار شده بود، اما طرفين در طول سه سال گذشته براي برگزاري نشست ششم به توافق نرسيده بودند و البته شيوع كرونا در سطح جهاني نيز در به تاخير افتادن اين ديدار بي‌تاثير نبود. حالا سران روسيه، تركيه و ايران در حالي در تابستاني داغ تجديد ديدار مي‌كنند كه روسيه با حمله نظامي به اوكراين تنش بي‌سابقه‌اي را در رابطه با غرب كليد زده، تركيه از يك‌سو با ارسال پهپاد به اوكراين رابطه حسنه چند سال اخير با كرملين را دستخوش تحولات كرده و همزمان در حمله به شمال سوريه به‌رغم مخالفت مسكو و تهران مصمم به نظر مي‌رسد و ايران نيز هنوز در كوچه بن‌بست احياي توافق هسته‌اي ايستاده و همزمان متهم به تلاش براي كمك نظامي به روسيه از طريق فروش پهپاد به اين كشور شده كه البته مقام‌هاي ايران حمايت تجهيزاتي از يكي از طرفين جنگ را رد مي‌كنند.
نخستين سفر روساي جمهور روسيه و تركيه به تهران از زمان روي كار آمدن دولت سيزدهم با چند روز فاصله از نخستين حضور جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در غرب آسيا و ديدار و گفت‌وگو با مقام‌هاي اسراييلي، فلسطيني و عربستاني انجام مي‌شود. تقارن زماني كه برخي از كارشناسان آن را تصادفي و عده‌اي حساب شده مي‌دانند. جو بايدن در جريان اين سفر دو هدف اصلي را دنبال مي‌كرد: يافتن جايگزين‌هايي براي انرژي روسيه در سطح جهاني و نمايش اجماع در برابر ايران و پيشبرد پروژه ايران‌هراسي با محوريت بخشيدن به عادي‌سازي رابطه رژيم اسراييل با كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس. دو هدفي كه در تامين صد در صدي آنها در نتيجه سفر بايدن به منطقه هم شك و شبهه وجود دارد.
از زمان آغاز جنگ اوكراين در زمستان سال گذشته تحليل‌هاي بسياري درباره شكل‌گيري ائتلاف ميان روسيه، چين و ايران مطرح شد و بر همين اساس در اسفندماه 1400 بود كه مقام‌هاي اروپايي ادعا كردند كرملين با طرح مساله ضرورت تامين منافع روسيه از احياي برجام در مسير بازگشت ايران و 1+4 به علاوه امريكا به اجراي تعهدات برجامي سنگ‌اندازي مي‌كند. ادعايي كه مسكو تكذيب كرد اما حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران را به روسيه كشاند تا به گفته خودش مطمئن شود كه هيچ كدام از طرفين برجام و انتفاع ايران از احياي توافق را گروگان ساير اختلاف‌ها نخواهند كرد. البته روسيه بعدها با طولاني‌تر شدن روند مذاكرات احياي برجام آن هم بدون حصول نتيجه اعلام كرد كه مسكو به دليل تنش با غرب نمي‌تواند مانند گذشته و پيش از آغاز جنگ اوكراين از مساعي جميله به نفع حصول توافق استفاده كند. در حالي كه ايران از ابتداي آغاز بحران بر مخالفت با جنگ چه در افغانستان و يمن و چه در اوكراين تاكيد كرده اما از محكوم كردن مستقيم روسيه سرباز زده و سياست‌هاي توسعه‌طلبانه غرب در قبال ناتو را مسبب اصلي بحران دانسته است. همزمان ديد و بازديدهاي مقام‌هاي ايراني و روس در مسكو، عشق‌آباد و تهران هم ادامه داشته و دو كشور در حال تحمل تحريم از عزم جدي براي توسعه رابطه تجاري و اقتصادي با ارز محلي و به حاشيه راندن دلار سخن مي‌گويند. از سوي ديگر روسيه به ايران به چشم مسير تزانزيت براي حفظ جايگاه صادراتي خود در سايه تحريم غرب نگاه مي‌كند. به عنوان نمونه سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه در نشست خبري با حسين اميرعبداللهيان در جريان سفر دوم تيرماه به تهران به تفصيل از عزم مسكو براي توسعه بي‌سابقه رابطه با تهران سخن گفت: ايران و روسيه به پيشنهاد تهران در حال كار روي سندي هستند كه آينده شراكت استراتژيك دو كشور را براي ۲۰ سال آينده مشخص مي‌كند. در شرايطي كه تحريم‌هاي امريكا و كشورهاي اقماري مانع توسعه پوياي روابط دو كشور شده ما بايد اين رابطه را توسعه ببخشيم. ما اعلام كرديم كه بايد راه‌هاي خاصي را در بخش انرژي، حمل و نقل، كشاورزي، فاينانس، بانكي و گمركي پيدا كنيم.
ديميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين نيز در آستانه سفر رييس‌جمهور روسيه به تهران مشابه سخنان وزير خارجه روسيه را تكرار كرده و گفت: دو كشور توانايي بالايي براي همكاري در راستاي كاهش اثرات تحريم‌هاي تحميلي عليه خود دارند. اميدواريم كه به زودي توافقات مهمي با ايران در حوزه همكاري استراتژيك فراگير امضا كنيم و طرحي را در اين باره به تهران ارايه كرده‌ايم و ايران و روسيه معامله با دلار را به مرور زمان كنار خواهند گذاشت. روسيه و ايران زمينه همكاري براي كاهش پيامدهاي تحريم‌ها دارند. ايران بيش از يك دهه است كه تحت تحريم بوده و به‌رغم محدوديت‌ها با تحريم‌ها سازگار شده و دست به توسعه و بهبود رفاه مردم خود زده است. روسيه نيز به تحريم‌ها عادت كرده است. اكنون فكر مي‌كنم ما فرصتي براي ايجاد همكاري‌هاي دوجانبه داريم كه به ما امكان مي‌دهد آسيب‌هاي ناشي از اين تحريم‌ها را كاهش بدهيم. از زمان اتحاد جماهير شوروي، محدوديت‌هاي مختلفي عليه كشور ما اعمال شده است كه مجموع آنها احتمالا هزاران محدوديت در حوزه‌هاي مختلف بوده است. اما شايد اين بهايي باشد كه هم كشور ما و هم ايران براي استقلال و حاكميت خود مي‌پردازند. ما در حال توسعه همكاري‌هاي خود در حوزه بانكي و مالي هستيم. تنها در چهار ماهه نخست امسال حجم مبادلات تجاري ۳۱ درصد افزايش يافته است. در واقع ما براي روابط خود و براي آنها اهميت زيادي قائل هستيم و باعث خوشحالي است كه دو رييس‌جمهور به‌طور دائم در تماس هستند.
به گزارش «اعتماد» در حالي كه روسيه و ايران مي‌گويند تحريم مي‌تواند به عاملي براي همگرايي بيشتر آنها تبديل شود اما در حوزه انرژي و فروش نفت در ميدان عمل فضاي رقابتي را هم حفظ كرده‌اند و در حالي كه چين پس از بحران اوكراين در يك بازه زماني به خريد نفت بيشتر از روسيه مشغول شد اما ايران با اعمال تخفيف بيشتر تلاش كرد وضعيت فروش نفت به چين را به حالت پيشين بازگرداند.
وزير خارجه ايران: هدف تثبيت كاهش
تنش در سوريه است
روز گذشته حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه روز گذشته در آستانه برگزاري هفتمين نشست سران روند آستانه در تهران گفت: نشست در شرايطي برگزار مي‌شود كه هدف مهم فرمت آستانه كه كاهش تنش در مناطق درگيري در سوريه بود را بتوانيم تثبيت كنيم. در جريان سفري كه اخيرا به آنكارا و دمشق داشتم، حامل پيام رييس‌جمهور بودم كه بتوانيم بحراني كه اكنون در حوزه امنيتي بين تركيه و سوريه به وجود آمده را مديريت كنيم. طرف ترك از احتمال وقوع عمليات نظامي تا عمق ۳۰ كيلومتري مرز سوريه صحبت مي‌كند و ما تلاش كرديم از مسير سياسي اين بحران و نگراني امنيتي تركيه برطرف شود. طبعا در اين شرايط حساس يكي از موضوعات در دستوركار اين است كه به جاي توسل به جنگ و آوارگي بيشتر موج جديدي از مردم سوريه بتوانيم از مسير سياسي به حل و فصل اين موضوع هم كمك كنيم. بازگشت آوارگان سوري به منازل و شهرهاي خودشان، كمك به صلح و ثبات و امنيت در سوريه از جمله موضوعاتي است كه در دستوركار اين نشست سه‌جانبه قرار دارد.
حمايت روسيه از احياي برجام 2015
يوري اوشاكوف، دستيار ولاديمير پوتين روز گذشته در يك كنفرانس مطبوعاتي گفت كه روسيه براي ارتقاي سطح روابط خود با ايران به شراكت راهبردي برنامه‌ريري مي‌كند. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس از گزارش خبرگزاري اسپوتنيك، اوشاكوف افزود: توافق جديدي ميان روسيه و ايران در حال آماده سازي است و همچنين در خلال نشست سه جانبه تهران قرار است بيانيه مشتركي از سوي سه كشور منتشر شود كه پيش‌نويس آن از قبل آماده شده است. روسيه توافق هسته‌اي با ايران را مطابق توافقي كه در سال ۲۰۱۵ شد، تأييد مي‌كند. طرح تركيه براي عمليات در شمال سوريه عليه شبه‌نظاميان كرد در نشست تهران بررسي خواهد شد و موضع اصولي روسيه از ابتدا مخالفت با هرگونه اقدامي كه نقض تماميت ارضي و حاكميت سوريه باشد، بوده است.
تركيه به دنبال متقاعد كردن روسيه و ايران
حضور همزمان روساي جمهور روسيه و تركيه در ايران سوژه تحليل‌هاي متفاوتي درباره اهداف اين گردهمايي ديپلماتيك در تهران شد. خبرگزاري فرانسه در گزارشي با مهم خواندن رايزني‌هاي ولاديمير پوتين در ايران نوشت: جنگ در اوكراين ادامه دارد و در چنين شرايطي رييس‌جمهوري روسيه به تهران سفر مي‌كند تا با همتايان ايراني و تركيه‌اي خود درباره بحران سوريه رايزني كند. هر سه كشور در سوريه داراي منافع هستند؛ ايران و روسيه حامي دولت قانوني دمشق و تركيه از مخالفان بشار اسد هستند. نشست روز سه شنبه از اين جهت اهميت دارد كه دولت تركيه در تدارك آغاز يك عمليات ويژه نظامي در مناطق شمالي سوريه است. دولت ايران كه ميزبان اين نشست است پيش از اين درباره هرگونه تنش‌زايي با آغاز اين عمليات و افزايش بي‌ثباتي در سوريه هشدار داده است. ديدار روز سه‌شنبه همچنين باعث خواهد شد كه اردوغان اولين ديدار چهره به چهره خود را با رييس‌جمهور روسيه از زمان آغاز عمليات ويژه نظامي مسكو در اوكراين برگزار كند. رييس‌جمهور تركيه پيش از اين بارها خواستار ديدار با پوتين براي كمك به حل و فصل تنش‌هاي جهاني از زمان آغاز جنگ در اوكراين بوده است. ولاديمير سوتينكوف، يك تحليلگر روسي در اين زمينه به خبرگزاري فرانسه گفته، نشست روز سه‌شنبه در تهران تصادفي نيست و برنامه‌ريزي شده است. سينان اولگن، محقق مدعو در موسسه كارنگي اروپا كه در سياست خارجي تركيه تخصص دارد، مي‌گويد كه آنكارا پيش از آغاز عمليات خود در شمال سوريه، خواهان متقاعد كردن مسكو و ايران است. اين مساله مهم است چرا كه دو منطقه هدف بالقوه تركيه تحت كنترل روسيه است و تركيه مي‌خواهد از حريم هوايي استفاده كند تا خطرات اين عمليات را به حداقل برساند.»
نمايش عدم انزواي ولاديمير پوتين
رسانه امريكايي وال استريت ژورنال در يادداشتي درباره سفر رييس‌جمهور روسيه به ايران آن را تلاشي براي انتقال اين پيام از سوي روسيه دانست كه جايگاه مسكو در سطح جهاني بابت جنگ اوكراين تغييري نكرده است. اين سفر، اهميت جايگاه پوتين در حفظ قدرت نفوذ روسيه در غرب آسيا را منعكس مي‌كند. سفر او درست چند روز پس از سفر «جو بايدن» همتاي امريكايي او انجام شده كه قصد داشت كشورهاي عربي و رژيم اسراييل را به مقابله با روسيه، چين و ايران وادار كند. كشورهايي كه از زمان عقب نشستن امريكا از منطقه، نفوذ خود را گسترش داده‌اند. به دنبال تحكيم روابط روسيه با ايران به عنوان يكي از دشمنان امريكا است. كشوري كه همانند روسيه هدف تحريم‌هاي امريكا قرار گرفته و به يكي از شركاي تجاري و نظامي كليدي مسكو تبديل شده است. دميتري ترنين، تحليلگر روس مسائل سياست خارجي درباره سفر پوتين مي‌گويد: «سمت و جهت سفر خارجي رييس‌جمهور نشان مي‌دهد كه اكنون او نياز و فرصت براي ديپلماسي روسي را در كجا مي‌بيند. يكي از جنبه‌هاي تقويت روابط ايران و روسيه، دور زدن تحريم‌ها است. اين معاملات شامل فروش پوشاك ايراني به خريداران روسي براي جايگزين شدن محصولات غربي و همچنين فروش قطعات يدكي خودرو به خودروسازان روس است. ايجاد كريدورهاي صادراتي از روسيه به هند از طريق ايران نيز مورد بحث قرار گرفته است. به گفته فئودور لوكيانوف، مدير هيأت مشاوره كرملين در سياست خارجي و دفاعي، مسكو در اين ديدار تاكيد خواهد كرد كه به‌رغم مشغوليت در جنگ اوكراين، همچنان بازيگر كليدي در سوريه خواهد ماند.
نااميدي ايران از احياي برجام
و تقويت سياست نگاه به شرق
«مادرن ديپلماسي» در گزارشي كه سايت فرارو آن را ترجمه كرده در پاسخ به اين سوال كه چرا سفر پوتين به تهران قابل توجه است، نوشت: نخست آنكه ايران پس از خروج امريكا از برجام در سال ۲۰۱۸ ميلادي به چين و روسيه نزديك‌تر شده است. تهران در ماه مارس توافقنامه همكاري ۲۵ ساله با چين در مارس سال ۲۰۲۱ ميلادي را امضا كرد كه از آن تحت عنوان «پيمان همكاري استراتژيك» ياد مي‌شود.
در جريان سفر اخير «ابراهيم رييسي» به مسكو در ژانويه ۲۰۲۲ ميلادي پيش‌نويس معاهده‌اي مشابه قرارداد ايران و چين به طرف روسي ارايه شد. از زمان كاهش روابط ايران و امريكا تهران بار ديگر بر لزوم كاهش وابستگي خود به غرب و تمركز بيشتر بر شرق تاكيد كرده است كه از اين موضوع به عنوان سياست محوري گرايش ايران به سوي شرق ياد مي‌شود. مسكو و تهران هر دو به دنبال گسترش روابط اقتصادي پس از جنگ روسيه و اوكراين بوده‌اند. در جولاي ۲۰۲۲ ميلادي «علي صالح‌آبادي» رييس كل بانك مركزي ايران به مسكو سفر كرد. علي صالح‌آبادي در اين سفر با مقام‌هاي ارشد روسيه از جمله «الكساندر نواك» معاون نخست‌وزير روسيه و «ماكسيم رشتنيكوف» وزير توسعه اقتصادي اين كشور و رييس بانك مركزي فدراسيون روسيه ديدار داشت. موضوعات مرتبط با سرمايه‌گذاري مشترك، تقويت همكاري‌هاي پولي و بانكي و رفع موانع محورهاي اصلي اين سفر بودند. در ژوئن ۲۰۲۲ ميلادي هر دو كشور در پايان نشست كميته مشترك حمل و نقل جاده‌اي دو كشور در مسكو تفاهمنامه‌اي در مورد حمل و نقل جاده‌اي امضا كردند. نكته دوم آنكه با توجه به اختلافات در تعدادي از مسائل و همچنين كاهش سرمايه سياسي «جو بايدن» رييس‌جمهور امريكا به نظر مي‌رسد ايران در مورد احياي برجام ترديد دارد. بايدن در سفر خود به خاورميانه مواضع سختي در قبال ايران اتخاذ كرد.
سفر اردوغان به تهران در ميانه تشديد اختلاف‌ها
ميدل ايست‌اي در گزارشي درباره سفر رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه به ايران به حوزه‌هاي مورد اختلاف تهران و آنكارا اشاره كرده و مي‌نويسد: سفر رجب طيب اردوغان به تهران تاكنون چندبار به تعويق افتاده و اكنون نيز او در حالي به تهران مي‌رود كه تنش ميان تهران و آنكارا به دليل ادعاي مطرح شده درباره فعاليت‌هاي اطلاعاتي و امنيتي ايران در تركيه افزايش پيدا كرده است. همزمان ايران و تركيه درباره عزم آنكارا براي انجام عمليات نظامي در شمال سوريه با هم اختلاف دارند. ماه گذشته ميلادي بود كه مقام‌هاي تركيه ادعا كردند گروهي از ماموران اطلاعاتي ايران را كه با هدف ترور توريست‌هاي اسراييلي به تركيه آمده بودند، بازداشت كرده‌اند. پيش از اين بازداشت هم مقام‌هاي امنيتي و اطلاعاتي اسراييل ادعا كرده بودند كه ايران قصد چنين عملياتي را در تركيه عليه شهروندان اسراييلي دارد. علاوه بر اين در چندماه اخير ايران تركيه را مقصر افزايش گرد و خاك و توفان در داخل اين كشور دانسته و سدسازي‌هاي تركيه را مورد انتقاد شديد قرار داده است. اين در حالي است كه ترك‌ها اين ادعا را رد كرده‌اند.
پنجمين سفر رييس‌جمهور روسيه به تهران
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه تاكنون چهاربار به ايران سفر كرده و در تمام اين ديدارها در كنار رايزني‌هاي چندجانبه، گفت‌وگو با مقام‌هاي ايراني درباره توسعه روابط دوجانبه را هم پيش برده است. به گزارش خبرگزاري ايسنا، ولاديمير پوتين در تمام اين دفعات با مقام معظم رهبري نيز ديدار كرده است.
۲۴ مهر ۱۳۸۶ . در دوره اول رياست‌جمهوري محمود احمدي‌نژاد به منظور شركت در دومين اجلاس سران كشورهاي حاشيه درياي خزر
۲ آذر ۱۳۹۴. در دولت اول حسن روحاني براي شركت در نشست سران كشورهاي صادر كننده گاز
۱۰ آبان ۱۳۹۶. در دولت دوم حسن روحاني و براي شركت در نشست سه‌جانبه روساي جمهور ايران، آذربايجان و روسيه
۱۶ شهريور ۱۳۹۷. در دولت دوم حسن روحاني براي شركت در نشست سران روند آستانه